Om de zoveel jaar gebeurt het: dan brandt in christelijk Nederland de strijd weer los over de vraagstukken rond schepping en/of evolutie. Dit jaar gebeurde dat door de verschijning van twee dikke boeken, geschreven door twee theologieprofessoren, beiden afkomstig uit de Protestantse Kerk in Nederland, en wel uit de rechterflank daarvan: de Gereformeerde Bond. De ene een oud-student van mij, de ander een oud-collega van mij. Beiden door mij gewaardeerd om hun kundigheid. Beiden orthodox, dat wil zeggen beiden onderschrijven voluit de Geloofsbelijdenis van Nicea.

De christelijke dagbladpers (Trouw, Friesch Dagblad, RD en ND) heeft zich uiteraard op het conflict gestort, en radio en tv zullen wel spoedig volgen. Er zijn al diverse symposia en conferenties belegd, maar eigenlijk is de discussie nog maar nauwelijks begonnen.

Het eerste boek, eind juni verschenen, heet En de aarde bracht voort: Christelijk geloof en evolutie (uitg. Boekencentrum, Utrecht) en is geschreven door prof. dr. Gijsbert van den Brink (1963), hoogleraar aan de VU te Amsterdam. Hierin verdedigt hij de evolutieleer, inclusief de leer van de menselijke evolutie. Tegelijk wil Van den Brink op een of andere manier vasthouden aan de ‘historische’ Adam en de ‘historische’ zondeval. Maar het valt natuurlijk niet mee Genesis 1–3 én de leer van de menselijke evolutie op één noemer te krijgen. Van den Brink moet daar, als ik zo oneerbiedig mag zijn, dan ook heel wat capriolen voor uithalen, die mij en vele anderen in het geheel niet overtuigen.

Het tweede boek heet Oorspronkelijk: Overwegingen bij schepping en evolutie (uitg. De Banier, Apeldoorn) en is geschreven door prof. dr. Mart Jan Paul (1955), hoogleraar aan de ETF te Leuven. Hij gaat uit van de volle historiciteit van Genesis 1–3 en wil er niets van weten dat deze hoofdstukken gelezen zouden moeten worden door de bril van de evolutieleer. Tussen twee haakjes: Paul schreef zijn boek niet als reactie op dat van Van den Brink; toen dit laatste uitkwam, lag Pauls boek al bij de drukker.

Je zou vandaag de dag misschien kunnen denken dat het creationisme (de beweging die in de bijbelse schepping gelooft en de leer van een algemene evolutie [van amoebe tot mens] afwijst) in Nederland zo langzamerhand dood is. Dat is niet het geval. Op het boek van Van den Brink kwam meteen flink protest van diverse gepromoveerde natuurwetenschappers (Willem Binnenveld, Peter Borger, Herman Bos, Juri van Dam, Hans Degens en Wim de Jong¹ die Van den Brinks nogal kritiekloze aanvaarding van de evolutieleer gelukkig stevig onder handen namen. Sommige theologen hebben Van den Brinks boek natuurlijk juichend ontvangen, maar anderen hadden er stevige kritiek op. Nu sinds 29 augustus ook het boek van Paul uit is, zal de discussie wel helemaal losbranden.

Laat ik het maar ronduit zeggen: afgezien van wat kleinere punten sta ik grotendeels achter Mart Jan Paul. Ik vind de aanpak van Van den Brink, hoe goed bedoeld ook, desastreus. Ik durf zelfs de stelling aan dat zijn aanpak, ook al wil hij dat absoluut niet, altijd eindigt in de vrijzinnigheid; is het niet bij hem, dan bij zijn volgelingen. Ga maar na: bij Van den Brink zijn Adam en Eva niet de eerste mensen, is Adam niet door God zelf uit stof toebereid, is Eva niet uit de zijde van Adam voortgekomen, maar zijn zij ‘hominiden’, afstammelingen van oermensen. Door Adam is niet de dood in de wereld gekomen, want de dood bestond allang. Je vraagt je af waarom Christus aan het kruis gestorven is om de dood af te schaffen, als de dood niet door de zonde in de wereld is gekomen, maar een natuurlijk verschijnsel is. Je vraagt je ook af in hoeverre we de apostel Paulus verder nog serieus kunnen nemen als hij, als kind van zijn tijd, niet eens wist hoe het nou het echt zat met Adam en de zondeval. Het antwoord dat Mart Jan Paul en ikzelf daarop zouden geven, is dat Paulus dat eenvoudig aan het goddelijk geïnspireerde Genesis 1–3 heeft ontleend. (Trouwens, ook Jezus was blijkbaar onwetend ‘kind van zijn tijd’, want ook Hij nam Genesis 1–3 letterlijk!)

Op het moment dat een christen begint te geloven dat Adam een geëvolueerde hominide is, verlies je het bijbelse mensbeeld. In de Bijbel zijn de verschillen tussen dieren en mensen niet gradueel, maar essentieel. Neem alleen al deze vraag: dieren houden bij de dood op te bestaan, maar mensen bestaan na de dood eeuwig voort. Hoe moeten we dat verklaren vanuit de menselijke evolutie? Hoe en wanneer evolueerden dieren tot eeuwigheidswezens? Of was daar stiekem toch weer een ingrijpen van God voor nodig? Lukt dat, zo’n voorstelling van zaken waarin aan de ene kant de Bijbel gelezen wordt door een evolutiebril – en de evolutietheorie heeft God helemaal niet nodig! – en aan de andere kant toch weer bijbelse noties worden ingevlochten? Hier is werkelijk een nieuwe hermeneutiek in het geding: voor het verstaan van de Bijbel is tegenwoordig blijkbaar de “moderne wetenschap” nodig.

Ik weet alle antwoorden die Van den Brink op mijn commentaar zal hebben, want die staan in principe al in zijn boek. Daarom is zo’n column als deze hoogst onvoldoende. Op verzoek van een buitenlandse uitgever ben ik dan ook druk bezig met een omvangrijk Engelstalig werk waarin ik Van den Brink, alsmede zijn Engelstalige geestgenoten (van BioLogos en soortgelijke organisaties), grondig hoop te weerleggen. Dat moet wel, want mijns inziens is hier de kern van het christendom in het geding. Zonder de eerste Adam blijft er – ondanks Van den Brinks uitgebreide redeneringen – ook van de laatste Adam niet veel over. Dat wil Van den Brink niet, maar hij bevindt zich volgens mij wel op het hellende vlak (Hosea 8:7a).

Eerder verscheen op deze website een artikel van hem met als titel: ‘Wil de juiste Adam opstaan alsjeblieft?’. Dit artikel is hier te vinden. Zijn tweede artikel verscheen op deze website met als titel ’14 uitdagingen aan hen die geloven dat Adam een geëvolueerde aapmensachtige was’. Dit artikel is hier te lezen. Zijn derde artikel dat raakvlakken heeft met deze discussie draagt de titel ‘Tien stellingen over schepping, evolutie, Adam en de zondeval’. Dit artikel is hier te lezen.

Dit artikel is met toestemming overgenomen van de website CVandaag. Het originele artikel is hier te vinden.

Voetnoten

1. Red.: Ouweneel verwijst naar dit artikel: https://oorsprong.info/kritische-weging-evolutie-ontbreekt/.