In het koorgedeelte van de monumentale Stevenskerk te Nijmegen aan de linkerkant is, in de vloer, een grafzerk te vinden. In de volksmond wordt deze zerk ook wel de barometer van de kerk genoemd. Het is de zerk van Catharina Tempier, de echtgenote van Lodewijk van Brakell. Een medewerker van de Stevenskerk wordt bedankt voor het sturen van de foto’s.¹

Beschrijving zerk

Het gaat om een gebeeldhouwde zerk van 143 cm bij 82 cm. De boven- en onderrand zijn helaas verloren gegaan (uitgesleten of afgehakt). De rest van de steen is, ondanks de slijtage goed te zien. De linker- en rechterrand zijn nog steeds aanwezig en bevatten de hierna volgende tekst. Links: IVLY STERF IOFFRAV CATARINA. Rechts: VWE VA LODOWYCK VA BRAKELL. Op de onderrand stonden mogelijk de woorden TEMPIER VRO. De datum van haar overlijden is 13 juli 1600. In het midden van de zerk zien we het wapen, inclusief traliehelm met wrong, helm- of dekkleed en helmteken afgebeeld.² Het wapen is een gedeeld wapen (alliantiewapen). Het linkergedeelte van het wapen is van de familie Van Brakell: twee afgewende verticaal geplaatste vissen. De achtergrond van dit wapen is oorspronkelijk rood. Het rechtergedeelte van dit wapen is van de familie Tempier: zeven lelies (in patroon 1-3-2-1) en een wapenschildje of vlak linksboven in de hoek (een zogenoemd vrijkwartier) met een kruis. De achtergrond van het wapen is oorspronkelijk blauw en de achtergrond van het afzonderlijke schildje of vlak linksboven oorspronkelijk geel. Op de plaats van het kruis, staat in het originele wapen van Tempier een zwarte leeuw afgebeeld. Het helmteken is een drakenkop tussen een standaard vlucht. De zerk is van geelkleurig materiaal, waarschijnlijk zandsteen. In het grafregister van de Stevenskerk wordt kapitein Lodewijk van Brakell genoemd als eigenaar van het graf. Van Schevichaven, die in 1893 verschillende grafschriften, familiewapens en gildetekens uit de St. Stevenskerk heeft gedocumenteerd, geeft aan dat deze zerk gezien wordt als barometer van de kerk. “Deze steen wordt wel eens de barometer der kerk genoemd, daar men beweert dat hij donkerder van kleur wordt wanneer het gaat regenen.”³

Catharina Tempier

Catharina was de vrouw van Lodewijk van Brakell, heer van Kermestein te Lienden.⁴ Zij was een dochter van Gerard Tempier en Helena van den Bosch. Haar ouders, en mogelijk ook Catharina zelf, kwamen uit het land van Luik (Prinsdom Luik). Haar man Lodewijk⁵ was een zoon van Johan van Brakell, die behoorde tot het Verbond der Edelen en in die hoedanigheid het bekende Smeekschrift der Edelen ondertekende, en Johanna van Meerten. De grafzerk van dit echtpaar is te vinden in de Hervormde Kerk te Lienden. De grootouders van Lodewijk zijn Dirck van Meerten en Bertha van Eck. De grafzerk van deze grootouders is te vinden in de Hervormde Kerk te Ingen.

Lodewijk en Catharina kregen ten minste drie kinderen⁶: Johan⁷ (getrouwd met Henrica van Millinck), Gerrit⁸ (getrouwd met Elisabeth van Doornick) en Catharina⁹ (getrouwd met Frans Liesemans (of: Lissemans)). Wanneer Lodewijk getrouwd is met Catharina is (nog) onbekend, evenals de geboortedata van het echtpaar. Na het overlijden van Catharina hertrouwde Lodewijk voor de eerste keer op 2 december 1600 te Nijmegen met Judith van Beijnum. Lang zijn Lodewijk en Judith niet getrouwd geweest. Na het overlijden van Judith hertrouwde Lodewijk voor de tweede keer op 25 oktober 1603 te Utrecht met Jodoca (of: Josina) Ruysch. Wanneer Lodewijk precies is overleden is (nog) niet bekend. Uit een vestbrief in het archief van de Schepenbank Breda blijkt dat hij op 18 april 1619 nog leeft.¹⁰ Hij wordt daarin, samen met zijn derde vrouw, genoemd. In De Nederlandsche Leeuw is geschreven over Jodoca Ruysch. Mr. H.J. Koenen geeft aan dat zij op 24 augustus 1624 is overleden en dat haar rouwbord in de Hervormde Kerk van Beverwijk te vinden is.¹¹ Rest er afsluitend nog één vraag: Waarom is Catharina in Nijmegen begraven? Het antwoord daarop is dat joncker Lodewijk van Brakell in die tijd ouderling was te Nijmegen. Dit weten we omdat hij als afgevaardigde, vanuit de classis van Nijmegen, aanwezig was op de Provinciale/Particuliere Synode Gelderland van 12, 13 en 14 juli 1603, gehouden te Harderwijk.¹²

Dit artikel is met toestemming van de auteur overgenomen uit het De Baron. De volledige bronvermelding luidt: Meerten, J.W. van, 2025, Een grafzerk als barometer in de Stevenskerk te Nijmegen, De Baron 8 (1): 7-9. De Baron is het blad van de Historische Kring Kesteren & Omstreken (www.hkko.nl).

1. https://www.stevenskerk.nl/.
2. Zoals ook te zien is op diverse rouwborden van afstammelingen van Lodewijk van Brakell en Catharina Tempier. Bijvoorbeeld het rouwbord van Lodewijk van Brakell (1646-1678), achterkleinzoon van het echtpaar. Zie: https://oorsprong.info/het-rouwbord-van-lodewijk-van-brakell-1646-1678-in-bescheiden-van-rechterlijke-aard-herkomstig-van-het-hof-van-gelre-en-zutphen/.
3. Een belangrijke bron voor deze beschrijving is een verzameldocument over deze steen op de website Noviomagus: https://www.noviomagus.nl/Boekenhoek/E-boek/GrafzerkenStevenskerk/bestanden/170.pdf.
4. Over Kermestein en haar bewoners heeft Joke Honders geschreven. Honders, J., 2019, Kermestein en haar bewoners. Lienden (Ommeren: Arend Datema Instituut). Over Lodewijk als bewoner van Kermestein is zeer weinig bekend.
5. Lodewijk is vernoemd naar (oud)oom Lodewijk van Brakell (die getrouwd was met Antonia van Wijhe), de directe voorouder van ‘onze’ baron.
6. We missen qua vernoemingen Johanna en Helena. Mogelijk zijn deze jong overleden of zijn er geen andere kinderen geboren.
7. Johan is vernoemd naar opa Van Brakell, Johan.
8. Gerrit is vernoemd naar opa Tempier, Gerard.
9. Catharina is vernoemd naar moeder Tempier, Catharina. Sommige bronnen menen dat zij Johanna heette.
10. In het hierboven genoemde verzwameldocument staat dat Catharina Tempier bij haar overlijden weduwe was van Lodewijk. Dit klopt niet.
11. Koenen, H.J., 1901, Grafsteden in de kerk te Beverwijk, De Nederlandsche Leeuw 19: 4-16.
12. Reitsma, J., Veen, S.D. van, 1895, Acta der Provinciale en Particuliere Synoden, gehouden in de Noordelijke Nederlanden gedurende de jaren 1572-1620 (Groningen: J.B. Wolters), p. 110.