Home » Feedback & Vragen » Feedback & Vragen 2023: Heeft ‘angst’ voor de Heere niets met wijsheid te maken?

Feedback & Vragen 2023: Heeft ‘angst’ voor de Heere niets met wijsheid te maken?

Door inFeedback & Vragen, Theologieop.

In 2020 deelde ik een aantal apologetische antwoorden die op de website Puntuit.nl verschenen zijn via de website van Logos Instituut. Een scepticus reageerde dat jaar ook via de Facebook-pagina van deze organisatie. Hij had toen onder andere commentaar op de zin ‘De basis – het beginsel – van wijsheid is de vreze des Heeren’ uit het artikel ‘Is ons verstand aangetast door de zonde?’.1

Bezwaar

De scepticus reageerde als volgt:

“Angst is een slechte raadgever. Heeft niks met wijsheid te maken.”

Met andere woorden: de scepticus vertaalt ‘vreze des Heeren’ met angst in de negatieve zin van het woord. Angst is een slechte en geen wijze raadgever. Heeft de scepticus gelijk?

Commentaar

Met het spreekwoord ‘angst is een slechte raadgever’ bedoelen we te zeggen dat we ons niet moeten laten leiden door angst, paniek en bedreiging. Het gaat hier om angst in de negatieve zin van het woord. Dergelijke emoties zijn gevaarlijk en leiden vaak tot overhaast en onverantwoord gedrag. Gaat het in de aangehaalde zin om deze vorm van ‘angst’? We kunnen niet voor de auteur van het Puntuitartikel spreken, maar we vermoeden van niet. De aangehaalde zin komt uit Psalm 111:10. Daar staat in de Statenvertaling: “De vreze des HEEREN is het beginsel der wijsheid; Schin. allen, die ze doen, hebben goed verstand; Thau. Zijn lof bestaat tot in der eeuwigheid”. In Spreuken 1:7 staat een variant daarvan: “De vrees des HEEREN is het beginsel der wetenschap; de dwazen verachten wijsheid en tucht”. In Spreuken 9:10 vinden we deze tekst nog een keer: “De vreze des HEEREN is het beginsel der wijsheid, en de wetenschap der heiligen is verstand”. Vanwege deze wijsheidspreuk gaan de meeste auteurs ervan uit dat Psalm 111 dateert van na de ballingschap.2 Heeft deze vrees of vreze te maken met ‘angst’? In ieder geval niet in de negatieve vorm zoals wij die kennen: ‘paniek en bedreiging’. ‘Vreze des HEEREN’ is oud-Nederlands woordgebruik en heeft te maken met ‘ontzag’3 en ‘eerbied’4 voor de Heere, en niet met ‘angst’5 in de negatieve zin van het woord. Sommige moderne vertalingen vertalen ‘vrees’, mogelijk om misverstanden te voorkomen, met ‘ontzag’.6

SBOT

SBOT Bijbelcommentaar geeft bij Psalm 111:10 aan: “Met vrees of het ontzag voor de HERE, die zoveel wonderen heeft gewerkt, wordt het begin van de wijsheid gevormd; er is goed verstand bij allen die zijn geboden doen.” In de voetnoot wordt verwezen naar Excurs 5.7

SBOT Bijbelcommentaar geeft bij Spreuken 1:7 aan dat deze zin het hoofdmotief van het Bijbelboek Spreuken is: “Salomo verklaart dat ontzag voor de HERE het begin en het fundament van wijsheid is (…).” In de voetnoot wordt verwezen naar de Excurs 5 en 6.

SBOT Bijbelcommentaar geeft bij Spreuken 9:10 aan: “De Wijsheid stelt dat ontzag voor de HERE het begin van wijsheid is en dat de kennis van de Hoogheilige inzicht is (…).”

Excurs

Het gaat hier dus niet om angst voor de Heere in de negatieve zin van het woord, maar veel meer om ontzag voor de Heere. Dat blijkt ook uit Excurs 5 van SBOT: “Kenmerkend voor de wijsheid in Israël is de centrale plaats die het ontzag voor de HERE inneemt. (…) De oproep een hart te hebben dat God vreest en de overtuiging dat dit tot wijsheid leidt, moeten we plaatsen in de context van de Israëlische, godsdienstige samenleving. In het centrum van de natie bevindt zich de tempel, de plaats waar God aanwezig is. (…) Dit besef van Gods beoordelende aanwezigheid ligt ten grondslag aan de overtuiging dat ontzag voor de HERE nodig is voor een gezegend bestaan.”

Excurs 6 van SBOT geeft aan dat ‘vrees of vreze’ in principe een negatieve betekenis heeft. In deze Excurs wordt kort ingegaan op het woord ‘angst’. “De mens is angstig vanwege de openbaring van Gods macht en heerlijkheid, omdat die ontzagwekkend zijn.” Daarna komen de schrijvers terug bij het woord ‘ontzag’: “We dienen voor ogen te houden dat verpletterende majesteit evenzeer een aspect van God is als tedere liefde en daarom dient er – naast liefde – bij gelovigen een houding van ontzag en eerbied voor hem te bestaan. Ontzag voor de HERE houdt concreet in dat mensen in hun dagelijkse leven rekening met Hem houden. Men is zich ervan bewust dat Hij soeverein heer van alles is en dat zijn oordeel van belang is. Ontzag voor God vormt ook het uitgangspunt voor het vinden van wijsheid (…).”

Bekende weg

De scepticus vraagt hier naar de bekende weg. Hij citeert namelijk in een vervolgpost het online woordenboek van Van Dale. Van Dale geeft twee betekenissen voor ‘vre-zen’. De eerste betekenis die Van Dale geeft, is ‘bang zijn voor: we vrezen het ergste’. De tweede betekenis die Van Dale geeft, is ‘ontzag hebben voor: God vrezen’.8 Het is vreemd dat de scepticus dan nog steeds blijft spreken over ‘angst’.

Conclusie

De ‘vreze des HEEREN’ heeft niet te maken met angst in de negatieve zin van het woord, maar meer met eerbied en ontzag voor Gods majesteit.9

Voetnoten

  1. Het gaat om dit artikel: https://www.rd.nl/puntuit/menens/zonden/menens-ons-verstand-aangetast-door-de-zonde.html.
  2. Paul et al., SBOT blz. 49.
  3. https://www.encyclo.nl/begrip/ontzag.
  4. https://www.encyclo.nl/begrip/eerbied.
  5. https://nl.wikipedia.org/wiki/Angst.
  6. Dat geldt voor de NBV (https://debijbel.nl/bijbel/NBV/PSA.111/Psalmen-111), de Willibrordvertaling (https://www.rkdocumenten.nl/rkdocs/index.php?mi=600&doc=5061&id=8423) en Het Boek (https://www.bible.com/nl/bible/75/PSA.111.HTB). BGT heeft ‘moeten luisteren naar’ ( https://debijbel.nl/bijbel/BGT/PSA.111/Psalm-111). De NBG51 en de HSV laten ‘vreze’ gewoon staan: https://www.bible.com/nl/bible/328/PSA.111 en https://herzienestatenvertaling.nl/teksten/psalm/111.
  7. De uitgeschreven bron voor dit commentaar en de excursen is: Paul, M.J., Brink, G. van den, Bette, J.C., 2011, Studiebijbel Oude Testament. Bijbelcommentaar Psalmen II / Spreuken / Prediker (Veenendaal: Centrum voor Bijbelonderzoek).
  8. https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/vreze#.X3SO8hRxeM8.
  9. Zie ook de website Bijbelwoord: https://www.bijbelwoord.nl/waarom-is-het-zo-belangrijk-om-god-te-vrezen/ en een de website IsraëlendeBijbel: https://www.israelendebijbel.nl/nl/bijbelonderwijs/digitale-bijbelstudie/De-vreze-des-HEEREN/97.

Archieven