Roddelen, een kwaad dat niet alleen de ander naar beneden haalt, maar uiteindelijk ook iets zegt over onze eigenwaarde. Het is een kwaad waaraan iedereen zich weleens schuldig heeft gemaakt.
‘Maar de tong kan geen mens temmen; zij is een onbedwingelijk kwaad, vol van dodelijk venijn‘ (Jakobus 3:8). Overtreden we niet dagelijks het verbod (niet roddelen/kwaadspreken over de ander) en veronachtzamen we het gebod (‘mijns naasten eer en goed gerucht (…) bevorderen‘)?
In deze column wil ik het daarom over de drie filters van Socrates hebben. Mogelijk kent u deze filters al, ze zijn via internet namelijk vrij snel te vinden, maar dan hoop ik dat deze column u daar weer aan zal herinneren.
Socrates was een Griekse filosoof, geboren in de tijd van de Bijbelse Esther. Op een dag ontmoette hij een kennis die hem iets wilde vertellen over een van zijn studenten. ‘Wacht even’, zo gaf Socrates hem te kennen, ‘voordat u het vertelt, wil ik met u eerst de test doen met de drie filters’. De man willigde hiermee in. ‘Het eerste filter, namelijk het filter van de waarheid: Is datgene wat u over mijn student wilt vertellen ook waar?’ ‘Dat weet ik niet zeker’, zei de man, ‘ik heb het via-via gehoord…’. ‘O’, zei Socrates, ‘dan gaan we naar het tweede filter, namelijk het filter van de goedheid: Is datgene wat u zou willen vertellen iets positiefs over mijn student?’ ‘Nee’, zei de man, ‘eerlijk gezegd is het juist negatief…’. ‘Tjonge’, zei Socrates, ‘dus u wilt mij iets slechts over mijn student vertellen, terwijl u niet zeker weet of het waar is?’ De man keek beschaamd om zich heen. ‘Dan blijft het laatste filter over, namelijk het filter van de nuttigheid. Is datgene wat u mij zou willen vertellen over mijn student ook nuttig voor mij, kan ik er wat mee?’ ‘Niet echt…’, zei de man. ‘Welnu’, antwoordde Socrates, ‘als dat wat u mij wilt vertellen, noch waar, noch goed, noch nuttig is, waarom zou u het mij dan moeten vertellen?’ De man droop af en Socrates vervolgde zijn weg.
Het verhaal is te vinden in verschillende varianten. De strekking is steeds hetzelfde. De drie filters van Socrates: waarheid, goedheid en nuttigheid. Loopt u binnenkort een roddelneef of -tante tegen het lijf? Pas dan deze filters toe! Maar ook hier geldt: ‘Verander de wereld, begin bij jezelf’. ‘Wie is wijs en verstandig onder u? Die bewijze uit zijn goeden wandel zijn werken in zachtmoedige wijsheid‘ (Jakobus 3:13). Dat daarom ons gebed mag zijn met de Morgenzang (vers 5).
Verlicht ons hart, dat duister is,
Wil ons, naar Uw getuigenis,
Doen vlieden alle kwade paân,
En ijv’rig in Uw wegen gaan.
Dit artikel verscheen eerder in het gezinsblad ‘Om Sions Wil’ en is met toestemming van de redactie hier overgenomen. De volledige bronvermelding luidt: Meerten, J.W. van, 2025, Drie filters van Socrates, Om Sions Wil 2025 (3): 25. Hier is wat meer te lezen over ‘Om Sions Wil’.
