Over huwelijk, seksualiteit en gezin is in de afgelopen decennia in christelijke kring veel gepubliceerd. Over lichaam en gender is dat veel minder het geval. Met name voor die onderwerpen biedt dr. M. Klaassen in Gods goede orde een waarden-volle aanvulling op bestaande theologische literatuur.

De ondertitel van het boek, dat dr. Klaassen schreef in opdracht van het Bijbels Beraad m/v. luidt Lichaam, gender, huwelijk, seksualiteit en gezin in het licht van de schepping. Deze ondertitel wijst op een centraal kenmerk van dit boek, namelijk dat het begrip scheppingsorde een belangrijke plaats inneemt in de presentatie en argumentatie over de genoemde onderwerpen. Klaassen, die hierbij veel Angelsaksische literatuur citeert, zet de klassiek-gereformeerde visie op elk thema helder uiteen en verdedigt die.

Scheppingsorde

De ondertitel geeft de volgorde waarin de onderwerpen aan bod komen, na een introductie en het eerste hoofdstuk, dat handelt over scheppingsorde. Klaassen betoogt dat dat begrip in de protestantse ethiek de afgelopen halve eeuw helaas aan aandacht en betekenis heeft verloren. Hij wijt dat onder meer aan de invloed van de Zwitserse theoloog Karl Barth, al ziet hij daarachter ook de invloed van de Verlichting en de daarmee gepaard gaande individualisering en de invloed van het evolutiedenken.

Klaassen geeft een korte theologische verantwoording van het begrip waarin hij diverse andere auteurs citeert. Dat maakt het niet per se allemaal duidelijker. Hij ziet scheppingsordeningen als door God gewilde patronen en structuren in de werkelijkheid. Het zijn inzettingen van God voor alle tijden en culturen, die op een bepaalde manier en in een bepaalde mate door alle mensen gekend worden, dankzij Gods algemene genade (p. 23).

Scheppingsordeningen kunnen we zien als opdrachten aan de mens die God expliciet heeft voorgeschreven. Dit lijkt te suggereren dat voor kennis van de scheppingsorde de bijzondere openbaring van het Woord niet nodig is. Dat spreekt Klaassen evenwel krachtig tegen. Door de zondeval worden we ernstig gehinderd de orde te zien en voor zover we die nog zien, zijn we moreel niet gewillig die te honoreren. We kunnen de scheppingsordeningen niet zomaar afleiden uit de natuur; wie de schepping losmaakt van het Woord, komt in drijfzand terecht (p. 29).

Buiten het paradijs

De posities die Klaasse inneemt over de diverse onderwerpen, ontleent hij feitelijk dan ook in sterke mate aan exegese van bijbelteksten en bijbelse motieven. Wat biedt het begrip scheppingsorde dan in normatieve zin? Het belangrijkste punt bij Klaassen is, als ik het goed zie, dat de aanwijzingen van God voor het leven, de Thora, niet losstaan van de geschapen werkelijkheid maar daarop juist aansluiten. De wet verwoordt de morele orde die God in de schepping heeft gelegd. Afwijken daarvan verstoort die gegeven ordeningen en daarmee het leven van mensen. In die zin deel ik Klaassens nadruk op scheppingsorde als wezenlijk voor de christelijke ethiek.

Het probleem van de kénnis van de scheppingsorde als morele aanwijzing voor ons leven werkt Klaassen mijns inziens onvoldoende uit. Niet alleen ons kennen van die orde is door de zonde aangetast. De natuur is niet meer de ongeschonden, maar de verstoorde schepping.

En hoewel de scheppingsorde ook naar mijn inzicht normatief nog geldt, is het de vraag of die orde in onze gevallen wereld als zodanig nog volledig functioneert. De uitspraak over de man-vrouwverhouding buiten het paradijs: ‘Naar uw man zal uw begeerte uitgaan en hij zal over u heersen’ (Gen. 3:16) zal niet normatief bedoeld zijn, maar zegt wel iets over de stand van zaken buiten het paradijs. In hoeverre is de lezing van Genesis 2 over de man-vrouwverhouding, die in het hele betoog van Klaassen over die verhouding in alle verbanden een belangrijke rol vervult, gekleurd door deze realiteit?

Verstoring

Bovendien is de schepping dynamisch en het leven van mensen kent een geschiedenis. Dit betekent mijns inziens niet dat de scheppingsorde in normatieve zin opgeheven wordt, althans niet vóór de volkomen openbaring van Gods Rijk. Maar wel dat de ordeningen, als universele normatieve structuren, in het alledaagse leven in de geschiedenis concreet gestalte moeten krijgen. Het huwelijk als normatieve ordening heeft in de loop van de geschiedenis ook onder christenen op heel verschillende wijzen vorm gekregen. In veel daarvan zal iets van de bedoelde orde zichtbaar zijn en ook steeds iets van de verstoring.

Bij Klaassen lijkt de scheppingsorde, zoals hij die interpreteert, in haar directe betekenis boventijdelijk en bovenhistorisch te zijn. Dat lijkt me niet terecht. Zou de verdiscontering van de dynamiek in schepping en geschiedenis niet tot een genuanceerdere positionering geleid hebben ten aanzien van de man-vrouwrelatie in de diverse instituties en sociale verbanden en bijvoorbeeld met betrekking tot kwesties als gezinsvorming?

Veel van wat Klaassen hierover schrijft, kunnen we slechts tot onze schade laten liggen, maar het toont soms een rigiditeit en soms een spanning tussen diverse uitspraken die niet helemaal voldoet. Er zijn wereldwijd nog altijd situaties waarin vrouwen in de relatie met hun echtgenot geen enkele inbreng hebben als het gaat over seksualiteit en gezinsvorming. Natuurlijke methoden van voorkomen van zwangerschap werken dan niet. Zou dat niet meegenomen moeten worden in de bezinning op gebruik van anticonceptiemiddelen, zowel met het oog op leven en gezondheid van de vrouw als van de kinderen die op een bepaald moment al zijn geboren en zorg en aandacht behoeven?

Bronnen

Ik vind het jammer dat literatuur uit de kring van de Christelijke Filosofie en het Prof. Lindeboom Instituut nauwelijks aan bod komt, terwijl wel neocalvinistische bronnen uit de Angelsaksische literatuur worden aangehaald. Die literatuur had het betoog op diverse punten kunnen verrijken. Als een theologische doordenking van een onderwerp als kennis van de scheppingsorde zich geen rekenschap geeft van onderliggende filosofische kwesties, dan gaan feitelijk aanwezige filosofische noties uit onze culturele omgeving een rol spelen. Opmerkelijk is dat in een voetnoot W.H. Velema wordt genoemd maar dat de betreffende publicatie van het Lindeboom Instituut niet in de lijst voorkomt.

Dit alles neemt niet weg dat dr. Klaassen een waarden-vol boek heeft geschreven dat de bezinning op deze belangrijke en omstreden thema’s kan verrijken. Het boek bevat een ethische positionering en presenteert zich ook als zodanig. Dat het geen handreiking is voor het pastoraat bij deze ingrijpende kwesties, kan Klaassen niet verweten worden.

N.a.v. Klaassen, M., 2024, Gods goede orde. Lichaam, gender, huwelijk, seksualiteit en gezin in het licht van de schepping (Apeldoorn: De Banier). Het boek is te bestellen via de website van de uitgeverij.

Dit artikel is met toestemming overgenomen uit De Waarheidsvriend. De volledige bronvermelding luidt: Jochemsen, H., 2024, Leven volgens Gods orde. Boek van dr. Klaassen kan bezinning op omstreden thema’s zoals gender verrijken, De Waarheidsvriend 112 (34): 14-15.