Er is brand bij de buren! Tenminste, vanuit het perspectief van de GG-predikant en theoloog dr. J.M.D. de Heer. Hij schrijft erover in een drieluik voor De Saambinder. Ds. P.D.J. Buijs (CGK) verwoordde het zo: “Het huis van de Christelijke Gereformeerde Kerken staat in brand. Het lijkt ons niet meer te lukken om die brand te blussen. Wat ons nog rest, is te pogen te redden wat er te redden valt. We moeten constateren, dat we niet in staat zijn gebleken met Gods eigendom om te gaan zoals Hij bedoelt”. Hoe heeft dit kunnen gebeuren en wat kunnen andere kerken, waar het Schriftgezag een hoge plaats heeft, hiervan leren? Immers, ‘als er brand is bij de buren, gaat dat ook ons aan’.

Grote Verlegenheid

Voordat we de serie uit De Saambinder samenvatten eerst enkele zaken vanuit Bewaar het Pand (BhP). Een groot deel van het meest recente nummer (4) ging over deze ‘brand’. Wat opvalt is dat de BhP’ers het niet van mensen verwachten, maar hogerop zien. Dat blijkt uit het persbericht dat verzonden is én dat afgedrukt wordt in het bovengenoemde nummer. ‘Wil mij het ware heilspoor wijzen…’, zo is het gebed. Toch wil BhP ook nog wat zeggen over de situatie: “Ondertussen menen wij dat een getrouw blijven gaan in het spoor van Schrift, belijdenis en kerkorde onze kerken voor deze situatie had kunnen behoeden.” Het volgen van deze weg is niet hetzelfde als ‘een over elkaar heersen’. Het bestuur van BhP maant in het persbericht, net als de moderamen van de synode, tot kalmte en roept op geen eigenmachtige beslissingen te nemen, maar bovenal roepen ze ambtsdragers en gemeenteleden op om de kerken op te dragen in de gebeden.²⁸ Ook de meditatie wijst in de laatste Richting. Ds. K. Hoefnagel schrijft het volgende²⁹:

“We zijn als CGK in grote verlegenheid gekomen. Althans, ik hoop dat dat de beleving van velen zal zijn. Want er zijn ook nu velen die helemaal niet verlegen zijn. Mensen die het weten. We moeten dit en we moeten dat. Zij moeten dit en zij moeten dat. Dat is verkeerd en dat is niet goed. Het moet anders. Maar Josafat praat zo niet. Hij is verlegen. Verlegen om hulp. En hij zoekt het op de enige plek waar hulp te verkrijgen is. Gods Woord spreekt de Josafat zalig: Zalig hij die in dit leven, Jakobs God ter Hulpe heeft. Hij, die door de nood gedreven, zich tot Hem om troost begeeft. Die zijn hoop in ’t hachlijkst lot, vestigt op den HEER’, zijn God!”

Voordat er allerlei beschouwingen volgen, moet het allereerst en allermeest naar Hem toe. Naast deze twee artikelen waren er nog vier artikelen in BhP over deze kwestie, maar die laten we hier rusten.³⁰ De samenvatting van het drieluik van dr. De Heer zal het onderwerp ‘vrouw in het ambt’ zoveel mogelijk laten rusten. Dit is een kerkelijke aangelegenheid, en hoewel in die context zeer belangrijk een aangelegen, niet voor deze organisatie om zich daarin te mengen. De samenvatting focust zich daarom vooral op de vraag hoe we de Schrift lezen.

Van kleur verschoten

De laatst jaren beroeren diverse onderwerpen die raken aan het Schriftgezag de kerken in binnen- en buitenland. “In kerken in de westerse wereld gaan steeds meer wissels om.” Vanuit kerken in het zuidelijk halfrond klinken steeds meer waarschuwingen als deze zusterkerken in Nederland van kleur zien verschieten. “‘Houd u aan Gods Woord’, zo luidt de vermaning.” In verdediging daartegen wordt wel gezegd dat men zich aan het Woord houdt, maar dat wel elkaar de ruimte moeten gunnen én bovendien dat het niet om een zaak van het hart gaat. Over zaken van zonde en genade zijn voor- en tegenstanders het toch eens? Daarop wordt geantwoord dat liefde juist gehoorzaamt aan de Schrift en dat de Schrift geen ruimte biedt voor deze vrije opvatting. Bovendien klinkt de vraag, hardop of zachtjes: Zijn we het wel eens over de hoofdzaak? Bij de orthodox-gereformeerde kerken (zoals de NGK) zien we dat deze snel van kleur verschieten/verschoten zijn.³¹ Deze maand zal de NGK-synode waarschijnlijk positief beslissen over het toelaten van praktiserende homo’s aan het Heilig Avondmaal en in de ambten (diaken, ouderling, predikant). Niet iedereen in de NGK is het daar mee eens, en kerkenraden die het er mee oneens zijn worden vrij gelaten hierin anders te beslissen, maar dit hoort nu eenmaal bij een pluriforme kerk. Binnen de CGK staan de zogenoemde samenwerkingsgemeenten als eerste (maar zeker niet als enige) voor een dilemma: gaan we mee met de NGK-lijn of de CGK-lijn? Een flink aantal gemeenten lieten de CGK-synodebesluiten links liggen. Dat zorgde bij de ‘conservatieven’ binnen de CGK voor gewetensproblemen. “Immers, hoe kun je met een goed geweten verder als een deel van de kerk synodebesluiten naast zich neerlegt en zo ten diepste ongehoorzaam is aan Gods Woord?” De beslissingen hebben volgens dr. De Heer namelijk alles te maken ‘met de wijze waarop de Bijbel wordt gelezen’.³²

Verwoestend individualisme

In het tweede deel van dit drieluik vraagt de predikant zich af of het gaat om een ‘plotseling uitslaande brand’ of om een ‘veenbrand die ondergronds al langer smeulde’. Dat laatste lijkt het geval. De Heer gaat in dit tweede artikel in op de het gezag van de synode, het gezag van de Schrift en de plaats van het eigen ‘ik’. De CGK volgen het presbyteriaal kerkstelsel.³³ “Dat houdt in dat elke gemeente een openbaring is van het lichaam van Christus. Een plaatselijke gemeente is daarom zelfstandig. Tegelijkertijd verenigen al die plaatselijke gemeenten zich in een kerkverband. Die keuze is vrijwillig, maar niet vrijblijvend. Met dat we deel uitmaken van een kerkverband richten we ons ook op de besluiten van dat kerkverband.” Als een gemeente zich niet kan verenigen met de synodale besluiten van een kerkverband kan men, na in beroep zijn gegaan, ‘in het uiterste geval (…) breken met het kerkverband en een ander, ruimer kerkverband opzoeken’. Nu gebeurt er echter iets wat past bij de individualistische, ik-gerichte, tijd. Gemeenten binnen het kerkverband richten zich nu ‘op hún schriftuitleg en hún plaatselijk belang’. En dus neemt men besluiten die dwars tegen de synode ingaan. Hoe meer gemeenten hetzelfde doen, hoe groter de druk op de synode wordt. “We voelen aan dat dit de omgekeerde wereld is. Maar, dat is het probleem, wie gelooft in de eigen mening, wie ook gelooft deze mening te kunnen verantwoorden voor de Heere, doet wat hij wil, synode of geen synode.”

De lijn over het gezag van de Schrift heeft dr. De Heer al eerder aan de orde gesteld (zie onderaan dit artikel). Hij wil het nu illustreren aan de hand van een artikel van de NGK-hoogleraar dr. Ad de Bruijne. De GG-predikant ziet hem als ‘de kartrekker rond het omzetten van wissels’. In het Nederlands Dagblad beschuldigd hij ‘conservatieven’ ervan achter te lopen en de Gereformeerde leer niet onderhouden te hebben. Zij zouden stilstaan of zich naïef vooruitbewegen.³⁴ Volgens De Bruijne zouden ‘conservatieve’ (behoudende) theologen menselijke, historische en culturele factoren moeten laten meewegen in de Schrift. Dan vallen vanzelf de vrouwelijke ambtsdragers en homorelaties op hun plaats, volgens dr. De Bruijne althans. Bijzonder is overigens dat De Bruijne hiermee erkent, en daarin heeft hij gelijk, dat er wel degelijk sprake is van een nieuwe of in ieder geval andere hermeneutiek.³⁵ “Laten ze hun Schriftuitleg aanpassen door met de tijd mee te gaan en het probleem is weg!” De Heer noemt dit de omgekeerde wereld. Het probleem mag dan weg zijn, ‘maar, met het probleem zijn de Bijbelse woorden op deze punten ook weg. En op tal van andere punten. Het zijn stappen waardoor de kerk zelf straks ook weg is’.³⁶

Wat zegt het ons?

Ongehoorzaamheid aan synodebesluiten en een andere manier van Bijbellezen, kan dat andere bevindelijk-geformeerde kerken ook treffen? Of smeult het vuur al? Met deze twee vragen start predikant en theoloog dr. J.M.D. de Heer het derde deel en slotakkoord in deze serie. De crisis in de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) gaat iedere bevindelijk-gereformeerde aan. Immers, als één lid lijdt lijden alle leden (zoals de apostel Paulus dat aangeeft in zijn Korinthebrief). Nood in een ander kerkverband, raakt het kerkverband waartoe de predikant behoort ook. Bovendien maakt De Heer dankbaar gebruik van publicaties van bijvoorbeeld de hoogleraren Baars, Van Genderen, Selderhuis, Van ’t Spijker en Velema. Tenslotte horen de gebeurtenissen in de kerk bij de tekenen der tijden. “Wij hebben geestelijk licht nodig om de ontwikkelingen in de kerken te duiden.” Het valt de Rotterdamse predikant op dat veranderingen met de ‘mooiste’ argumenten worden verdedigd. Zoals De Bruijne, die meent dat wie in het spoor van de (Nadere) Reformatie wil blijven lopen, in de Schriftleer achterloopt. De Heer is van deze redenaties niet onder de indruk: “Het is belangrijk om door zulke redeneringen heen te prikken. Daar hebben we geestelijk inzicht voor nodig.” Hij waarschuwt voor twee gevaren: onverschilligheid en hoogmoed. “Ons past in dit alles niet een houding van onverschilligheid, alsof het ons niet aangaat. Ook zeker geen houding van hoogmoed, alsof de Bijbel in onze handen een vertrouwder plaats heeft dan elders.” Immers, wie meent te staan… (1 Korinthe 10:12). De Heer illustreert dit met een voorbeeld. Wie veertig jaar geleden dacht dat de Gereformeerde Kerken praktiserende homo’s zou toelaten aan het Heilig Avondmaal zou voor gek versleten worden.³⁷ Een kerkverband dat het Schriftgezag zó hoog heeft staan (denk aan de publicaties van prof. dr. J. van Bruggen)? “Als de Heer Zich terugtrekt, wat blijft er dan van ons kerkelijk leven over? En, geven wij de Heere niet veel oorzaak om Zich terug te trekken.” Helemaal eens met predikant De Heer. In Romeinen 3 schrijft de apostel Paulus dat alle roem (in onszelf) is uitgesloten. “Waar is dan de roem? Hij is uitgesloten. Door wat wet? Der werken? Neen, maar door de wet des geloofs. Wij besluiten dan dat de mens door het geloof gerechtvaardigd wordt, zonder de werken der wet.” (Romeinen 3:27-28, SV). Wordt het Schriftgezag in uw gemeente nog hoog gehouden? Dan geldt: Soli deo gloria, God alleen de eer!

Denken vanuit het ‘eigen ik’ werkt synode-ondermijnend. Het is wel de tijdgeest, waartegen gestreden moet worden. De Heer verwijst in zijn slotartikel naar het, onlangs verschenen, boek van dr. Carl Trueman (‘Een nieuwe vreemde wereld’).³⁸ De Rotterdamse predikant meent dat deze ik-gerichte ontwikkelingen heel goed aansluiten bij Genesis 3. Hier speelde de vorst der duisternis in op het ‘eigen ik’: ‘Gij zult als God zijn…’. “Dat betekent dat de mens niet meer onderworpen is, maar zelf gaat bepalen wat goed en kwaad is. Onze wil is nu totaal verdorven en tegenovergesteld aan wat God vraagt. Genesis 3 moet ons daarom als een ontdekkend hoofdstuk bijblijven, opdat we ons niet zouden verheffen, maar nederig en gehoorzaam buigen voor de Heere”. De diepte van de val klinkt nauwelijks door bij degenen die een ‘nieuwe’ hermeneutiek voorstaan, waar ondergetekende al vaker op heeft gewezen. Gebrokenheid wordt dan gezien als ‘goed geschapen gebrokenheid’, wat in feite een contradictie is. We zien dat in de discussie rond homoseksualiteit en (zoals De Heer terecht constateert ook in de discussie over Schriftgezag binnen de CGK). “Al te gemakkelijk wordt ervan uitgegaan dat we in staat zijn Gods Woord te verstaan. Maar, dat betekent ook dat als de diepte van Genesis 3, de werkelijkheid dat we gevallen mensen zijn, niet echt doorwerkt in ons leven, in onze prediking, pastoraat en onderwijs, wij hetzelfde gevaar lopen van innerlijke uitholling van de Bijbel. Dan gaat er van alles schuiven, terwijl we menen in het spoor van Gods Woord te gaan. De Heere mocht ons bewaren voor geestelijke verblinding.”³⁹

Ten slotte

Aan het einde van het slotartikel roept De Heer gemeenten op loyaal te zijn naar het kerkverband ‘opdat we als gemeente ons niet vervreemden van het kerkverband’. De Richterentijd heeft ons laten zien dat eigengerechtigd optreden averechts zal werken. De predikant en theoloog wordt bedankt voor zijn drieluik. Wat overblijft is: “Doch wie roemt, roeme in den Heere. Want niet die zichzelven prijst, maar dien de Heere prijst, die is beproefd” (2 Korinthe 10:17-18, SV).

Predikant en theoloog dr. J.M.D. de Heer heeft al eerder geschreven over wissels die omgaan op het terrein van Schriftgezag en hermeneutiek. Zie voor de samenvattingen van deze drie series hier, hier en hier. De samenvatting van de eerste serie is, op deze website, veruit het meest gelezen van de drie.

Voetnoten