Tussen 1775 en 1900 nam het analfabetisme in Nederland gestaag maar zeker af. Otto Boonstra deed daar onderzoek naar en presenteerde dat onder de titel ‘Regionale verschillen in de daling van het analfabetisme in Nederland 1775-1900’.1 Behoorde mijn voorouder, Jerfaas van Meerten (1837-1908), ook tot deze analfabeten?
Het onderzoek werd gedaan met behulp van geboorteakten. Er werd gekeken ‘naar de mate waarin mannen in staat waren hun handtekening te zetten onder een geboorteakte’. Was mijn betovergrootvader Jerfaas van Meerten (1837-1908) analfabeet? Wanneer je de geboorteaktes raadpleegt van de kinderen van Jerfaas dan wordt daarop standaard weergegeven dat ‘de aangever verklaart niet te kunnen tekenen noch schrijven als hebbende zulks niet geleerd’.2 Ook zijn vader, Jan Willem van Meerten (1798-1845), kon niet schrijven. Dat blijkt uit de aangifte van zijn zoon Jerfaas. Op de akte wordt vermeld dat ‘de comparant verklaart’ heeft ‘niet te kunnen schrijven’.3 Het is niet vreemd dat Jerfaas niet kon lezen of schrijven. Op zevenjarige leeftijd overleden zowel zijn vader als zijn moeder Marritje Verwoert (1797-1845)4 en zal vermoedelijk niet naar school zijn gegaan.5 Zowel Jerfaas als zijn vader Jan Willem hebben dus bijgedragen aan het percentage analfabetisme. Dat blijkt bij Jerfaas duidelijk uit de geboorteakten van al zijn kinderen en zijn huwelijksakte.6
Wat schetst mijn verbazing? Toen zijn zus Gerritje van Meerten (1836-1904) op 14 februari 1862 met Peter Stunnenberg (1836-1913) in het huwelijk trad, kon Jerfaas wel schrijven! Onder de huwelijksakte staat immers zijn handtekening.7 Heeft Jerfaas vóór het huwelijk van zijn zus net zo lang geoefend, zodat hij toch een handtekening kon zetten? Is Jerfaas op 11 februari 1870 deze handtekening weer vergeten en ook bij de aangifte van geboorte van zijn kinderen? Een feit is dat hij in ieder geval één trouwakte heeft ondertekend (zie de afbeelding hierboven).
Voetnoten
- De onderzoeksresultaten zijn hier te vinden: https://www.researchgate.net/publication/254878831_Regionale_verschillen_in_de_daling_van_het_analfabetisme_in_Nederland_1775-1900.
- Zie bijvoorbeeld de geboorteakte van Jan Willem van Meerten (1878-1944): https://oorsprong.info/geboorteakte-van-jan-willem-van-meerten-1878-1944/.
- Zie: https://oorsprong.info/geboorteakte-van-jerfaas-van-meerten-1837-1908/.
- Zie hier voor de overlijdensakte van resp. zijn vader en moeder: https://oorsprong.info/overlijdensakte-van-jan-willem-van-meerten-1798-1845/ en https://oorsprong.info/overlijdensakte-van-marritje-verwoert-1797-1845/. Marritje overleed op 22 juli 1845 en Jan Willem op 9 november 1845. Jerfaas werd op 10 december 1845 acht jaar oud.
- Waar Jerfaas opgegroeid is hoop ik binnenkort, als de Heere het geeft, uit te zoeken.
- Zie voor gegevens: https://oorsprong.info/parenteel-van-jerfaas-van-meerten-1837-1908-en-elizabeth-vermeer-1845-1900/.
- Uit deze huwelijksakte blijkt overigens dat Gerritje niet kon schrijven: https://oorsprong.info/huwelijksakte-van-gerritje-van-meerten-1836-1904-en-peter-stunnenberg-1836-1913/.