“De Bijbel is een oud boek – of eigenlijk een hele verzameling oude boeken – afkomstig uit lang vervlogen antieke culturen. Kan de Bijbel nog wel betekenis hebben voor hedendaagse lezers? Dat is een reële vraag. Toch beantwoorden talloos veel mensen die vraag volmondig met ‘ja’. Want hoeveel er ook verandert in de wereld om ons heen en in de manier waarop we die wereld interpreteren, sommige dingen zijn van alle tijden. Mensen zoeken bijvoorbeeld in alle tijden naar zin en betekenis, naar hun plek in de wereld. En velen vinden daarbij houvast in de Bijbelse boodschap. Bovendien: de God van wie de Bijbel getuigt blijft volgens diezelfde Bijbel door alle eeuwen heen dezelfde [sic], trouw aan zichzelf [sic] en zijn [sic] schepping.”¹

Zo begint de inleiding van de zogenoemde NBV21 Wetenschapsbijbel. Overigens zou ik persoonlijk de volgorde omdraaien. Eerst God en Zijn Woord en dan pas de betekenisverlening door mensen. God en Zijn Woord blijven door de eeuwen heen onveranderlijk, wij mensen zijn zo veranderlijk als het weer. Maar de toon is gezet: de Bijbel is waardevol, ook in deze door Verlichting en Romantiek gestempelde tijd.²

Zucht

Toen deze NBV21 Wetenschapsbijbel aangekondigd werd moest ik toch wel even slikken. Ik dacht: is dit de zoveelste strategische zet van mensen die neigen naar theïstische evolutie? Niet dat alle auteurs van de bijdragen neigen naar theïstische evolutie, maar wel dat de meeste bijdragen die raakvlakken hebben met onze vroegste geschiedenis geschreven zijn door theïstisch evolutionisten, of door geleerden die in ieder geval geen moeite hebben met Universele Gemeenschappelijke Afstamming of die op z’n minst afwijzend staan tegenover het klassieke scheppingsgeloof.³ Ik kreeg van enkele medecreationisten de vraag wat wij vanuit het klassieke scheppingsgeloof tegenover deze NBV21 Wetenschapsbijbel (gaan) zetten.⁴ De beantwoording van deze vraag is niet zo moeilijk: niets, want er is al heel veel. In ieder geval de (bevindelijk-)gereformeerden onder deze creationisten hebben al eeuwen voorsprong. Eén van de bekendste Bijbel met kanttekeningen waarin het klassieke scheppingsgeloof wordt voorgestaan, is de Kanttekeningen bij de Statenvertaling die in 1637 verschenen. Deze kanttekeningen waren zo grondig dat er zelfs een Engelse (1657), Duitse (1665) en Franse (1669) vertaling van werd gemaakt.⁵ Een meer recente uitgave is de Bijbel met Uitleg die in 2015 verscheen.⁶ In deze Bijbel met Uitleg zien we een uitleg die volledig aansluit bij het klassieke scheppingsgeloof.⁷ De Bijbel met Uitleg wordt in veel reformatorische gezinnen gebruikt en ik weet van diverse mensen met een hervormde of evangelische inslag dat ze deze Bijbel met Uitleg ook waarderen. In dat opzicht lopen theïstisch evolutionisten in Nederland erg achter in het samenstellen van een Bijbel met kanttekeningen. Maar sinds dit jaar bestaat er nu dus een NBV21 Wetenschapsbijbel waarbinnen, als het gaat om onze vroegste geschiedenis, vooral de focus ligt op theïstisch evolutionisme en Ancient Near East-mythologie.

Theïstisch evolutionistische oorsprongslijn met focus op Ancient Near East-mythologie

Dat de bijdragen die raakvlakken hebben met de natuurwetenschappen een theïstische evolutionistische insteek zouden krijgen, lag in de lijn der verwachting. Systematisch theoloog prof. dr. Gijsbert van den Brink, die overigens sympathiek is in omgang, was één van de kartrekkers van de NBV21 Wetenschapsbijbel. Deze geleerde is een van de meest productieve verdedigers van het theïstische evolutionisme in Nederland en gaat erg strategisch te werk. Prof. dr. Van den Brink was betrokken bij de opleving van Intelligent Design (ID) in Nederland (zo rond 2005). Nadat de meeste betrokkenen bij deze ID-beweging verschoven waren richting theïstische evolutie verschenen er vanaf het Darwinjaar 2009 verschillende boeken vóór deze TE-visie.⁸ Bijvoorbeeld Gevormd uit Sterrenstof van bioloog dr. René Fransen.⁹ Veel ophef veroorzaakte¹⁰ het kinderboek Het geheime logboek van topnerd Tycho in 2015.¹¹ In 2017 (op mijn verjaardag nota bene) verscheen het boek En de aarde bracht voort.¹² Dit boek kan gezien worden als een in-depth verdediging van de theologische kant van het theïstische evolutionisme.¹³ Het boek van prof. dr. Van den Brink werd opgevolgd door een boek dat in 2019 verscheen onder de titel En God zag dat het goed was.¹⁴ Een vijf-en-twintigtal geleerden bespraken in dat boek de consequenties van het (theïstische) evolutionisme voor het christelijk geloof. Veruit de meeste auteurs zagen en hebben geen probleem met Universele Gemeenschappelijke Afstamming. In 2020 kwam met Oer een lekenversie op de markt van het theïstisch evolutionistische gedachtengoed.¹⁵ Dit boek werd maar liefst meer dan 10.000 keer verkocht.¹⁶ Het stopte daarmee niet! In 2021 werd er door prof. dr. Gijsbert van den Brink een serie bijbelstudies over geloof en wetenschap uitgegeven onder de titel Onderzoek alle dingen.¹⁷ Nu dus de NBV21 Wetenschapsbijbel waar inzake onze vroegste geschiedenis door dr. Van den Brink c.s. vooral het theïstische evolutionistische gedachtengoed wordt gepropageerd. We zien dat nu voor vrijwel elk intellectueel niveau en leeftijdsniveau theïstisch evolutionistisch materiaal beschikbaar is. Alleen verstandelijk gehandicapten of zwak begaafden, peuters, kleuters en leerlingen van de middenbouw in het basisonderwijs nog geen theïstisch evolutionistisch materiaal hebben. Maar mogelijk zijn daar ook plannen voor. Dat is, toegegeven, zeer strategisch!

In de NBV21 Wetenschapsbijbel staan ook bijdragen van oudtestamenticus prof. dr. Koert van Bekkum die raakvlakken hebben met Genesis. Dr. Van Bekkum, eveneens een sympathieke man in omgang, is voorzichtig richting het theïstische evolutionisme en ziet daar ook de nodige problemen in. Helaas voert hij in de NBV21 Wetenschapsbijbel óók geen warm pleidooi voor het klassieke scheppingsgeloof. De toelichting bij Genesis van zijn hand is kort maar kent mooie accenten.¹⁸ Als het gaat om onze vroegste geschiedenis dan zijn er vier bijdragen van zijn hand: Genealogie en familie, Kosmologie, Scheppingsdagen en Zondvloed. In de andere bijdragen staan uiteraard ook verwijzingen.¹⁹ Hoewel dr. Van Bekkum het een en ander voorzichtig wil verwoorden, zien we toch dat de ‘Ancient Near East’-mythologie sterke invloed heeft op zijn Genesisuitleg. Bij de bespreking van de zondvloedgeschiedenis richt hij zich bijvoorbeeld slechts op de Mesopotamische zondvloedmythen. En hoewel we erg voorzichtig moeten zijn met het klakkeloos, zonder diepgaand onderzoek, overnemen van wereldwijde vloedmythen is dat toch wel wat selectief.²⁰ Het past wel in een trend die al meer dan anderhalve eeuw waarneembaar is onder verschillende oudtestamentici. Een trend waarbij Genesis dan (zij het soms aarzelend) gelezen wordt door de bril van de oermythen die in Mesopotamië circuleren. Dr. Van Bekkum zegt in zijn bijdrage Scheppingsdagen mooie dingen over de scheppingsgeschiedenis in Genesis 1 e.v., maar gaat daarbij kort-door-de-bocht als hij schrijft: “Maar uit dit Bijbelgedeelte concluderen dat hier zes historische dagen worden beschreven, gaat voorbij aan het kunstproza en de ordenende rol van het ‘zes plus één’.” Hier gaat dr. Van Bekkum voorbij aan het feit dat ‘het kunstproza en de ordenende rol van het ‘zes plus één’’ samen kan gaan met het zien van de scheppingsdagen als historische dagen. In kerken waar uitgegaan wordt van het klassieke scheppingsgeloof bestaan deze feiten naast elkaar.²¹ Hier creëert dr. Van Bekkum dus een vals dilemma en wordt kunstproza tegenover historiciteit gezet. We hoeven dit gelukkig niet tegen elkaar uit te spelen, maar kunnen het als complementair zien. De tekst krijgt hierdoor nóg meer waarde. Het gaat in Genesis namelijk niet alléén om geschiedenis, maar het gaat óók om geschiedenis. Dat een Bijbeltekst meerdere betekenissen en invalshoeken heeft werd al verdedigd door diverse kerkvaders, we noemen dat ook wel de meervoudige Schriftzin.²²

Beproeft alle dingen

De bovenstaande kritiek wil niet zeggen dat er alleen maar theïstisch evolutionisten, of in ieder geval mensen die niet afwijzend staan tegenover Universele Gemeenschappelijke Afstamming, meegewerkt hebben aan de NBV21 Wetenschapsbijbel. Het wil ook niet zeggen dat alle bijdragen in deze NBV21 Wetenschapsbijbel waardeloos zijn. Dat is geenszins het geval! Van verschillende auteurs weet ik dat zij afwijzend staan richting het theïstisch evolutionistische gedachtengoed óf dat zij er op zijn minst stevig gefundeerde vragen bij hebben. Het zijn overigens niet alleen de bijdragen rondom onze vroegste geschiedenis waar ik mij niet zo goed in kan vinden. De manier van Bijbellezen in het stuk van dr. Marco Derks over Homoseksualiteit komt mij wel héél cultuurgebonden over en komt soms wat ‘cherry picking’ en als prekende voor eigen parochie.²³ Maar gelukkig is de NBV21 Wetenschapsbijbel niet helemaal kommer en kwel. De bijdrage van prof. dr. Johan Graafland over het Jubeljaar is prachtig! Ook de bijdragen van bijvoorbeeld dr. Raymond Hausoul (Dieren en de Bijbel), prof. dr. ir. Henk Jochemsen (Het beginnend menselijk leven), dr. Emanuel Rutten (Beargumenteren dat God bestaat: kan dat?), dr. Arie Versluis (De ban) en prof. dr. René van Woudenberg (Toeval) zijn mooi opgezet. Zo zijn er nog meer bijdragen te noemen, om over de toelichtingen nog maar te zwijgen. Dat maakt het gebruik van de NBV21 Wetenschapsbijbel ook nuttig! Er zijn tientallen bijdragen en toelichtingen waar wat van te zeggen is. We hopen, als de Heere leven en gezondheid geeft, dit later meer in-depth te kunnen doen in een veelluik over deze Bijbel met kanttekeningen.

Literatuurlijst en registers

Wat de NBV21 Wetenschapsbijbel ook waardevol maakt is het register op onderwerp en de literatuurlijst. Verder wordt heel helder en duidelijk aangegeven wélke auteur wát geschreven heeft. De auteurslijst bevat voor mij veel bekende namen (zoals prof. dr. Cees Dekker), maar ook tot nu toe onbekende namen (zoals dr. Marco Derks). Het hoofdstuk ‘Studie- en werkmateriaal’ maakt van de NBV21 Wetenschapsbijbel ook een studiebijbel. De vragen bij ‘Bijbel en (natuur)wetenschap’ zijn met de focus op theïstisch evolutionisme en Ancient Near East-mythologie soms wat sturend. De literatuurlijst bij ‘Bijbel en (natuur)wetenschap’ bestaat helaas hoofdzakelijk uit theïstisch evolutionistisch materiaal (zoals bijvoorbeeld de boeken van dr. Rolie Barth²⁴, prof. dr. Gijsbert van den Brink ²⁵, dr. René Fransen²⁶ en dr. Henk Geertsema²⁷). Blij verrast was ik om toch nog twee boeken te ontwaren die uitgaan van het klassieke scheppingsgeloof. Het betreft het boek van dr. Hans Madueme et al. met als titel Adam, the Fall, and Original Sin²⁸ en het boek van prof. dr. Mart-Jan Paul met als titel Oorspronkelijk.²⁹ Het is goed dat de lezers ook van deze boeken kennisnemen. Om de leemte wat op te vullen wil ik graag van de gelegenheid gebruik maken om nog drie boeken toe te voegen:

• Dam, C. van, 2021, In the Beginning. Listening to Genesis 1 and 2 (Grand Rapids: Reformation Heritage Books).³⁰
• Klingbeil, G.A. (ed.), 2015, The Genesis Creation Account and Its Reverberations in the Old Testament (Berrien Springs: Andrews University Press).³¹
• VanDoodewaard, W., 2015, The Quest for the Historical Adam. Genesis, Hermeneutics, and Human Origins (Grand Rapids: Reformation Heritage Books).³²

Deze registers en literatuurlijsten maken de NBV21 Wetenschapsbijbel gebruikersvriendelijk.

Ten slotte

De NBV21 Wetenschapsbijbel zie ik als volgende strategische zet van de theïstisch evolutionistische groep rond prof. dr. Gijsbert van den Brink. Zelf heb ik de voorkeur voor het gebruik van de Statenvertaling (met kanttekeningen) boven de NBV21. Dat heeft ermee te maken dat de kanttekeningen meer de geest van de (Nadere) Reformatie laten doorademen. Desalniettemin zijn veel bijdragen in deze NBV21 Wetenschapsbijbel de moeite van het lezen waard. De toelichtingen en bijlagen van deze NBV21 Wetenschapsbijbel zijn met een kritische bril goed te lezen en geven op bepaalde punten ook inzicht in de tekst en de cultuur waarin de bijbelboeken ontstonden. Daarom geldt hier: “Beproeft alle dingen; behoudt het goede” (1 Thessalonicensen 5:21, SV) . We hopen daarom de komende tijd, als de Heere leven en gezondheid geeft, een flink aantal diepteboringen te doen in deze NBV21 Wetenschapsbijbel.

Voetnoten

1. Dit citaat komt uit de zogenoemde NBV21 Wetenschapsbijbel van het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap (NBG). Deze Bijbel met kanttekeningen wordt verkocht in de webshop van de NBG: https://shop.bijbelgenootschap.nl/product/wetenschapsbijbel/.
2. Om de tijdgeest de doorgronden kunnen we niet om Verlichting en Romantiek heen. Deze geestesstromingen hebben een belangrijke invloed (gehad) op onze tijd. Zie ook wat dr. Jaco de Heer mogelijk in navolging van prof. dr. Andreas Kinneging daarover schrijft: https://oorsprong.info/een-nieuwe-manier-van-bijbellezen-dr-j-m-d-de-heer-schrijft-een-serie-artikelen-in-de-saambinder-over-de-wissels-die-omgaan/.
3. Onder het klassieke scheppingsgeloof versta ik een zesdaagse schepping (met de zevende dag als rustdag) en een werkelijk plaatsgevonden zondeval. Deze zesdaagse schepping kan niet met natuurwetenschappelijke bewijsvoering ‘bewezen’ worden. Dat komt doordat we vanuit een gebroken werkelijkheid door de sluiers van de zondeval naar deze zeer goede schepping kijken. Daarom belijden en aanvaarden we in geloof wat de Heere in Zijn Woord ons daarover wil openbaren.
4. Zeker na het interview in het Reformatorisch Dagblad door Bart van den Dikkenberg (MSc.) komt die vraag op: https://www.rd.nl/artikel/997699-prof-gijsbert-van-den-brink-wetenschapsbijbel-slaat-brug-naar-cultuur-en-wetenschap-van-nu.
5. Aldus de website van de Gereformeerde Bijbelstichting (GBS): https://gbs.nl/bijbelvertaling/kanttekeningen-in-de-statenbijbel/.
6. Belder, J., Egas, A.A., Joppe, J., Kranendonk, W.B., Labee, B., Visser, B., Weststrate, J.A., Zevenbergen, P.A., (stuurgroep), 2015, Bijbel met uitleg (Apeldoorn: De Banier).
7. De zesdaagse schepping wordt verdedigd, de bronnentheorie wordt afgewezen en er wordt aangegeven dat Genesis de geschiedenis van de mensheid vertelt ná de schepping van hemel en aarde (door middel van de toledot-formule).
8. Onlangs betreurde ik in een artikel de ondergang van deze ID-groep in Nederland: https://oorsprong.info/de-trek-van-de-pacifische-goudplevier-als-voorbeeld-van-niet-reduceerbare-complexiteit-interview-met-wijlen-prof-dr-johan-bruinsma-1927-2017/.
9. Fransen, R., 2009, Gevormd uit Sterrenstof. Schepping, ontwerp en evolutie (Vaassen: Medema).
10. Ook ik was het oneens met het kinderboek, en noemde het in de GezinsGids zelfs ‘Funest voor het kinderlijke geloof‘: https://oorsprong.info/funest-voor-het-kinderlijke-geloof/.
11. Oranje, C., Dekker, C., 2015, Het geheime logboek van topnerd Tycho (Leeuwarden: Royal Jongbloed).
12. Brink, G. van den, 2017, En de aarde bracht voort. Christelijk geloof en evolutie (Utrecht: Boekencentrum).
13. Het boek sloeg ook in het buitenland aan. Het werd in het Engels vertaald. Bron: Brink, G. van den, 2020, Reformed Theology and Evolutionary Theory (Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Compay). In de Engelstalige creationistische wereld is er helaas nauwelijks over geschreven.
14. Boer, W.A. den, Fransen, R., Peels, H.D. (red.), 2019, En God zag dat het goed was. Christelijk geloof en evolutie in 25 cruciale vragen (Kampen: Summum).
15. Oranje, C., Dekker, C., Brink, G. van den, 2020, Oer: het grote verhaal van nul tot nu (Leeuwarden: Ark Media).
16. Op de laatste drie boeken kwam heel veel commentaar. Op de website van Stichting Logos Instituut hield ik tot mijn vertrek een overzicht bij. Helaas zijn de overzichten óf ter ziele gegaan óf ze worden niet meer bijgewerkt. Helaas is het via Fundamentum nog niet gelukt om de overzichten opnieuw een plaats te geven. Voor mijn vertrek bij Logos Instituut, zie: https://oorsprong.info/wijzigingen-in-het-personeelsbestand-van-logos-instituut-afscheid-jan-van-meerten/. Het overzicht van het eerste boek van prof. dr. Van den Brink was op de website van Logos Instituut zelfs lange tijd het meest gelezen artikel aller tijden.
17. Brink, G. van den, 2021, Onderzoek alle dingen. Bijbelstudies over geloof en wetenschap (Utrecht: KokBoekencentrum). Nathan van Ree fileerde dit boek in een vijfluik voor Fundamentum: https://oorsprong.info/een-kritische-bespreking-van-onderzoek-alle-dingen-overzicht-van-het-vijfluik-van-nathan-van-ree/.
18. Hiervan komende week een korte weergave en bespreking.
19. Wanneer we, als de Heere leven en gezondheid geeft, deze NBV21 Wetenschapsbijbel diepgaand hopen te bespreken zullen we daar nog wel op terugkomen.
20. Promovendus Bram van den Heuvel probeert systematisch deze vloedmythen in kaart te brengen: https://oorsprong.info/een-database-aan-volksverhalen-over-de-zondvloed-promovendus-wil-zondvloedverhalen-in-kaart-brengen/.
21. Zie bijvoorbeeld de eerder genoemde Bijbel met Uitleg waar wel degelijk oog is voor deze orde, maar waarin ook een zesdaagse schepping wordt verdedigd.
22. Vooralsnog ben ik zelf voorstander van de viervoudige Schriftzin, zoals deze bijvoorbeeld door Johannes Cassianus (c. 360-435) werd gehanteerd. Zie: https://mens-en-samenleving.infonu.nl/religie/169989-de-viervoudige-schriftzin-en-interpretatie-van-bijbelteksten.html. Maar dit moet nog duidelijker worden uitgewerkt. Ik wijs het semipelagianisme van Cassianus overigens wel af.
23. Helaas kan ik daar geen discussie aangaan met deze geleerde omdat hij mij, vanwege een mij (nog) onbekende reden, geblokkeerd heeft: https://oorsprong.info/geblokkeerd-door-theoloog-dr-marco-derks/.
24. Het gaat hier om De kosmos en het leven. Bron: Barth, R., 2021, De kosmos en het leven, een Meesterwerk. Op zoek naar een natuurlijke verbinding tussen geloof en natuurwetenschap (Amsterdam: Buijten & Schipperheijn).
25. Het gaat om de hierboven genoemde boeken En de aarde bracht voort en Onderzoek alle dingen.
26. Het gaat om het hierboven genoemde boek Gevormd uit Sterrenstof.
27. Het gaat hier om Bijbel en evolutie. Bron: Geertsema, H.G., 2020, Bijbel en evolutie. Blijvend conflict of verrassende ruimte (Amsterdam: Buijten & Schipperheijn).
28. Madueme, H., Reeves, M., 2014, Adam, The Fall, and Original Sin. Theological, Biblical, and Scientific Perspectives (Grand Rapids: Baker Academic).
29. Paul, M.J., 2017, Oorspronkelijk. Overwegingen bij schepping en evolutie (Apeldoorn: De Banier).
30. Prof. dr. Mart-Jan Paul schreef van dit boek een recensie. Deze verscheen ook op onze website: https://oorsprong.info/in-het-begin-luisteren-naar-genesis-1-en-2/.
31. Dit boek is relatief onbekend, maar een goudmijn voor mensen die moeite hebben met de aanpassing naar Ancient Near East en theïstische evolutie. De onbekendheid heeft wellicht te maken met de hoek waar dit boek uit komt: namelijk de Zevendedags Adventisten (ZDA).
32. Binnenkort verschijnt een bespreking van dit boek door dr. Wes Bredenhof op deze website.