Arthur Alderliesten heeft zijn boekje Recht op leven als ondertitel meegegeven Aanzet voor een bio-ethiek van het levensbegin. Het loopt uit op een oproep aan de kerk. Die moet zich onder andere uitspreken over het recht op leven vanaf het eerste moment van zijn ontstaan, aldus Alderliesten. Recht op leven is tot stand gekomen vanuit een masterthesis, die hij geschreven heft aan de Theologische Universiteit Kampen. Daarin verbindt hij bio-ethiek met de ethiek van Bonhoeffer (1906-1945), die gekleurd is door de context waarin hij leefde, het nationaalsocialisme van nazi-Duitsland.
Alderliesten beschrijft allereerst actuele biomedische ontwikkelingen en zoekt naar de ethische vragen die deze oproepen. In-vitrofertilisatie en embryokweek zijn voorbeelden van deze biomedische innovaties. Wat embryokweek betreft, klinkt de roep om acceptatie hiervan voor wetenschappelijk onderzoek steeds luider. Alderliesten ziet hierachter het maakbaarheidsdenken schuilgaan van de mens die autonoom wil zijn. Dat uit zich in het streven naar risicobeperking en beheersing van gezondheid. Vervolgens schrijft Alderliesten over de eugenetica (letterlijk: goed geboren) in nazi-Duitsland. Het is huiveringwekkend om te lezen dat het vermoorden van Joden gebruikt werd als vals voorwendsel voor hygiënische maatregelen, waarbij Joden als een ziek ras werden gezien. Alderliesten concludeert dat tijdens de Tweede Wereldoorlog mensenlevens steeds meer uitgedrukt werden in economische waarde in plaats van menselijke waarde.
Tegen deze achtergrond heeft Bonhoeffer zijn ethiek ontwikkeld. Hij keert zich tegen de instrumentalisering van het lichaam en noemt het een vorm van slavernij als de mens tot een ding in de macht van iemand anders is geworden. Het doden van de vrucht in de moederschoot noemt Bonhoeffer een aantasting van het recht op leven dat God heeft verleend. Hiermee laat Bonhoeffer zijn afkeer zien van de inmenging van de overheid (in zijn tijd nazi-Duitsland) op het terrein van de voortplanting.
Alderliesten eindigt zijn geschrift met vijf aandachtspunten voor de kerk in het licht van actuele medisch-ethische uitdagingen rond het levensbegin. Aan de hand van de ethiek van Bonhoeffer ziet hij het als taak van de kerk om op te roepen tot concrete gehoorzaamheid aan Jezus Christus en daarbij ook de overheid kritisch te bevragen wanneer dat nodig is. Een van zijn stellingen licht ik concreet uit: de kerk zou zich moeten uitspreken tegen instrumenteel gebruik van het leven, ook in haar vroegste bestaan, als hedendaagse vorm van slavernij.
Bij het lezen van dit boekje raak je onder de indruk van de vele bronnen die de auteur erop nageslagen heeft. Tegelijk is het niet eenvoudig om te lezen, omdat er veel verschillende stappen worden gezet waarbij mijns inziens te veel thema’s worden aangeboord voor zo’n dun boek. Daarbij zijn er best wat slordigheden in de tekst te vinden. Dat vergemakkelijkt het lezen niet. Niettemin geeft het boekje waardevolle inzichten voor hoe je kunt omgaan met (maatschappelijke) vragen rondom het levensbegin en de positie die de kerk hierbij moet innemen.
Noot van de redactie van ‘Oorsprong’: Al eerder schreef mr. W. Silfhout voor ‘De Saambinder’ een recensie van dit boek. Deze recensie is ook hier verschenen. De uitnodigingsflyer voor de boekpresentatie van ‘Recht op Leven’ is hier te vinden. Deze boekpresentatie werd ook uitgezonden via de livestream. Deze livestream is hier terug te kijken.
Dit artikel is met toestemming overgenomen uit De Waarheidsvriend. De volledige bronvermelding luidt: Boele, R., 2024, Boekbesprekingen, De Waarheidsvriend 112 (1/2): 16.
