Fundamentum

OP DE

GEESTELYKE MENGELSTOFFEN

VAN DEN

Wel Eerw. Godvrugtigen HEERE

GERARDUS VAN AALST.

Waardig en Getrouw Leeraar, in de Gemeinte van
J. Christus, te WESTZAANDAM.

Geagte Leeraar, die Uw Mond en Pen met vlyt
Besteedt in s’Heeren dienst, ten spyt van die ’t benyt.
Die leert, vermaant, vertroost, bestiert in regte wegen;
Die ’t kreupele verbindt, die niemant laat verlegen
Zoo als dit Schrift getuigt, waar in op ieder blad
Gezien wordt, dat Gy hebt een ryke wysheids schat;
Ja dat Gy Godvrugt weer met waarheid zaam te paren:
God zegen Uwen dienst in ’t klimmen van Uw jaren.

Gelukkig Westzaandam! dat zig nog steeds verheugd
In eenen Leeraar, die het frisse van zyn jeugd
En gryze jaren tot uw stichting wil besteden,
Op dat Gy met Hem zoudt het regte spoor betreden;
En langs den Zuivren weg en ’t ware deugden pad,
Geraken aan het einde in Zions Hemelstad:
Om daar Jehovahs Lof met Liederen en Psalmen,
Voor Eeuwig, stooreloos, volvrolyk uit te galmen.

H. VIEROOT.

OP DE UITGAAF

DER

GEESTELYKE MENGELSTOFFEN,

Over verscheidene gewichtige stukken
der Praktikale Godgeleerdheid,
in twee Delen,

Door den Wel Eerwaerden, zeer Geleerden en Godvruchtigen Heere,

GERARD VAN AALST.

Zeer Geacht en Getrouw Leeraar in de
Gemeinte Gods te WEST-ZAANDAM.

Mynen Hoog Geëerden en Geliefden
Oud-Oom.

Zoo gunt Gy dan aan Neêrlands Kerk
Dit menigmaal begeerde werk,
Een bundelken vervuld met zaken,
Wel van verscheiden soort en aart;
Doch oordeelkundig t’zaam geschaard,
Om dat zy ’t Zielen welzyn raken.

Heer OUDOOM, die Uw schonen tyd
Niet werk – en nutteloos verslyt;
Maar tracht te leren en te stichten:
Die het Talent van Uwen Heer’
Dus aanlegt, om te Zyner eer’
Ons voor te gaan en voor te lichten.

Uw werk toch is van zulk een soort,
Dat kenners heeft alreê bekoord:
My mocht het ook met hun gebeuren
let van dien dierb’ren schat te zien,
Waar van Ge nu een proef komt biên,
Het licht wel dubbel waerd te keuren.

Want het gewicht van deze stof,
Haar nuttigheid, zal U veel lof
By den Godvruchten doen behalen,
Die meermaal door U zyn gesticht;
Daartoe was ook Uw doen gericht;
Daar wilt Gy U graag toe bepalen.

Dat kon Gods Volk voor langen tyd
Getuigen; dat erkent de Nyd,
Die schoon ze op Uwen goeden handel
Steeds vruchteloos een’ laster werpt,
En hare boze tong vaak scherpt:
Gy stichtte altyd door woord en wandel.

Zelfs toen Ge Uw Wederhelft, in deugd
Een voorbeeld, Uwen lust en vreugd,
Verliezen moest, O slag der slagen!
De zwaarste in ’s levens worstel-perk!
Die ook on in het wichtig werk
U niet doen stilstaan of vertragen.

ALETTA, zulk een dierbaar pand!
Aan welke Uw dankb’re mond en hand
Een duurzame Eer-kroon heeft geschonken,
Van U thans in het licht gebracht,
Ten blyke voor het nageslacht.
Hoe zy in Godvrucht heeft geblonken.

Door ééne plaat Uw’ oogen-lust
God toen weg nam;¹ maar niet geblust
Heeft Uwen moed. om Uwe krachten,
Schoon in een hoogen ouderdom,
Zo nut te slyten: Wederom,
Geeft Gy een vrucht van heil gedachten.

Na dat Gy ’t Zinbeeld had beschoud
Van ’t Zaads verscheiden vrucht,² ontvouwd’
Gy ons het Heil geloof naar ’t leven,
In eigen aart, natuur en kracht: ³ Van Schriften, daar men zo naar tracht,
Hebt Gy dit ook in ’t licht gegeven.

Nu hebt Ge Uw noeste bezigheid
Gesteld, in ’t gene ons opwaarts leidt,
Of toont het wezen van die dingen,
Waar op een Kristens ziel vertrouwt,
En haar geloof en hope bouwt;
Schoon mensch en duivel die bespringen.

De Waarheid U toch dierbaar is,
Die deze volgt, loopt nimmer mis:
Zy zal toch nooit haar kracht verliezen!
Om dat ze in ‘t Woord haar’ grondslag heeft,
Dat voor geen hel noch dwaling beeft:
Roemwaerdig! die haar voetspoor kiezen.

Hier op vest Gy in dit geschrift,
In ’t welk Ge waar – van valsheid schift,
De zuivere en Hervormde merken,
Van Roepinge en Genade-Staat:
Den vromen Gy dan sporen gaat,
Hun zaligheid toch uit te werken.

Naar de eeuwige Euangelie-Wet,
Die Jesus zelf heeft ingezet,
En door Zyn’ Geeft in ’t volk wil planten,
Dan Hy met Zyn genade-kracht
Van verre heeft naby gebracht,
Door middel van Zyn heil-gezanten.

Gy toont, dat dezen, een’ die roept,
En Kristus Heer en Meester noemt,
Steeds tot bekeering moeten wekken,
En leren: Die Gods wille doet,⁴ Is in des Vaders ogen goed
En kan te zyner eere strekken;

Wen hy zyn’ toevlucht tot het bloed
Des Lams, met een beklemd gemoed,
In waar Geloove heeft genomen:
Dat hem voor God rechtvaerdig maakt,⁵ Wanneer ’t Jesus liefde blaakt,
Uit wien alleen zyn heil moet komen.

’t Gemoed, dat zo gereinigd is,
Leert Gy, dat tot des Heeren disch,
Naar zyn bevel, alleen mag komen;
Geen dienaars keur de ziel behoeft:
Die hier zichzelf maar wel beproeft,⁶ Wordt van den Gast-heer aangenomen.

Ja Gy ons hier met nadruk leert:
Hoe me in Gods huis met vrucht verkeert,
Daar alles eerlyk en met orden
Geschieden,⁷ en Eenvoudigheid,
Vereenigd met Voorzichtigheid,
In leer en daad betoond moet worden.⁸

Wie dankt U voor dit kleinood niet?
Daar U geen moeilykheid verdriet,
Als Gy maar vruchten moogt erlangen:
Kunt Gy het niet door spreken doen;
In d’Ouderdom noch vet en groen,
Wenscht Gy ze door uw schrift te ontvangen

Wordt uw doorwrochte werk bespot,
Van dwaal-geest, of der bozen rot;
Geen nood! Hun, die in ’t aklig donker
Beschimpen dat rechtzinnig is,
Verstrekt het licht tot duisternis:
Zy schrikken voor het Zon-geflonker.

’t Zy U genoeg, (elk weet Ge houdt
Het daar ook voor) het geestlyk zout
En kostlyk zoet van Uw betrachting
Bestraald wordt door den Heer der Kerk’:
Terwyl by vromen ’t nuttig werk,
En by den wyzen blyft in achting.

Heb dank dan, Oom! voor deze blaân
In onzen tyd zo nuttig aan
Een ieder, die het geestlyk leven,
Houdt in een heilige waardy:
Wie kent dat inniger dan Gy?
In ‘t Praktikale zo bedreven!

Gy zyt beroemd voor zo een’ Man,
Die ’t beste, daar van schryven kan,
Om dat Hy ’t zelf heeft ondervonden,
En zo veel proeven doorgestaan:
Een, niet bezet met yd’len waan,
Kan zulke zaken recht doorgronden.

Wy bidden: Ga met schrijven voort,
Dan worde ‘er noch al meer gehoord:
VAN AALST IS IN GODS KERK EEN VADER,
Ai! schenk veel uit dien ryken schat,
Die ’t eenzaam Kabinet bevat,
Gevloeid uit Uw geopende ader.

God geve aan ieder, die dit leest,
Te lezen met bedaarden geest,
Hy neme weg al het vooroordeel,
En gunne door Zyn Geestes licht,
In dit zo duister tyd-gewricht,
Uw pen veel nut te doen en voordeel!

Hy doe de Waarheid en de Vreê
Altyd gepaard gaan, is ons beê.
Leef lang, Gezond, en in Geloven;
Tot dat Ge aanschouwt in heerlykheid,
Aan trouwe dienaars toebereid,
Gods aangezicht volmaakt hier boven.

LEONARDUS VAN MEERTEN,

S. S. Theol. Stud.

Utrecht,
Den 29 van Wynmaand,
des Jaars 1753.

Voetnoten

OP DE UITGAVE

DER
LEERZAME EN STICHTELYKE BEDENKINGEN

Van den Wel Eerwaarden, en Geleerden
Heere,

GERARDUS VAN AALST

Mynen Hooggeagten Amptgenoot

VAN AALST, Gewoon Godts Kerk met Mondt en Pen te stichten,
En Haar op s’Leevens weg ten klaarste voor te ligten,
Vertoont ons wederom de vrugten van zyn Geest,
Geboekstaavt na het Woord, dien juist gevormden leest
Van Zeeden en Geloov. Hoe klimmen met de Jaaren
s’ Mans onvermoeide vlydt en Oordeel in ’t vergâeren
Van zulk’ een Letterschat, waarby verschydenheydt
Der Stof den Lees lust wekt, en ’t ryn gemoedt opleydt
Tot Godt, zyn Zoon, zyn Geest, en dierb’re zegeningen,
Des Menschen hoogste Goedt in vlugge wentelingen
Van ’t veege Leeven. Daar gaat nu myn Geest te gast
Op Hemel Lekkerney! het aardtsche wordt een last
Voor hem, die van Godt zelv na Booven wordt getogen!
Heb dank, Eerwaarde Heer! blyv lang de Lust der oogen
’t Vermaak, de Kroon, ’t Cieraad van ’t Westzaendamsche
Een Pielaar voor de Kerk! Begaafde Bybel-Tolk (Volk,
Schryv meer, tot dat g’Uw Ziel met weldoen wedergeeven
Zult aan den Grooten Heer, die aan U ’t lieve Leeven
Zo mildt geschonken heeft, en opstaand’ in uw lot,
Een vollen Zegenpraal geniet by Onsen Godt!

LUCAS CONYNENBERG,

Predikant te Zaandam aan de Oostzyde.

OP DE

GEESTELYKE MENGELSTOFFEN

Door den Wel Eerw: HEERE

GERARDUS VAN AALST

Veel geagt Leeraar in de Gemeinte van J.C.
TE WESTZAANDAM.

Die zuivre waarheit mint, en ‘teffens is gezet
Op regte Godsvrugt, die den naasten tragt te stigten,
En door heur schone glants ten goede voor te lichten,
Terwyl ze in alles zig gedraagt naar ’s Heeren Wet:

Die als ’t een Christen past, op zyne gangen let,
In Geest en waarheid tragt den Godsdienst te verrigten,
En alzints te voldoen aan alle Christen pligten;
Vint in dit Mengelwerk dit voorgestelt in ’t net.

Daar leert VAN AALST het waar’ van ’t valsche te onderscheiden,
Daar toont hy duid’lyk aan, wat klippen men moet meiden,
Om regt door zee te gaan naar ’t Hemelsch Vaderlant.

Vint imant twyffel, of hy Werken moet dan wagten;
Wat in den heil’gen dienst een Leeraar moet betragten:
D’Eerwaarde Schryver leidt hem hier als by de hant.

T. VIEROOT,
Predikant te Wormer.

VOORREDEN

Aan den

WAARHEID-LIEVENDEN

En

GODTVRUGTIGEN

LEZER.

Ik dele U tegenwoordig mede, een klein Bundelken Verhandelingen, van verscheiden aart ende natuur, doch meest de Praktyk der Godzaligheid rakende; waarom ik het ook uitgeve onder den Tytel, van Geestelyke Mengelstoffen.

Ik ben tot het t’zamenstellen van dezelve gekomen, door dien het den Vrymagtigen God behaagt heeft, my, door myne hoge jaren, (die het getal van LXXV al te boven geklommen zyn) ook door myne daar uit veroorzaakte lichaams-zwakheid, en inzonderheid door myne laatste krankheid, buiten-staat te stellen, om het werk der bedieninge, in myne Waarde Gemeinte volkomen te kunnen waarnemen: Moetende my vergenoegen, met nu en dan eens een enkelde reis te prediken. Echter behaagt het den goeden God, de vermogens, ’t zy veel of weinig, die Zyne Hand door vrye genade in my heeft believen te leggen, niet geheel en al weg te nemen, maar noch voor het grootste gedeelte in my te bewaren. Dit heeft my dikwils tot verwondering gestrekt, en my opgewekt, om met een verlevendigt hert, Gods weg omtrent my in dezen, met Dankbaarheid te aanbidden. Ook is het my wel eens zoo voorgekomen, dat de Heere niet te vergeefsch zoo met my handelt, maar zyne heilige eindens daar in voor heeft; waarom ik my verplicht achte, om dat ééne Talentje, dat in my noch overig mochte zyn, niet in de aarde te begraven, maar op woeker te moeten stellen. Daar kwam by, dat het my niet natuurlyk is, ledig en buiten eenig gezet werk te zyn, en de Heere in my noch heeft overgelaten, een zucht om te stichten, en ik, zo lang ik adem kan halen, ware het mogelyk, eenig nut wensche te doen: kan ik zoo niet meer met de tonge, ik trachte dat met de penne te bereiken.

Wat de keur van Stoffen belangt: Grote Werken uit te geven, (die ik zommigen wel geschetst hebbe) durve ik niet ondernemen, om dat ik my niet in staat bevinde, om zoo veel te schryven, en het dus boven myn vermogen zyn zoude, dezelve ter uitvoer te brengen. Ook wil ik dit gaerne aan grootere verstanden als het myne overlaten. Over de Waarheden, of de Praktyk der Godzaligheid in ’t gemeen, te handelen, dat is onnodig, dewyl wakkere Mannen dat al voor my gedaan hebben, en wel zoo, dat ik daar in volkomen kan berusten. Predikaatsien uit te geven, (het welk my van veelen dikwils verzocht is) heb ik niet toe kunnen komen, want daar is de gehele Waereld mede vervuld, en veelen zyn veel beter, dan ik aan ’t licht kan brengen: Ook wilde ik liefst in myne gedachten onbepaald zyn, en daarom ben ik maer op eenige byzonderheden gevallen, die my toeschenen, wel eenige overdenkinge waardig te zyn. Zommige zyn stukken, die al over veele jaren de stoffe van myne overweginge geweest zyn, als de Eerste en Tweede, en noch eenige andere Verhandelingen. Daar zyn ook dingen onder, over welken ik, wat het wezentlyke belangt, wel eens gepredikt hebbe; tot anderen wederom hebbe ik aanleiding gekregen, door voorkomende zaken of gelegenheden. De meeste zyn stoffen, die my zeer wezentlyk voorkwamen, en nodig om in deze verwarde dagen eens naauwkeurig nagegaan en ingezien te worden. De reden, waarom ‘er weinig order of verband in de schiking der Verhandelingen is, en ‘er wel eens dingen, die betrekking op elkanderen hebben, verre van den anderen staan, is, om dat ik niet wist, als ik het eene schreef, dat ik in ’t vervolg het andere behandelen zoude, en daarom geve ik ze ook uit onder den Tytel van Mengelstoffen.

Het oogmerk en de manier van myn schryven betreffende: Ik betuige niemand in ’t byzonder bedoelt, of in ’t oge gehadt te hebben: Myn grootste doeleinde in alles, is de zuivere Waarheid en rechtzinnige Praktyk voor te staan en te bewaren, volgens het Heilige Woord van God, daar ik met myn gansche hert aan verkleeft ben. Zoo ik in deze of gene dingen van anderen mochte verschillen, ik zoeke zedig myne gedachten te zeggen, en die naar myn licht te bewyzen, zonder dat ik voor heb, iemand te benadelen; Ik ben toch altyd een vyand van alle twistschriften geweest, inzonderheid nu in myne hoge jaren; myn toeleg is maar, te stichten en nuttig te zyn. Wat myn schryfstyl aangaat, die is in dit en in myne andere Traktaatjes zeer gebrekkig, en verre van de vereischte netheid, en zo maar als die uit de pen valt, ik bedoele daer in alleen klaarheid en eenvoudigheid.

Zoo iemand my verwaerdigt, dit Werkje te lezen, ik bidde hem, dat hy alle vooroordelen aflegge, en bedaart lette op de zaken die daarin voorkomen, en op de bewyzen, met welken die gestaaft worden. Misschien zal U hier en daar wel iets voorkomen, dat Gy of by anderen niet gevonden hebt, of het zelve lezende niet hebt opgemerkt als zoo gewichtig, en kwam U het een of ander wat duister en verward voor; ik heb het hier wat klaarder en onderscheidener, na myn vermogen, zoeken voor te stellen, om dat het dingen zyn wel overwegenswaardig, zeer nuttig, en zoo nodig ter zaligheid. En zoude het wel onmogelyk wezen, dat iemand door dit kleine en eenvoudige Schriftje eens licht kreeg in deze of gene zaken, en tot andere gedachten gebracht wierd, dan hy te voren hadde.

Zoo by aldien dit Werkje eenig warachtig nut in dezen of genen mogte doen, ik zoude my verblyden, en God alleen daar van de eere geven. Indien ik dat geluk niet zal mogen genieten, ik zal my zoeken te vergenoegen met het nut, dat ik daar van voor my zelven, onder het opstellen gehadt hebbe, en met het goede einde, dat ik ‘er mede voor had: En voorts de zaak in des Heeren hand tragten over te geven. Oordeelt iemand dat ik hier of daar waarlyk eenige misvatting gehadt hebbe, dat zoude my zeer leet zyn; maar denkt, dat ik een mensch men, en niet meer de belofte van eene onfeilbare leidinge des Heiligen Geestes hebbe, als andere menschen. Doch weegt en wikt toch de redenen wel, die ik opgeve, en ziet eens of de bewyzen van anderen dezelven kunnen overtreffen, dat wel zouw kunnen wezen; maar is het anders, bukt toch voor de Waarheid, wanneer die U te sterk mogte worden.

Ondertusschen is myn hertelyke wensch en bede, dat het den Heere behage, U te zegenen met alle wezentlyke zegeningen; dit Werkje met zyn licht te achtervolgen tot heil van veele Zielen, en tot te rechtbrenging van dwalenden in het midden onzer. Hy doe in zyne Kerke Waarheid en Vrede onafscheidbaar gepaart gaan tot onderlinge liefde en stichtinge. En brenge ons eens over in een plaats, daar wy geen onderwys van dergelyke Schriften nodig zullen hebben; maar daar wy zullen kennen, gelyk ook wy gekent zyn. Amen.

Dit is Waarheid-lievende en Godtvruchtige Lezer! de hertgrondige wensch van Uw Dienstvaardgen Dienaar in Christus,

GERARDUS VAN AALST.

West Zaandam

Den 3. November 1753
P.S.: De Drukker my onderregtende, dat dit Werkje ruym dik genoeg zoude zyn, om het zelve in eenen Band te zamen te brengen (dat my geweldig ontschoot) ben ik geresolveert, om het in twee Deeltjes uyttegeven, waar van het eene nu het licht ziet, ende het andere dat reets onder de Pers is, in ’t kort staet te volgen.

In 1754 verscheen bij Hendrik Vieroot te Amsterdam de twee delen van ‘Geestelyke Mengelstoffen; ofte Godvrugtige Bedenkingen Over eenige Gewichtige Waarheden. Voornamentlyk de Praktyk der Godtzaligheid betreffende, Ende nuttig om in onze Dagen overwogen te worden, ter vastelling van de Leere der Waarheid, die na de Godtzaligheid is, ende tot bestier van swakke Godtzaligen’. Het werd geschreven door ds. Gerardus van Aalst (1678-1759). Gerardus was getrouwd met Aletta van Meerten (1666-1744) en samen kregen zij drie kinderen, waarvan er twee jong zijn overleden.¹ Ter nagedachtenis van deze predikant wil ik de komende tijd, als de Heere het leven en de gezondheid geeft, zijn werk transcriberen en op deze website plaatsen. Tot eer van onze Schepper en tot heil van de naaste. Daarom volgt hieronder de letterlijke inhoudsopgave, met achter elk hoofdstuk de doorverwijzing.²

Inhoudsopgave deel 1

Voorreden Aan den Waarheid-Lievenden en Godtvrugtigen Lezer.
Op de Geestelyke Mengelstoffen door den Wel Eerw. Heere Gerardus van Aalst.
Op de uitgave der Leerzame en Stichtelyke Bedenkingen van den Wel Eerwaarden, en Geleerden Heere, Gerardus van Aalst.
Op de uitgaaf der Geestelyke Mengelstoffen, Over verscheidene gewichtige stukken der Praktikale Godgeleerdheid, in twee Delen, Door den Wel Eerwaerden, zeer Geleerden en Godvruchtigen Heere, Gerard van Aalst.
Op de Geestelyke Mengelstoffen van den Wel Eerw. Godvrugtigen Heere Gerardus van Aalst.

Inhoudsopgave deel 2

42 Gedagtenis Predikatie over des Autheurs Huisvrouw Aletta van Meerten, uit Ezech. 24 : 16.

Voetnoten