Home » Betuwse streekgeschiedenis » ‘Van linie en stamme Hueff’ – Een leerzaam boek met wat informatie over enkele telgen uit het geslacht Van Meerten

‘Van linie en stamme Hueff’ – Een leerzaam boek met wat informatie over enkele telgen uit het geslacht Van Meerten

Begin 2008 verscheen er bij Uitgeverij Verloren een boek over het Betuwse geslacht Heuff. De officiële presentatie van het boek was op 23 februari 2008 in Kapel-Avezaath. De titel luidt: ‘Van linie en stamme Hueff’ – Genealogie va het geslacht Heuff. Hoewel er (voor zover ik nu kan zien) geen enkele Heuff-telg verbonden is aan het geslacht Van Meerten wordt er wel wat informatie gegeven in het boek over telgen uit dit geslacht. Na een algemene inleiding volgen we de tekst waar die gaat over Van Meerten.1

Algemene Inleiding

Het boek opent met een voorwoord, waarin één van de schrijvers, Gijsbert Heuff (1931-2021) vertelt waarom hij het boek heeft geschreven. Hij draagt het boek op aan zijn vader Gijsbert Heuff (1905-1983), die veel genealogisch informatie heeft verzameld. In de inleiding wordt Heuff ‘één van de oudste geslachten van Zoelen Avezaath’ genoemd. De schrijfwijze van de achternaam loopt uiteen van Heuff tot Van der Hoeven. Het volgende hoofdstuk gaat over de geschiedenis van de genalogie Heuff. Het hoofdstuk beschrijft verschillende publicaties van onderzoekers die zich in een grijs verleden met de genealogie Heuff bezig hebben gehouden. De auteurs meldden dat deze publicatie, zoals elk genealogisch onderzoek, een tussenstand is: ‘een opname van de familie op dit moment’. Dan volgt een hoofdstuk over de heraldische aspecten van het familiewapen. Het familiewapen is ‘een klimmende gouden leeuw met een gouden kroon in een rood veld’. Het volgende ongenummerde hoofdstuk bevat een beknopte geschiedenis van de dorpen Avezaath en Zoelen. Het is een interessant hoofdstuk met veel gegevens over Zoelen en Avezaath door de eeuwen heen. Avezaath komt van ‘Avo’ en ‘sate’, wat wil zeggen de woning van Avo. Zoelen ontleend haar naam aan een al lang verdwenen riviertje ‘De Soel’. De eerste vermelding van Avezaath dateert van 850. Zoelen wordt voor het eerst vermeld in 1139, de waterloop ‘De Soel’ (een aftakking van de Linge) wordt al in 788/789 genoemd. Uit deze bijdrage leren we bijvoorbeeld ook wat de taken waren van een schoolmeester uit 1742. Dit blijkt uit de aanstellingsakte van Jan Walewijn als schoolmeester in dat jaar.

“Hij zal moeten onderwijzen in schrijven, lezen, zingen en cijferen en in goede manieren. Daarnaast diende hij de beginselen van de gereformeerde godsdienst door vraag en antwoord bij te brengen. Zowel in de winter als in de zomer was hij verplicht school te houden, als er tenminste twaalf leerlingen waren.”

Het hoofdstuk noemt verder nog enkele belangrijke jaartallen voor de Neder-Betuwe die het waard zijn om kort samen te vatten:

1572: Het begin van de Reformatie in Nederland. Eerst werden de Spanjaarden verdreven en ‘in de kielzog daarvan de overgang’ van de bevolking ‘van katholicisme naar protestantisme’. Dirck Vijgh was een van de belangrijkste ‘opstandelingen’. Door de strategische ligging van Tiel ‘heeft dit deel van de Tielerwaard van de oorlogshandelingen veel minder last ondervonden dan sommige andere gebieden’. De Spanjaarden belegerde ook kasteel Zoelen, maar de dikke muren ‘weerstonden de vlammenzee’. Vanaf 1592 was het gevaar geweken.

1672: Dit is in de geschiedenisboeken bekend als het Rampjaar. De Fransen zijn de Betuwe binnengevallen en maken het de Betuwenaren moeilijk. Omdat zij aanhangers waren van de Rooms Katholieke Kerk belette zij Gereformeerde predikanten om diensten te leiden en begrafenissen te verzorgen. In mei 1674 verlieten de Fransen de Betuwe.2

1809: Dit is het overstromingsjaar. “Door invallende dooi kruide het ijs tegen de dijken op. Bij de kerk ontstond een ijswal, die de kerk en de pastorie gelijk bij een ongeluk beschermde. In de nacht van 30 op 31 januari stak een vliegende storm op. Grote ijsschotsen dreven de Betuwe in.” De schade was aanzienlijk. “Na deze watersnoodramp werd een collecte gehouden waarbij maar liefst f 2.000,- werd opgehaald.

1814: De Kozakken blijven achter in de Betuwe en houden daar strooptochten. Ze streken op 5 april 1814 in Zoelen neer. Gelukkig konden deze stropende Kozakken opgepakt worden. “De herinnering aan het achtdaagse verblijf van de Kozakken leefde nog lang voort in de scheldnaam van de Zoelenaars, welke luidde ‘Zoelsche Kozak’.

Het laatste hoofdstuk in dit beschrijvend-historische deel gaat over tol bij De Hamsche Brug te Kerk-Avezaath. De bevolking reageerde opgelucht toen deze brug aan het begin van de twintigste eeuw tolvrij werd gemaakt.

Genealogie van het Geslacht Heuff

Het eerste hoofdstuk van het tweede deel gaat over de oudste generaties van het geslacht Heuff. Hoewel er veel gegevens beschikbaar zijn, blijkt het nog niet eenvoudig om een genealogie op te stellen aan de hand van genealogische bewijsvoering. De auteurs beginnen in de zeventiende eeuw en proberen aan de hand van de bronnen terug te gaan naar eerdere eeuwen. Het is verleidelijk om veel te citeren en een compleet beeld van de genealogie Heuff te geven. We richten ons echter op datgene wat de genealogie of geschiedenis van het geslacht Van Meerten raakt.

Willem van Meerten

Bij de bespreking van Gerit Heuff en Sophia Gerijtsdochter op bladzijde 49 en 50 komt ook Willem van Meerten voor. Het gaat om een akte uit 1559. “Gerit Hoeff als getrouwd hebbende Fija Gerritsdr en Willem van Meerten (Meenen?) en Claerbout Pelgrimsz als voogden over de minderjarige Jan Hoeff Willemsz.” De auteurs geven aan op de precieze interpretatie van deze akte nog terug te komen. Er wordt daarbij verwezen naar eindnoot 5. Waar staat: “Gelders Archief, ORA Neder-Betuwe, inv. nr. 203, f. 82.” Een vooraanstaand ingezetene van de stad Tiel was Jan Hoeff (?-1598). Op bladzijde 54 en 55 wordt hij besproken. Hier wordt opnieuw verwezen naar Willem van Meerten. “Hij (dus Jan Hoeff, JvM) kwam hier al eerder te sprake in een akte van 1559 toen Willem van Meerten (Meenen?) en Claerbout Pelgrimsz als zijn voogden optraden.

Deze Willem komt ook terug bij de bespreking van de akten betreffende de genealogie Heuff. Op 10 februari 1559 komt Willem voor in een ake als ‘mombors over de onmondige Jan Hoeff Willemsz.’. Ze verkopen ‘13 carolus per jaar uit de gerechte helft van circa 5 morgen land op Avezaath in het Grasbroeck, toebehorend aan genoemde Jan Hoeff’. Op 20 april 1562 was deze Jan 15 jaar oud.3 Hieronder een situatieschets van het stuk van 5 morgen land.

Jan van Meerten

Op bladzijde 53 wordt gesproken over het goederenbezit van Gijsbert Heuff en Margrieta Rembouts van der Lingen. In Avezaath werd een perceel van vijf morgen groot gepacht door Jan van Meerten. Nadere informatie daarover ontbreekt. Het gaat om het jaar 1650.

Marichgen van Meerten

Zij wordt genoemd in de lijst met erfgenamen van Jan Hoeff (Heuff) (?-1598) die de auteurs op bladzijde 55 opgesteld hebben. Marichgen van Meerten was weduwe van Lambert Jansz. Zij woonde te Utrecht in 1598. Marichgen noemt de hierboven genoemde Jan Hoeff haar neef. Zij is overleden vóór 19 januari 1602. Haar dochter Anna Lamberts was getrouwd met Jacob Otten. Hoe de genealogische lijn precies loopt wordt in de begeleidende tekst niet uitgewerkt.

Bij de bespreking van de akten aangaande de genealogie Heuff komt Marichgen ook voor. Ik citeer: “1598, 20 juli: Marichgen van Meerten, Lambert Jans weduwe en Sophia van Meerten Ellert Goossenz weduwe, beide burgeresse en inwoonders dezer stad en hebben met handen van Willem van de Kemp als haar gekoren voogd in deze geconstitueerd Jacob van de Bilant, procureur van de stad Tiel van haren wege als mede-erfgenaam van wijlen Jan Hoeff, burger tot Tiel, te aanvaarden, te ‘bevelen’, en te heffen alle ‘alsulcke aenspraek en gedeelte van erfenisse en besterfenis’, hun aangekomen bij dode en aflijvigheid van Jan Hoeff, haar lieden neve zlr”.4 De bron die op pagina 343 wordt gegeven luidt: ‘HUA, Stadsarchief Utrecht II, inv. nr. 175’.

Sophia van Meerten

Zij wordt eveneens genoemd in de hierboven vermeldde lijst met erfgenamen. Sophia was weduwe van Ellert Goossensz. Zij woonde te Utrecht in 1598, 1602 en 1604. Sophia noemt Jan Hoeff eveneens haar neef en machtigt Jacob Otten (1604). Hoe de genealogische lijn precies loopt wordt in de begeleidende tekst niet uitgewerkt.

Sophia lijkt dezelfde te zijn als Fijchen. Zij wordt genoemd in 1602. Ik citeer: “1602, 19 januari: Fijchgen van Meerten, weduwe van Elbert Gosensz voor haar zelven en Jacob Otten van Roijen, burger van deze stad, als man van voogd van Anna Lamberts, die enige erfgenaam was van Maria van Meerten, haar moeder, haar zelve mede naaste vrunden en bloedvrunden van zalr. Johan Heuff tot Tiel overleden constitueert Jacob Otten van Roijen de erfenis van Johan Heuff te Tiel, waarop zijn weduwe een lijftocht had en in ‘possessie te laten stellen van alle onroerende goederen’”.5 De bron die op pagina 343 hierbij wordt gegeven luidt: ‘ HUA, Stadsarchief Utrecht II, inv. nr. 174-25’.

In 1604 wordt zij nogmaals genoemd in de beschrijving van akten rond de genealogie Heuff. Ik citeer: “1604, 23 februari: Aert van Leeuwen Henricksz, Jacob Otten voor hem zelve en als volmacht van Fijken van Meerten (Marten), Cornelis Hendricksz, erfgenamen van zalr. Johan Hoeff hebben geconstitueerd Aert Bossius als mede erfgenamen in alle zaken die aan het gerecht van Zandwijk en Tiel in de Neder-Betuwe of elders mogen hebben te winnen.” De bron die hierbij gegeven wordt is: ‘RAR (Tiel), ORA Tiel, inv. nr. 140, f. 264 los inliggend; ingeschreven f. 264v, op 4 maart 1604’.[/note]Bladzijde 343.[/note] Een maand later wordt ze opnieuw genoemd. Ik citeer: “1604, 23 maar: Fijchgen Meertens, weduwe Elbert Gosens, met handen van Johan Otten van Roijen, haar gekoren voogd, machtigt Aert Boshuijs, won. Tiel, te behoeve van Steven Jans voor het gerecht van Deil te transporteren hun ‘aenpart’ in zekere kamp weiland in de gerecht van ‘Droempt’ haar aangekomen door het overlijden van Johan Heuff tot Tiel overleden”.6 De bron die hierbij wordt gegeven is: ‘HUA, Stadsarchief Utrecht II, inv. nr. 174-27, no. 118’.7

Leenkamers van Culemborg en Soelen en Den Aldenhaag

In het boek worden als bron voor de oudste generaties Heuff de leenregisters genoemd. Leden uit het geslacht Heuff hadden land te leen van de heren en graven van Culemborg. Maar ook van de heren van Soelen en Den Aldenhaag. Er zijn registers bewaard gebleven. Hierin werd de belening en het perceel opgeschreven, waarmee de leenman beleend werd. Van Schilfgaarde heeft de leenkamer van Culemborg toegankelijk gemaakt. Voor het geslacht Van Meerten heb ik deze delen nagezocht.8 Het register van de heren van Soelen en Den Aldenhaag heeft de auteur (nog) niet bestudeerd.

Albert die Leeuw

In verschillende bronnen wordt vermeld dat Albert van Leeuwen, de man van Hillegonda van Meerten, een manslag9 pleegde op Willem Hoeff.10 In dit boek wordt daar ook over geschreven: “Vermeldenswaard in deze is Wilhelm Hoef uit Avezaath, op wie Albert die Leeuw voor 1514 een nederslag (?) pleegde”. Als verwijzing wordt voetnoot 58 (op bladzijde 321): “Gelders Archief, Hertogelijk Archief, inv. nr. 920 f. 14v: ‘Item op Sinte Luciendach Aelbert die Leeuw tho Rijswick van eenen nederslach he aenen eenen van Avezait gedaen had, genant Wilhelm Hoef’. Nederslag betekent doodslag.” Willem is in de vijftiende en zestiende eeuw een meer voorkomende naam. De auteurs kunnen niet zeggen van wie deze Wilhelm een zoon is. “Hij is in ieder geval niet identiek aan Willem Gerritsz Heuff, die in de periode 1532-1553 wordt vermeld en voor 1560 is overleden (zie schema 4).11

Het Paradijs

Een land van 22 morgen in Oud-Avezaath wordt ‘Het Paradijs’ genoemd. Waarom dit het geval is wordt niet duidelijk uit het boek.12

Adriana Gijsberta Hobé

Op bladzijde 121 wordt Adriana Gijsberta Hobé kort genoemd. Zij was een dochter van Hendrik Hobé (1808-1888) en Willemina van Meerten (1810-1886). Adriana Gijsberta was getrouwd met Petrus Meeth. Het echtpaar wordt genoemd in verband met dochter Johanna Adriana Gijsberta Meeth (1881-1958) Zij was op 12 september 1917 te Bussem getrouwd met Dirk Nicolaas Heuff, geboren op 10 januari 1879 te Zoelen en overleden op 24 april 1943 te Bussem. Dirk Nicolaas was fabrikant en koopman te Sloten (1920) en later ingenieur voor N.V. ‘Electro’ Zuur en Waterstoffabriek te Amsterdam.

Maria Laponder

Op bladzijde 216 wordt Maria van Schoordijk genoemd. Zij was een dochter van Rijk van Schoordijk (1751-1835) en Neeltje van Meerten (1744-1812). Maria was getrouwd met Bastiaan Heuff (1792-1861) en later met Jan Lockhorst (1837-?). Maria is geboren op 23 mei 1819 te Maurik en overleden op 2 april 1889 te Maarn. Bastiaan Heuff was geboren op 21 november 1792 te Zoelen en overleden op 5 november 1861 te Zoelen. Zij waren getrouwd op 8 januari 1841 te Zoelen. Op 23 januari 1863 trouwde zij te Zoelen met de genoemde Jan Lockhorst. Bastiaan was landbouwer op ‘Grevenstein’ te Zoelen en notabele te Zoelen van 1830-1831. Op 20 april 1821 had Bastiaan belijdenis gedaan in de kerk van Zoelen.

Jenneke van Meerten

Op bladzijde 328 wordt in een voetnoot Jenneke van Meerten genoemd. Zij was doopgetuige bij de doop van Wilhelmina Heuff (1636-1667) te Zoelen. Wilhelmina was een dochter van Gerrit Heuff en Geertruijd van Beest. Of en hoe Jenneke verwant is aan de dopeling is de auteur (nog) niet bekend, dat geldt ook voor de genealogische achtergronden van Jenneke.

Voetnoten

  1. Heuff, G., Hoeven, L.M. van der, 2008, ‘Van linie en stamme Heuff’. Genealogie van het geslacht Heuff (Hilversum: Verloren). Het boek is nog steeds te verkrijgen bij de uitgever: https://verloren.nl/Webshop/Detail/catid/23202/eid/31575/van-linie-en-stamme-hueff.
  2. Het geweld van de Fransen heeft ook Adriaen (of: Arien) van Meerten getroffen, zoals hier te lezen is: https://oorsprong.info/geleden-schade-door-arien-van-meerten-tijdens-het-rampjaar-1672/.
  3. Bladzijde 252.
  4. Bladzijde 255.
  5. Bladzijde 255.
  6. Bladzijde 255.
  7. Bladzijde 343.
  8. Een overzicht is hier te vinden: https://oorsprong.info/van-meertens-in-het-archief-van-de-heren-en-graven-van-culemborg-een-inventarisatie/.
  9. Een manslag is het opzettelijk doden van een persoon zonder voorbedachten rade.
  10. Zie voor het parenteel van Albert: https://oorsprong.info/parenteel-van-hillegonda-van-meerten-en-albert-van-leeuwen-1546/. De veertigste jaargang van ‘De Navorscher’: https://oorsprong.info/de-veertigste-jaargang-van-de-navorscher-en-de-genealogie-van-het-geslacht-van-meerten/.
  11. Bladzijde 60.
  12. Bladzijde 70.

Archieven