Al die verschillende zondvloedverhalen, is het Bijbelse zondvloedverhaal wel zo bijzonder? Een vraag die we kregen naar aanleiding van het nieuwsbericht rond het werk van promovendus Bram van den Heuvel (MA).1 De vraagsteller verwoordde het wat steviger: hoe meer zondvloedverhalen er zijn hoe minder de vraagsteller van het Bijbelse zondvloedverhaal als waargebeurde geschiedenis gelooft. Het doet denken aan de vraag die systematisch theoloog dr. Siegbert Riecker2 heeft beantwoord voor de RD-rubriek ‘Wat zeg je dan?’.3 Een rubriek waarbinnen, kritische vragen die op de Gereformeerde Gezindte afkomen, worden besproken.4
Gemeenschappelijke geschiedenis
De vraag wordt door dr. Riecker wat breder beantwoord. Riecker erkent dat culturen in het Oude Oosten soortgelijke verhalen over de schepping, zondvloed, baby’s in een rieten mandje etc. kennen. Dat geldt niet alleen voor het Oude Oosten, maar ook voor culturen in China, Iran en Zuid-Amerika. Volgens de systematisch theoloog getuigt dit niet tegen de geloofwaardigheid van de Bijbel. “Al in 1925 verzamelde Johannes Riem ruim 300 zondvloedberichten uit de hele wereld, die onmogelijk allemaal elkaars kopieën kunnen zijn. Is het de mens eigen om dit soort verhalen te verzinnen? Of wordt hierin een vage herinnering aan een echte gebeurtenis van lang geleden verwerkt? Elke cultuur heeft haar godenwereld en mythologie. Een gebeurtenis wordt dan algauw daarin ingepast. De mensheid heeft hoe dan ook een gemeenschappelijke geschiedenis.” Wanneer er een gemeenschappelijke geschiedenis bestaat, dan is het niet vreemd als dezelfde gebeurtenissen op een bepaalde manier verweven worden met de mythologie en cultuur.
Bouwverslag
Toch zijn er ook grote verschillen aan te wijzen, en daarbij onderscheidt zich de Bijbelse geschiedenis met mythen uit het Oude Oosten. Neem bijvoorbeeld de verschillende scheppingsverhalen. “Genesis 1 schrijft weliswaar over een alom bekend onderwerp, maar staat in schril contrast met de bloemrijke en fantasievolle stijl van oude oosterse mythen. Genesis 1 kent geen godenoorlog, mythische wezens en drama’s vol emotie. Zelfs geen dialogen. Het hoofdstuk is juist strak gestructureerd, ter zake en zonder opwinding. Genesis 1 is beslist geen mythe. Maar wat dan wel? Wie vergelijkbare teksten zoekt, komt de verslagen over de bouw van de tabernakel en de tempel tegen (Exodus 36-39; 1 Koningen 6-8). Het genre “bouwverslag” verklaart de sobere stijl ervan: een ontwerper is nu eenmaal geen dichter.” Riecker verwijst naar theologen als Gerhard von Rad en Horst Dietrich Preuss. Zij wilden in deze bouwverslagen graag ‘een bewuste, polemische afwijzing zien van de mythen van die tijd’. God gebruikt geen magie, maar Zijn Eigen Woord. Zeemonsters zijn geen rivalen, maar onschuldige zeeschepselen. De sterren bepalen niet ons lot, maar God bepaalt het lot van de sterren. De mens is niet geschapen om de goden te bedienen (met gaven) óf als belichaming van goden, maar als schepsel de kroon op Zijn schepping. “De gedachte dat ieder mens beelddrager van God is, is uniek in de toenmalige wereld. Dat revolutionaire uitgangspunt zet alle slavernij en totalitarisme op losse schroeven.” Hierin is de Bijbelse vertolking van de geschiedenis dus uniek en vreemd aan andere verhalen in het Oude Oosten.
Eenduidig en krachtig
De Bijbel is eenduidig. “anders dan de Grieken hebben de Joden geen duizenden tegenstrijdige boeken die niet met elkaar verenigbaar zijn”. Hoewel de Bijbelse geschiedenis uiteenlopende thema’s, boodschappen en literaire vormen bevat, maakt God de Bijbel tot een eenheid. “Deze unieke God heeft persoonlijk mensen uit verschillende eeuwen en culturen ontmoet. Deze mensen doen daarvan op verschillende manieren in de Bijbel verslag.” Daarnaast verwijst elk Bijbelboek op een of andere manier naar Christus, de komende of de gekomene, dit begint al bij Genesis (zie: Genesis 3:15). De Bijbel onderscheidt zich ook van andere geschriften door haar bijzondere werking. Geschriften kunnen inspireren, maar de Bijbel heeft, door de kracht van de Heilige Geest, een uitwerking die onvergelijkbaar is. Als de Heilige Geest ons hart opent dan zullen we ervaren ‘hoe er een diepe vrede groeit, genezing plaatsvindt en vreugde ontstaat: troost bij zorgen, bevrijding van lasten en kracht voor het dagelijks leven’. Wat mythen uit het Oude Oosten niet doen, geldt wel voor de Bijbelse geschiedenissen.
Ten slotte
De Bijbelse geschiedenissen spreken, omdat deze geïnspireerd zijn door de Heilige Geest en waar gebeurd, vandaag de dag nog steeds op een bijzondere wijze tot ons. Veel mythen uit het Oude Oosten zijn in de vergetelheid geraakt, en als ze door archeologen en historici niet worden afgestoft zullen ze voor eeuwig vergeten worden. Dat geldt niet voor de Bijbel. “Gods Woord bestaat in der eeuwigheid”. Het zondvloedverhaal minder geloofwaardig als je alle zondvloedverhalen ziet? Dat hangt af van je kijk op de zaak. Zoals Riecker zegt zijn verschillende zondvloedverhalen, met gemeenschappelijke elementen, voor een Bijbelgetrouw christen niet meer dan logisch.
Voetnoten
- https://oorsprong.info/promovendus-heeft-meer-dan-duizend-vloedverhalen-verzameld-een-database-van-verhalen-over-de-grote-overstroming/.
- Dr. Siegbert Riecker promoveerde in 2006 aan de Evangelische Theologische Faculteit te Leuven op een proefschrift met als titel ‘Ein Priestervolk für alle Völker. Der Segensauftrag Israels für alle Nationen in der Tora und den Vorderen Propheten‘.
- We houden op onze website een overzicht bij van deze rubriek: https://oorsprong.info/rd-roept-rubriek-wat-zeg-je-dan-in-het-leven-kritische-vragen-beantwoord-een-overzicht/.
- Bron: Riecker, S., 2024, Is de Bijbel wel zo bijzonder?, Reformatorisch Dagblad 54 (218): 33. URL: https://www.rd.nl/artikel/1088694-is-de-bijbel-wel-zo-bijzonder.