Hooggeleerde theoloog en godsdienstfilosoof dr. Gert A. van den Brink¹ heeft met zijn onlangs uitgegeven boeken en gepubliceerde lezingen het stof binnen de Gereformeerde Gezindte hoog doen opwaaien. In 2023 verschenen bij ‘Geloofstoerusting’ twee publicaties: ‘Dordt zoals je Dordt niet kende’² en ‘Hyperdordt’³. Aanleiding tot deze publicaties was de lezing: ‘Het evangelie zonder kleine lettertjes’.⁴ De discussie is hoog opgelopen en laat allerlei menselijke emotie zien: hautain gedrag, satire, semi-gescheld, het gebruik van de preekstoel (of: een katheder) als steekstoel, verdriet, verbijstering, frustratie en vooral verwarring.⁵ Jongeren (maar ook ouderen) lijken het slachtoffer te worden in deze verwarrende discussie. Het zien van over ‘straat’ rollebollende (al dan niet gepromoveerde) dominees is persoonlijk geen versterking, maar al zeker niet voor een jonge ziel.⁶ Uit liefde en met pastorale bewogenheid waarschuwde een predikant daarom van de preekstoel om als gemeentelid jezelf niet in de discussie te mengen en de publicaties ongelezen te laten.⁷ Daar ben ik het van harte mee eens: de eeuwenoude kloof tussen orthodox-gereformeerden en bevindelijk-gereformeerden is niet te overbruggen. Dit debat zal, na veel hete hoofden en koude harten, stranden in een (mogelijk schoorvoetend) agree to disagree. De zaak is dan echter wel (opnieuw?) onherstelbaar beschadigd tussen beide ‘partijen’!

Wel of niet inhoudelijk reageren

Aan het einde van deze maand is het anderhalf jaar geleden dat ik (geattendeerd door een familielid) in aanraking kwam met ‘Het evangelie zonder kleine lettertjes’ van dr. Gert A. van den Brink. Omdat ik dr. Van den Brink ken als een sympathiek en begaafd man, hem graag hoor spreken over apologetische onderwerpen en hem daarom ook wel eens uitnodig op een congres⁸ was ik erg teleurgesteld in de (inhoud van de) lezing. Ik besloot daarom de discussie maar te laten rusten. Ook toen zijn twee meest recente boeken verschenen en deze de afgelopen week opnieuw in het nieuws kwamen. Verdrietig over manier van reageren van beide partijen (‘partijschappen’), dacht ik afgelopen weekend erover na om deze keer zelf wél inhoudelijk te reageren. Toen ik afgelopen weekend via de Social Media een bericht met instemming aanhaalde, was het hek van de dam. M’n postvak explodeerde en ik merkte dat deze discussie, ook al blijf je dicht bij de inhoud, emotioneel heftiger gevoerd wordt dan de discussie over (theïstische) evolutie. Overigens had ik uiteindelijk wel een paar mooie gesprekken met mensen die (op sommige onderdelen) anders hierover dachten dan ik. Een tweede bericht via Social Media volgde waarbij ik kort reageerde op de hierboven genoemde lezing zoals die uitgewerkt is in ‘Dordt zoals je Dordt niet kende’. Daarop volgde van sommige reageerders instemming met de gedachte om daar wat over te schrijven, maar ook negatief advies. Volgens sommige reageerders zou niemand gediend zijn met nog meer polemiek. De stevige discussie kent nu al alleen maar verliezers. Bovendien zullen de ‘partijen’ er onderling toch niet uitkomen. Overigens kan ik het van predikanten die in diskrediet worden gebracht wel begrijpen dat zij in heilige verontwaardiging flink van leer trekken.⁹ Toch kan de vraag gesteld worden of dit, de wijze waarop er gereageerd wordt, de Zaak wel dient. Een reageerder gaf terecht aan dat 1 Petrus 2:23¹⁰ wel eens wat vaker in beoefening zou mogen zijn.

Niet inhoudelijk reageren

Na advies van verschillende personen uit de verschillende partijen, heb ik besloten om in het vervolg niet meer in het openbaar (inhoudelijk) te reageren rond de discussie ‘Dordt’ en ‘Hyperdordt’.¹¹ Dat heeft een flink aantal redenen, maar ik noem er vijf: (1) Dat heeft te maken met twee teksten uit de Schrift in de Statenvertaling: Galaten 6:3 “Want zo iemand meent iets te zijn, daar hij niets is, die bedriegt zichzelven in zijn gemoed” en 1 Korinthe 10:12 “Zo dan, die meent te staan, zie toe, dat hij niet valle”. (2) Het onderwerp is een persoonlijke en tere zaak. We kunnen, en mogen, niet over andermans ‘staat voor de eeuwigheid’ oordelen. We kunnen onze opponent wél aanspreken op de ‘stand van het leven’, maar daar moeten we het bij laten. (3) Het wordt een té rationele benadering van (het ontbreken van) een persoonlijk wonder. Gods soevereiniteit en de menselijke verantwoordelijkheid is een paradox (schijnbare tegenstelling). Deze paradox kunnen we rationeel niet klein krijgen. Door Gods genade moeten we hieronder leren bukken en buigen en God, God laten. (4) Deze discussie is typerend een discussie tussen orthodox-gereformeerden en bevindelijk-gereformeerden. Een meer bevindelijk (vanuit een door God geschonken geloof) geloven vs. een meer rationeel/beschouwelijk geloven.¹² Een persoonlijke doorleving (bevinding) van het door God geopenbaarde en geschonken heil (predestinatie, wedergeboorte, toenemende ellendekennis, vierschaar, bewuste rechtvaardigmaking, geschonken geloof etc.) vs. geloven als menselijke wilsact (daad) in reactie op de Goddelijke aanbieding van het Evangelie.¹³ Al minstens vier eeuwen is deze discussie gaande. Alles wat er nu gezegd wordt, dat is al een keer gezegd. We hoeven de discussie rond de werken van dr. Alexander Comrie (1706-1774), Wilhelmus Schortinghuis (1700-1750) en Theodorus van der Groe (1705-1784)¹⁴ en tussen de afgescheidenen en dolerenden onderling niet opnieuw te voeren.¹⁵ Wanneer, na al die eeuwen, deze twee ‘kampen’ zijn blijven bestaan, dan moeten we niet de illusie wekken dat we het nu wél zouden kunnen oplossen. Naast dat dit laatste zeer hoogmoedig zou zijn, is het ook bijzonder naïef dat zó te denken.¹⁶ De publicaties lezende vind ik het daarom niet vreemd dat dr. Van den Brink (soms?) voorgaat in een orthodox-gereformeerde kerk.¹⁷ (5) Ten diepste gaat de discussie over het ‘aanbod van genade’ in de preken. Dit is een onderwerp dat valt onder homiletiek en daarom dient deze discussie (dit theologische dispuut) allereerst op de universiteiten en theologische hogescholen plaats te vinden.¹⁸ De plaats waar studenten worden opgeleid tot dienaren des Woords. De Christelijke Gereformeerde Kerken hebben beiden partijen in hun gelederen: orthodox-gereformeerden en bevindelijk-gereformeerden. De Theologische Universiteit Apeldoorn (waar dr. Van den Brink een aanstelling heeft) zou daarom de beste plaats zijn om geleerden uit beide ‘kampen’ te laten disputeren. Het Hersteld Hervormd Seminarie (waar dr. Van den Brink kerkelijk aan verbonden is als emeritus-predikant) aan de Vrije Universiteit te Amsterdam zou ook kunnen, maar mogelijk zijn er meer bevindelijk-gereformeerden en traditioneel-gereformeerden dan orthodox-gereformeerden in de Hersteld Hervormde Kerk. Als deze opties afvallen zou je nog kunnen denken aan Driestar Educatief, omdat het aanbod van genade ook het onderwijsveld raakt.¹⁹ Het theologische dispuut dient dan, voorzichtig, zorgvuldig, naar het gebod der liefde handelend (ook postuum) en met biddend opzien, inhoudelijk voorbereid en uitgevoerd te worden. Een voorbereidende interne bezinning op wat de opponent te berde brengt, bijvoorbeeld op een predikantenbijeenkomst, is binnen de beide ‘kampen’ dan allereerst gewenst. Dit theologische dispuut zou verder niet tot onrust (of: verwarring en partijschappen) in de gemeentes moeten leiden en daarom al zeker niet via kranten, vlugschriften of Social Media moeten worden ‘uitgevochten’.²⁰

Mijn motto: Samenwerken waar kan, distantie waar moet. Bevindelijk-gereformeerden en orthodox-gereformeerden kunnen op diverse terreinen prima met elkaar samenwerken. Te denken valt aan Schriftgezag, kerkgeschiedenis, hermeneutiek, apologetiek, medisch ethische onderwerpen, Intelligent Design, probleem van het lijden en kwaad, rentmeesterschap, etc. Dan denk ik hierbij terug aan het uitstekende debat dat dr. Gert A. van den Brink had met de retorisch sterke atheïst dr. Herman Philipse. Als ik het goed heb was dit debat naar aanleiding van het boek met de ludieke en vindingrijk bedachte titel: ‘Er is geen God en Philipse is zijn profeet. De onredelijkheid van een atheïst’.²¹ Een zeer lezenswaardig en bruikbaar boek! Dan denk ik hierbij aan de bijdragen over Intelligent Design²², methodologisch naturalisme²³ en gedragsbiologie (Frans de Waal)²⁴ van dr. Gert A. van den Brink. Hij werd toen, door theïstische evolutionisten, helaas wel behandeld als kop van Jut.²⁵ Het is een groot gemis dat de theoloog en godsdienstfilosoof op dit terrein véél stiller is geworden. Dr. Van den Brink is een sympathiek en zeer begaafd persoon. Dat we onderling anders denken over het (komen tot het) heil is verdrietig, maar hoeft samenwerking op bovengenoemde punten niet in de weg te staan. Dat geldt ook voor dhr. Marcel Vroegop, van (in dit geval uitgeverij) Geloofstoerusting. Door de opkomst van modern-gereformeerden na de Tweede Wereldoorlog, waar orthodox-gereformeerden meer ‘last’ van ervaren dan bevindelijk-gereformeerden, is deze samenwerking zelfs broodnodig. Veel orthodox-gereformeerden zijn modern-gereformeerden geworden (zie bijvoorbeeld de snelle switch die de voormalige Gereformeerde Kerken vrijgemaakt in het algemeen het laatste decennium hebben doormaakt), zodat deze stroming kleiner is dan ooit. We hebben elkaar op de bovengenoemde punten daarom harder nodig dan ooit te voren. ‘Hete hoofden, koude harten’-discussies zullen ook voor persoonlijke verwijdering zorgen. Dat zal de Zaak in het algemeen zeker niet dienen.

Tenslotte

In het slotwoord sluit ik mij aan bij de liefdevolle en pastorale benadering van de predikant uit de inleiding, die zijn gemeenteleden adviseerde de boeken niet te lezen. Deze discussie hoort allereerst thuis als een theologisch dispuut aan een universiteit. Het gaat immers om een homiletisch onderwerp: het aanbod van genade in de preek. Ik roep de partijen op om daarbuiten alstublieft de strijdbijl te begraven! Om voorbeeld te geven en te luisteren naar adviezen van anderen ga ik daarom geen openbare diepteboringen doen in de twee recente publicaties van dr. Van den Brink, maar laat ik het rusten. De discussie is, hoe voorzichtig, zorgvuldig, liefdevol en biddend ook geformuleerd, niet gediend met nóg meer olie op het openbare vuur.

Om te komen tot een universitair theologisch dispuut is het allereerst nodig om overzicht te krijgen in deze discussie. Daarom ben ik vandaag begonnen met het bieden van een overzicht op deze pagina. Deze pagina wordt elke week aangevuld en met terugwerkende kracht compleet gemaakt. Mocht u het dus willen volgen dan is het verstandig om het overzicht regelmatig bij te houden.

Voetnoten

1. Dr. Gert A. van den Brink promoveerde in 2016 aan de Vrije Universiteit en de Evangelische Theologische Faculteit op een proefschrift met als titel ‘Tot zonde gemaakt. De Engelse antinomiaanse controverse (1690-1700) over de toerekening van de zonden aan Christus, met bijzondere aandacht voor Herman Witsius’ Animadversiones Irenica (1696)’. Datzelfde jaar verscheen er een handelseditie van deze dissertatie bij Summum Academic.
2. Zie: https://shop.geloofstoerusting.nl/products/dordt-zoals-je-dordt-niet-kende.
3. Zie: https://shop.geloofstoerusting.nl/products/hyperdordt.
4. https://www.youtube.com/watch?v=3dUX-TmnnKk. Deze video is ondertussen meer dan 80.000 (!) keer bekeken. Geraadpleegd op 8 januari 2024.
5. Om de woorden van dr. Van den Brink zelf te gebruiken, maar dan anders af te sluiten: ‘Maak een opsomming van rustig tot heftig, en je krijgt dit: gesprek, dialoog, meningsverschil, discussie, het huidige debat over het aanbod van genade in de preek en het (komen tot het) heil’. Bron: https://oorsprong.info/niet-beeld-piramide-maar-een-spinnenweb-kan-het-evolutiedebat-lostrekken/.
6. De bekende kerkhistoricus prof. dr. Fred van Lieburg gaf onlangs, zonder partij te kiezen, via ‘X’ uiting aan deze verwarring. Zie: https://twitter.com/fredvanlieburg/status/1743168505116074225.
7. In zijn boek ‘Dordt zoals je Dordt niet kende’ lijkt dr. Van den Brink zich bij deze oproep aan te sluiten. Zie pagina 60 en 61. Gewone gemeenteleden zijn in verwarring door dit theologische dispuut. Het had in plaats van in boeken voor jongeren (en ouderen) allereerst op de universiteit bediscussieerd moeten worden.
8. Zoals hier: https://oorsprong.info/congres-over-bijbel-wetenschap-2021-8-dr-gert-van-den-brink-is-openbaring-een-kennisbron/.
9. Afgelopen weekend las ik ‘Dordt zoals je Dordt niet kende’. Ik schreef naar aanleiding van dit boek richting de uitgever (hier aangevuld): “Het boekje (‘Dordt zoals je Dordt niet kende’) is retorisch niet altijd even sterk: het zwabbert door en overvraagt Dordt, kent tegenstrijdigheden, maakt karikatuurbeelden om die vervolgens te bestrijden, doet aan quote mining of minimaal buiten de context lezen van het gehele werk, is theologisch aan het kersenplukken, definieert fundamentele begrippen nauwelijks (terwijl een glossarium ontbreekt), doet soms niet aan ‘practice what you preach’ wat zorgt voor de spreekwoordelijke toepassing ‘de pot verwijt de ketel dat deze zwart ziet’, etc.” Om dan als predikant, theoloog of andere geestelijke leidsman uit de oppositie bedaard en vriendelijk te reageren is een hele kunst. Er zijn minimaal vijf zaken nodig: tijd, rust en ruimte, ‘de ander uitnemender achten dan mijzelf’ (naastenliefde) en zelfverloochening. Uiteraard is elk boek een spiegel, deze keer wel een spiegel met flink wat barsten zodat er een flets en diffuus licht valt. ‘Hyperdordt’, waarin man en paard worden genoemd, is hierin eerder een verslechtering dan een verbetering.
10. Ik zou daar zelf de drie voorgaande en de twee navolgende verzen ook nog bij betrekken. Hier staat, in de Statenvertaling: “Want wat lof is het, indien gij verdraagt als gij zondigt en daarover geslagen wordt? Maar indien gij verdraagt als gij wel doet en daarover lijdt, dat is genade bij God. Want hiertoe zijt gij geroepen, dewijl ook Christus voor ons geleden heeft, ons een voorbeeld nalatende, opdat gij Zijn voetstappen zoudt navolgen; Die geen zonde gedaan heeft, en er is geen bedrog in Zijn mond gevonden; Die, als Hij gescholden werd, niet wederschold, en als Hij leed, niet dreigde, maar gaf het over aan Dien Die rechtvaardiglijk oordeelt; Die Zelf onze zonden in Zijn lichaam gedragen heeft op het hout, opdat wij de zonden afgestorven zijnde, der gerechtigheid leven zouden; door Wiens striemen gij genezen zijt. Want gij waart als dwalende schapen, maar gij zijt nu bekeerd tot den Herder en Opziener uwer zielen.”
11. Dit is dus mijn eerste en gelijk mijn laatste openbaar-inhoudelijke bijdrage.
12. We moeten hierbij niet eindigen in zwart-wit-denken alsof orthodox-gereformeerden geen bevinding zouden kennen en bevindelijk-gereformeerden het verstand zouden hebben uitgeschakeld. Dat zou een grote karikatuur zijn. Deze zinnen heb ik daarom voorzichting, zorgvuldig en op het scherpst van de snede geformuleerd.
13. Ook hier moeten we niet vallen voor zwart-wit-denken, als zouden orthodox-gereformeerden de genoemde begrippen ontkennen of bevindelijk-gereformeerden de wil totaal uitschakelen. Dat laatste integendeel, bevindelijk-gereformeerde predikanten verwijzen vaak naar Psalm 110:3 “Uw volk zal zeer gewillig zijn op den dag Uwer heirkracht, in heilige sieradiën; uit de baarmoeder des dageraads zal U de dauw Uwer jeugd zijn”.
14. Het is in mijn ogen een goede zaak dat de werken van deze mannen veelvuldig worden herdrukt en gelezen onder de bevindelijk-gereformeerden.
15. Door de discussie in de praktijk (dus niet theoretisch) te laten beginnen bij ds. Kersten of ds. Moerkerken beginnen we met een valse start en doen we geen recht aan (de strijd van) onze ‘voorgangeren’.
16. Dr. Chris Janse schreef onlangs in De Saambinder nog over het onoverbrugbare verschil tussen orthodox-gereformeerden en bevindelijk-gereformeerden. Drs. Clements doelde hier ook op in zijn opiniebijdrage: https://www.rd.nl/artikel/1047516-ds-g-clements-dordtse-leerregels-loflied-op-loutere-genade. Al werden modern-gereformeerden en orthodox-gereformeerden hier (ten onrechte) op één hoop geveegd.
17. https://cvandaag.nl/96945-unicum-hhk-predikant-leidt-dienst-in-gkv-capelle-aan-den-ijssel-noord.
18. Dit sluit aan bij het verzoek van Hendrik Jan van der Heiden, van vandaag. Hij pleit er voor dat Geloofstoerusting een dergelijk theologisch dispuut organiseert (en opneemt). Zie: https://hendrikjanvanderheiden.wordpress.com/2024/01/09/hyp-hoera/. Zelf denk ik dat de organisatie in handen zou moeten liggen van één van de ondergenoemde universiteiten of seminaria. Om de vrijheid tot het disputeren niet in de weg te staan denk ik dat dit niet opgenomen moet worden.
19. Zoals de discussie tussen Moens en Bakker, onlangs in het Reformatorisch Dagblad gevoerd, liet zien: wat (en ook hoe) brengen we dit over naar onze kinderen?
20. Uiteraard wil ik, als de Heere het leven en de gezondheid (want die is broos) geeft, prima meedenken in de voorbereiding en uitvoering van zo’n theologisch dispuut.
21. Het boek is alleen nog tweedehands te verkrijgen. Zie bijvoorbeeld: https://www.boekwinkeltjes.nl/su/?qs=&qt=Er+is+geen+God+en+Philipse+is+Zijn+profeet&qo=&zip=&dist=0&lang=&tl=&img=0&shfee=0&oud=0&t=1&n=1&prijsvan=0.00&prijstot=.
22. Te denken valt aan: https://www.rd.nl/artikel/426826-intelligent-design-geen-onwetenschappelijke-theorie en https://www.rd.nl/artikel/428216-intelligent-design-legt-zwakte-evolutietheorie-bloot.
23. Zie voor methodologisch naturalisme als voorbeeld: https://www.rd.nl/artikel/816108-moreland-scientisme-bedreigt-kerk-cultuur-en-wetenschap-met-ethische-religieuze-en-politieke-chaos.
24. https://www.rd.nl/artikel/511176-zoektocht-frans-de-waal-naar-moraal-in-dierentuin-overtuigt-niet.
25. Zie bijvoorbeeld deze discussie: https://tasmedes.nl/het-methodologisch-naturalisme-van-van-den-brink/.