Dit artikel ontvangt in de loop van de dag nog een tekstuele fijnafstemming.

Op 20 september 2024 werd er een podcast gepubliceerd op de website van het Nederlands Dagblad. Het is de 168^ste podcast van ‘Dick en Daniël geloven het wel’.¹ In de podcast wordt stilgestaan bij de vraag of de evolutietheorie samen kan gaan met het scheppingsgeloof. Wetenschapsjournalist ir. Bart van den Dikkenberg (schrijver van het boek ‘De werken van Zijn handen’) meent dat Universele Gemeenschappelijke Afstamming niet samen kan gaan met het (klassieke) scheppingsgeloof. Systematisch theoloog prof. dr. Gijsbert van den Brink (schrijver van het boek ‘En de aarde bracht voort’) meent dat dit wel mogelijk is. Op de inhoud van deze podcast is commentaar geleverd. Bioloog en wetenschapsjournalist dr. René Fransen heeft in een kort artikel gereageerd op een artikel in het Nederlands Dagblad over deze podcast.²

Op de podcast zijn niet alleen negatieve reacties gekomen. Zo reageerde Jan Luiten in het Nederlands Dagblad instemmend. Hij meent dat het theïstisch evolutionisme lijnrecht tegen de Schrift ingaat.³ Dr. René Fransen reageert negatief op het standpunt van ir. Bart van den Dikkenberg. Fransen lijkt in zijn artikel wat gefrustreerd over het feit dat er nog steeds gediscussieerd wordt over de kwestie schepping of (theïstische) evolutie. We volgen hier kort het artikel van dr. Fransen en proberen zo een bijdrage te leveren aan deze discussie.⁴

Karikatuur

Dat diersoorten door de tijd heen veranderen (‘change over time’) is een geobserveerd biologisch feit. Elke vogelhouder zal dat beamen, zelfs vogelhouders uit bevindelijk-gereformeerde of reformatorische kring. De discussie gaat erover óf die variatie begrenst is óf dat deze variatie uiteindelijk terug te leiden is tot Universele Gemeenschappelijke Afstamming.⁵ Christenen die uitgaan van het klassieke scheppingsgeloof zien in dit aanpassingsvermogen van planten- en diersoorten het werk van de Schepper.⁶ Fransen schetst een karikatuur van het standpunt van ir. Van den Dikkenberg, alsof hij zou willen aantonen dat ‘evolutie’ onhoudbaar is. Dat is niet het geval! Van den Dikkenberg wil in zijn boek het theïstisch evolutionisme bestrijden. De gedachte dat Universele Gemeenschappelijke Afstamming en de christelijke scheppingsleer op een of andere wijze met elkaar te verzoenen zijn. Van den Dikkenberg wil op theologische, filosofische en natuurwetenschappelijke gronden laten zien dat het theïstisch evolutionisme onhoudbaar is. Zijn werk lijkt wel wat op het vuistdikke boek ‘Theistic Evolution: A Scientific, Philosophical, and Theological Critique’, alleen dan vanuit reformatorisch perspectief met aandacht voor de (Nadere) Reformatie.⁷ De natuurwetenschappelijke discussie tussen de verschillende stromingen is niet óf er evolutie plaatsvindt, maar hóéveel evolutie er plaatsvindt. In de titel van het artikel gebruikt Fransen het woord ‘gewoon’, daarmee wordt m.i. té licht gedacht over de acceptatie van Universele Gemeenschappelijke Afstamming.

Gevormd uit sterrenstof

Dr. Fransen memoreert eerst aan zijn eigen positie in het debat en aan het overlijden van Henk Medema. Medema was de uitgever van zijn boek ‘Gevormd uit Sterrenstof’. Dit boek verscheen in 2009, februari dit jaar 15 jaar geleden.⁸ Vanuit het klassieke scheppingsgeloof schreef onder andere evolutiebioloog Ruben Jorritsma een recensie voor het Reformatorisch Dagblad.⁹ Het Darwinjaar was zowel voor creationisten als voor andere stromingen een zeer turbulent discussiejaar.¹⁰ Het Darwinjaar 2009 was ook de trigger voor het ontstaan van Weet Magazine, waarvan in 2010 het eerste nummer verscheen. In 2017 verscheen het boek van systematisch theoloog prof. dr. Gijsbert van den Brink met als titel ‘En de aarde bracht voort’. Twee maanden later verscheen het boek van oudtestamenticus prof. dr. Mart-Jan Paul met als titel ‘Oorspronkelijk’. Het was een opnieuw een tijd van veel debatten tussen theïstisch evolutionisten en creationisten. Zelf schreef ik, met een negental natuurwetenschappelijke academici, in het Reformatorisch Dagblad een weerwoord tegen de natuurwetenschappelijke kant van het boek van dr. Van den Brink.¹¹ Wat zijn de gevolgen voor deze opmars? Dat is (nog) niet goed in kaart gebracht, met uitzondering van het onderwijs. Onlangs publiceerde het Nederlands Dagblad een onderzoek naar de evolutieacceptatie op gereformeerde scholen. Onder leerkrachten van orthodox-gereformeerde scholen is de evolutieacceptatie (dus een keuze voor een vorm van theïstische evolutie) gestegen. Onder leerkrachten van bevindelijk-gereformeerde scholen is de evolutieacceptatie gelijk gebleven of zelfs gedaald.¹² Of dit ook geldt voor de gereformeerde populatie in het algemeen kunnen we hiermee niet zeggen, maar daar lijkt het wel op. In ieder geval laten bevindelijk-gereformeerden die Universele Gemeenschappelijke Afstamming afwijzen meer van zich horen.¹³ Al zijn er twee kleinere orthodox-gereformeerde kerkverbanden, die binnenkort fuseren, waar de evolutieacceptatie, in de vorm die ik hierboven bedoel, laag is.¹⁴ Qua orthodox-gereformeerden heeft Fransen gelijk dat daar de acceptatie van Universele Gemeenschappelijke Afstamming gestegen is. Al levert dat wel een inconsistent beeld op als het gaat om de zogenoemde menselijke evolutie (zie bespreking van het ND-onderzoek in voetnoot). Voor reformatorische christenen (ofwel: bevindelijk-gereformeerden) heeft Fransen, vermoedelijk, ongelijk. Dát er af en toe (want het zijn er enkelen) ouderlingen zijn in de Gereformeerde Gemeente die kiezen voor een vorm van theïstische evolutie, is niet nieuw.¹⁵

Het valt reuze mee

Hoewel prof. Gijsbert van den Brink nog wel wat lastige punten ziet voor een theïstisch evolutionistische verzoening, meent dr. René Fransen dat het wel ‘reuze meevalt’. In plaats van aan te geven wat die meevallers zijn, meent hij in het artikel de theologie te moeten laten rusten. Terwijl dit nota bene het belangrijkste onderdeel is van de huidige discussie. Er zijn creationisten die menen dat de evolutietheorie (in de zin van Universele Gemeenschappelijke Afstamming) redelijk sterke tot sterke papieren heeft, maar die een theologische verzoening daarvan met het klassieke scheppingsgeloof niet mee kunnen maken. Laat je dit theologische onderdeel rusten, dan ga je voorbij aan de kern van deze afwijzing. Fransen wil het opnieuw hebben over de afwijzing door Van den Dikkenberg van ‘evolutie’ en meent dat de wetenschapsjournalist van het RD grote natuurwetenschappelijke fouten heeft gemaakt in zijn boek. Hij verwijst hierbij naar de briefwisseling die hij had via CVandaag¹⁶ én de serie artikelen van dr. Gerdien de Jong. Of dát fouten zijn daar wordt over gediscussieerd. Hoewel het belangrijk is dat fouten verbeterd worden, raakt de kritiek niet de kern van het boek. De Jong zou ik willen adviseren om bij de inleiding van het boek te beginnen en dan het boek hoofdstuk-voor-hoofdstuk door te gaan. Niet primair en slechts op zoek naar fouten te gaan (wat wijst op sterke vooringenomenheid), maar aan de strekking en kern van het betoog van ir. Van den Dikkenberg recht te doen en deze strekking allereerst en allermeest (indien nodig) te bekritiseren. De hoofdvraag óf Universele Gemeenschappelijke Afstamming compatibel is met de christelijke scheppingsleer gaat dr. Gerdien de Jong namelijk vooralsnog uit de weg. Het is natuurlijk prima om kritiek te hebben en alle fouten op te zoeken, daar kunnen we alleen maar winst mee doen. Het is, in mijn ogen en om het boek ‘De werken van Zijn handen’ meer recht te doen, echter beter om een grondslagendebat te voeren.¹⁷

Te weinig Bijbelkennis

Dr. Fransen heeft ir. Bart van den Dikkenberg niet juist begrepen toen deze het had over te weinig Bijbelkennis of dat allen die Universele Gemeenschappelijke Afstamming aanvaarden weinig Bijbelkennis zouden hebben. Het gesprek ging over de toekomst. Van den Dikkenberg ziet tanende Schriftkennis in reformatorische kring en vreest dat dit zal leiden tot meer acceptatie van Universele Gemeenschappelijke Afstamming. Ik denk dat hij hier een punt heeft. Als er geen Schriftkennis is, staat er niets meer tegenover Universele Gemeenschappelijke Afstamming. Als ik voor mijzelf spreek wijs ik UGA niet af omdat het slechte natuurwetenschap is, of omdat we een beter natuurwetenschappelijk alternatief hebben, maar omdat het in strijd is met de Gods openbaring in Zijn Woord.¹⁸ De theologische of Schriftuurlijke redenen om UGA af te wijzen vallen dán weg. We zien over het algemeen dat hoe getrouwer aan de Schriftgegevens, hoe meer men afwijzend staat tegenover moderne hermeneutiek. Wonen in en leven vanuit (de God van) het Woord is daarom uiterst belangrijk.

Citaat Van den Brink

Vrijwel aan het einde van het artikel gebruikt dr. Fransen een citaat van dr. Gijsbert van den Brink. Volgens de systematisch theoloog tillen creationisten te zwaar aan de letterlijke tekst van Genesis. Daardoor doen zij geen recht aan de aard van Genesis, aldus de theoloog. “Elk detail moet precies kloppen zoals het daar staat, anders schrikt men en valt het geloof om. Als je je in zoveel kronkels moet wringen om eruit te komen, dan zou ik denken: misschien zou je de tekst anders moeten lezen.” Het is jammer dat Van den Brink in deze podcast vervalt in karikaturen hoe reformatorische creationisten Genesis zouden lezen. In de podcast begon Van de Brink correct. Hij gaf aan dat er in Genesis een historische laag te zien is en een geestelijke laag. Dat zou iedere reformatorische creationist de theoloog vermoedelijk nazeggen. De Bijbel is geen geschiedenisboek maar een geestelijk boek, het levende Woord. Vervolgens pelt hij de historische laag los van de geestelijke laag, dat lijkt mij incorrect. De verschillende betekenissen van een tekst houden verband met elkaar. We geloven in een historische Adam en we moeten (door de genadige werking van de Heilige Geest) allemaal Adam voor God worden. Het ene kan niet los van het andere gezien worden. Van den Brink steekt bovendien negatief in. Elk detail zou, volgens hem, precies moeten kloppen (ten opzichte van wat?). Laten we het omdraaien. We vertrouwen het Schriftwoord, waarvan ieder detail waardevol is, omdat het Gods Woord is. Hoe, en op welke wijze, dan ook klopt het Schriftwoord met Zijn heilige bedoelingen. Er zitten zoals dr. Van den Brink zegt inderdaad meerdere lagen in de tekst, maar dat geeft nog geen ruimte om de historische laag over te slaan. Integendeel, iedere betekenis is belangrijk. Natuurlijk moet een betekenis niet geforceerd aan een Bijbeltekst worden opgedrongen. Dat laatste was de zorg die de, onder reformatorische christenen bekende, Wilhelmus à Brakel (1635-1711) had bij de meervoudige Schriftzin.¹⁹

De verschillende lagen zijn complementair en moeten niet, zoals Van den Brink lijkt te doen, tegen elkaar uitgespeeld worden. De historische laag sluit de geestelijke laag niet uit, en andersom sluit de geestelijke laag de historische laag niet uit. Vaak is er eenzijdigheid te zien bij theïstisch evolutionistische theologen, lezers worden voor een vals dilemma van of-of geplaatst. In gesprekken met theïstisch evolutionistische theologen (of hen die daar tegenaan schuren) pleit ik altijd voor een complementaire benadering van Genesis. Waarbij, uiteraard, het literair-historische niet gebagatelliseerd wordt, maar voorop komt. Het geldt ook dat als we alleen een historische laag belijden we ‘gewis verloren’ gaan, omdat het Woord niet óók verinnerlijkt en geestelijk gelezen is. Of zoals de Duitse priester Angelus Silesius (1624-1677) schreef: “Wär Christus tausendmal in Bethlehem geboren, und nicht in dir, du bleibst doch ewiglich verloren!”²⁰ Een reformatorisch-creationistische lezing, waarbij meerdere lagen worden onderscheiden, sluit aan bij de kerk der eeuwen en doet het meeste recht aan de Bijbeltekst. Zo is de zogenoemde Moederbelofte in Genesis 3:15 én werkelijk uitgesproken door God naar Adam en Eva, én een boodschap van zonde en genade, én een adventsbelofte van de Komende. Juist doordat reformatorische creationisten meerdere lagen herkennen, is het verwijt van ‘slechts letterlijk lezen’ een karikatuurbeeld.²¹ Een theïstisch evolutionaire lezing van Genesis leidt in mijn ogen tot eenzijdigheid, omdat het koste wat het kost (vanwege onschendbaarheid van UGA) het literair-historische karakter van Genesis weg wil verklaren of anders wil interpreteren. UGA is de hermeneutische sleutel geworden.

Van den Brink gaf terecht aan dat Genesis 1 een prachtige literaire compositie kent. Maar deze prachtige literaire compositie is niet in strijd met de historische laag. Van den Brink stelt de luisteraar van de podcast voor een vals dilemma, alsof je zou moeten kiezen tussen verheven proza en historiciteit. Dit is niet strijdig met elkaar en kan complementair gezien worden. Deze stelling is ook dr. Gert van den Brink (van de HHK) toegedaan.²² De gedachte dat het genoemde parallellisme in Genesis én historiciteit wél naast elkaar kunnen bestaan is niet iets nieuws onder bevindelijk-gereformeerden. Een voorbeeld: ds. Moerkerken, ondertussen emeritus-predikant in de Gereformeerde Gemeente, belijdt een zesdaagse schepping (bijv. in ‘Diepten der zee’) én verwijst in één van zijn werken naar de genoemde literaire compositie (bijv. in ‘Dictaat Schriftgegevens’). De schepping heeft in zes werkdagen plaatsgevonden én de tekst kent een prachtige literaire compositie. Dát doet de Schriftgegevens veel meer recht én zo vervallen we niet in eenzijdigheden.

Natuurwetenschappelijke kronkels

Volgens Fransen moet Van den Dikkenberg ook ‘onze kennis over de geschiedenis van het leven op aarde’ in veel kronkels wringen. De bioloog en wetenschapsjournalist onderbouwt dit verder niet. We kunnen elkaar natuurlijk zonder onderbouwing beschuldigen van ‘kronkels’, maar helpend voor de discussie is dat niet.

Ten slotte

Dr. René Fransen heeft commentaar geleverd op de podcast. Hij lijkt wat teleurgesteld en/of gefrustreerd te zijn dat er nog steeds mensen zijn die Universele Gemeenschappelijke Afstamming ontkennen. Een twitteraar merkte op dat Fransen in zijn betoog vooral aangeeft: ‘ik heb gelijk en Bart heeft ongelijk’. Vanwege het ontbreken van goede onderbouwing lijkt het daar inderdaad op. Het was beter geweest dat Fransen niet slechts wat losse citaten uit een artikel over de podcast aangehaald heeft, maar de podcast in zijn geheel bekritiseerd en beluisterd zou hebben. Blijf het een bijzondere gang van zaken vinden dat er, met alle respect, met losse flodders wordt geschoten. Als we een boek of podcast bekritiseren laten we dan op z’n minst ook het kernpunt daarvan meenemen. Dat is niet de vraag hoe Castorocauda²³ of Volaticotherium (twee Mesozoïsche zoogdierachtigen) worden ingedeeld, maar of theïstische evolutie houdbaar is in theologisch, filosofisch en wetenschappelijk licht.

Voetnoten

1. De podcast is hier terug te luisteren: https://www.nd.nl/podcast/dick-en-daniel-geloven-het-wel/1239769/-168-kan-evolutie-samen-met-scheppingsgeloof-ook-refos-omarmen-nu-langzaam-de-evolutietheorie.
2. Ruiter, J. de, 2024, ‘Evolutietheorie krijgt onder refo’s voet aan de grond’, Nederlands Dagblad 80 (21.783): 7. URL: https://www.nd.nl/geloof/geloof/1239844/de-evolutietheorie-krijgt-onder-refos-steeds-meer-voet-aan-de.
3. Luiten, J., 2024, Strijd tot overleven, Nederlands Dagblad 80 (21.785): 20.
4. Het artikel van dr. René Fransen is hier te vinden: https://www.sterrenstof.info/3389-2/.
5. Daar schreef ik een aantal jaar geleden een column over: https://oorsprong.info/column-evolutie-is-een-feit/.
6. Zie bijvoorbeeld ‘Terug naar de oorsprong’ van dr. Peter Borger: https://deblauwetijger.com/product/peter-borger-terug-naar-de-oorsprong/. In 2022 hield dr. Borger een presentatie hierover op het congres ‘Bijbel & Wetenschap’: https://oorsprong.info/congres-over-bijbel-wetenschap-2022-6-dr-peter-borger-terug-naar-de-oorsprong-over-baranomen-en-soortvorming/. In het bijzonder wil ik ook wijzen op het zogenoemde baraminologische werk van dr. Todd C. Wood c.s.: https://oorsprong.info/congres-over-bijbel-wetenschap-2022-9-dr-todd-wood-a-creationist-biosystematic-method-the-current-status-of-baraminology/.
7. Lees bijvoorbeeld: https://oorsprong.info/een-volwaardige-bespreking-van-theistic-evolution-door-prof-g-van-den-brink-ofwel-hoe-ontkracht-je-een-onwelgevallige-boodschap/.
8. https://www.sterrenstof.info/jubileum/.
9. Jorritsma, R.N., 2009, Hoe Genesis te lezen. René Fransen probeert scheppingsverhaal te verbinden met evolutietheorie, Reformatorisch Dagblad Boeken 38 (272): 16. URL via Digibron: https://www.digibron.nl/viewer/collectie/Digibron/offset/0/zoekwoord/%22Hoe+Genesis+te+lezen%22/id/tag:RD.nl,20090218:newsml_436c1b2398ddd30548080f27b91bd4bc.
10. Kees van Helden heeft in zijn boekje ‘Gedenkstenen’ daar het een en ander over geschreven.
11. https://oorsprong.info/kritische-weging-evolutie-ontbreekt/.
12. Informatie over dit onderzoek is hier te vinden: https://oorsprong.info/evolutietheorie-als-sjibbolet-nederlands-dagblad-onderzoekt-evolutieacceptatie-op-reformatorische-en-gereformeerde-scholen/.
13. Zie bijvoorbeeld: https://oorsprong.info/dr-p-j-de-raaf-schrijft-serie-bijbelstudies-over-eerste-hoofdstukken-van-genesis-laten-we-buigen-voor-de-eenvoudige-en-troostrijke-waarheid-van-de-schrift/.
14. Zie bijvoorbeeld de serie van dr. Siem de Marie: https://oorsprong.info/genesis-tegenover-evolutieleer/. Of het boekje ‘Gelukkig geen mythe’ van drs. Rob Visser: https://folmerboek.com/product/visser-j-r-rob-gelukkig-een-mythe-genesis-1-11-en-de-betekenis-daarvan/.
15. Over het verschil tussen orthodox-gereformeerden en bevindelijk-gereformeerden heb ik hier geschreven: https://oorsprong.info/begraaf-de-openbare-strijdbijl-eeuwenoude-kloof-tussen-orthodox-gereformeerden-en-bevindelijk-gereformeerden-is-niet-te-overbruggen/. De Christelijke Gereformeerde Kerken is een gemengd verband. Vroeger ging dat over het algemeen goed, tegenwoordig leidt dat tot stevige discussies, eigenmachtig optreden en ernstige zorgen.
16. Een overzicht van de zes brieven over-en-weer zijn hier te vinden: https://oorsprong.info/briefwisseling-tussen-dr-rene-fransen-en-ir-bart-van-den-dikkenberg-over-theistische-evolutie-een-overzicht/. Met alle respect voor de briefwisselaars had ik een beetje het gevoel dat er langs elkaar heen gepraat werd.
17. Binnenkort komt ir. Bart van den Dikkenberg met een reactie, als de Heere het leven en de gezondheid geeft. Ik schreef hier ook al over de kritiek van dr. Gerdien de Jong: https://oorsprong.info/een-oud-heelal-vs-oude-schrijvers-als-reactie-op-een-nd-podcast-reactie-op-berichten-van-gerco-wolfswinkel/.
18. Een boekenkast vol TE-materiaal heeft mij niet kunnen overtuigen, ook het boek van Fransen of Van den Brink niet. De historische Adam (en Eva) als ‘onze eerste voorouder(s)’ (Heidelbergse Catechismus) is een groot obstakel voor TE. Zie bijv.: https://oorsprong.info/adam-wie-ben-je-ben-je-een-mythisch-figuur-leermodel-of-historisch-persoon/ en https://oorsprong.info/adam-niet-geleerd-christus-niet-begeerd-interview-met-gereformeerd-venster/.
19. Als de Heere het geeft bespreek ik binnenkort zijn bezwaren tegen deze meervoudige Schriftzin.
20. Via citaten.net: https://citaten.net/quotes/angelus_silesius/34360/citaat-was-christus-duizendmaal-in-bethlehem-geboren-en-niet-in-u.html.
21. Recent beweerde een theoretisch-natuurkundige nog dat ik de Bijbel letterlijk zou lezen. Dat is dus onjuist: https://oorsprong.info/fundamentalisme-een-kort-briefje-in-het-reformatorisch-dagblad/ (zie punt 1).
22. Zie: https://oorsprong.info/verheven-proza-en-een-historisch-verslag-genesis-als-historie/.
23. Daar heb ik op deze website al over geschreven: https://oorsprong.info/castorocauda-is-geen-bever-een-staart-als-een-bever-en-toch-geen-bever/.