Orka’s. Na de mens is het de wijdverspreide soort op aarde. Hoewel… de discussie gaat of er niet meerdere soorten orka’s zijn. Want wie goed kijkt naar populaties wereldwijd zal verschillen ontdekken in uiterlijk, leefwijze, taal en jachttechniek. Zo blijken er zelfs twee typen orka’s in de Noordzee rond te zwemmen.
Voor de Nederlandse kust zijn orka’s zeldzaam, maar wie meegaat met een vistrawler heeft grote kans om ze te spotten. In de herfst wordt er op makreel gevist tussen Schotland en Noorwegen. Wanneer het net wordt binnengehaald duiken er regelmatig orka’s op voor een makkelijke maaltijd. De versufte makrelen, die ternauwernood door de mazen van het net zijn geglipt, wacht wederom een onaangename verrassing; één voor één worden ze door de orka’s opgesnoept. Soms nemen wel meer dan honderd orka’s deel aan dit eetfestijn. Ze bezorgen de vissers geen schade, want de intelligente dieren eten alleen de ontsnapte en teruggegooide vis. En ze zorgen ervoor dat ze zelf niet in het net vast komen te zitten.
Voor de Nederlandse kust zijn orka’s zeldzaam, maar wie meegaat met een vistrawler heeft grote kans om ze te spotten. In de herfst wordt er op makreel gevist tussen Schotland en Noorwegen. Wanneer het net wordt binnengehaald duiken er regelmatig orka’s op voor een makkelijke maaltijd. De versufte makrelen, die ternauwernood door de mazen van het net zijn geglipt, wacht wederom een onaangename verrassing ; één voor één worden ze door de orka’s opgesnoept. Soms nemen wel meer dan honderd orka’s deel aan dit eetfestijn. Ze bezorgen de vissers geen schade, want de intelligente dieren eten alleen de ontsnapte en teruggegooide vis. En ze zorgen ervoor dat ze zelf niet in het net vast komen te zitten.
Morgan, de orka die in 2010 verzwakt uit de Waddenzee werd gevist, is een Type 1 orka. Haar DNA en dialect wijzen op connecties met de haringetende populatie bij Noorwegen. Haar exacte familiegroep is nog niet gevonden maar dat hoeft geen probleem te zijn. Er zijn voorbeelden van jonge orka’s die opgenomen worden door verwante families. Orka’s hebben een uitstekend geheugen. Zowel Morgan als haar familieleden zullen elkaar ongetwijfeld herkennen als ze elkaar ooit weer tegenkomen.
Noot van de redactie: Dit artikel is bijna vijftien jaar geleden verschenen. Hoe het nu met Morgan gaat, dat is hier te lezen.
Meer dan één soort?
Orka-onderzoeker Andy Foote en zijn team maakten dankbaar gebruik van de aantrekkingskracht die de trawlers op orka’s hebben. Aan boord fotografeerden ze de rugvinnen en het daaro achter gelegen grijze ‘zadel’. Deze zijn bij elke orka uniek van vorm en daarom een ideaal identificatiemiddel. Ook verzamelden de biologen DNA-materiaal door met een kruisboog een soort ‘appelboortje’ in de huid te schieten. Het losgekomen weefsel wordt onderzocht op genetische verschillen. Foote wilde te weten komen hoe deze orka’s leven en of de verschillende Europese groepen aan elkaar verwant zijn. Hij had namelijk het sterke vermoeden dat het hier om meer dan één soort orka gaat. Om dat te kunnen bewijzen had hij ook de hulp nodig van tientallen Europese musea. Er werden honderden samples genomen van botten van orka’s die, onder andere in Nederland, zijn aangespoeld of gevangen. Het begon de onderzoekers op te vallen dat de meeste volwassen exemplaren extreem afgesleten tanden bezaten. Een klein aantal kaken van grotere orka’s bevatten echter onbeschadigde tanden. De analyses van het DNA bevestigden het vermoeden: er leven twee orkatypen in West-Europese zeeën. De grotere exemplaren met de gave tanden zijn genetisch geïsoleerd van de kleinere orka’s. Deze Type 2 genoemde orka’s hebben een subtiel verschil in tekening en zijn echte ‘killer whales’. Ze jagen op dolfijnen en walvissen die ze na lange achtervolgingen rammen, bijten en verdrinken.
Type 1 orka’s kom je bij de eerder genoemde makreelvissers tegen. Zij zijn gemiddeld twee meter korter dan Type 2 orka’s en jagen voornamelijk op haring en makreel. Waarschijnlijk zorgt het eten van kleine prooien voor meer slijtage aan de tanden. Maar soms maken deze orka’s culinaire uitstapjes. Er zijn dieren die ’s winters bij IJsland haring eten en in de zomermaanden steeds vaker rond de Shetland Eilanden betrapt worden bij het verschalken van zeehonden. De toeristen zijn in hun sas, in tegenstelling tot de plaatselijke zeehonden. Menig onvoorzichtig dier eindigt als speelbal en maaltijd van de beruchte ‘wolven van de zee’.
Anno 2021 denken velen dat orka’s voor de mens gevaarlijk zijn. Is dat ook zo?
De orka heeft in het wild nog nooit een mens gedood. Er zijn enkele gevallen bekend van orka’s die de aanval afbraken toen ze ontdekten dat het doelwit een mens was. In gevangenschap is het weleens voorgekomen dat een orka zijn trainer doodde; niet uit bloeddorst maar waarschijnlijk door verveling en frustratie. Smaken mensen niet lekker of is er een diepere oorzaak dat ze niet op het menu staan? Het is één van de mysteriën van deze prachtige schepselen.
Verrassingen
De diversiteit van zeezoogdieren is systematisch onderschat. Het is opzienbarend dat van een lang en intensief bestudeerde soort als de orka nog nieuwe varianten (de wetenschap spreekt van ‘ecotypen’) opduiken. Dat geeft aan hoe weinig wetenschappers eigenlijk nog maar weten van het leven in zee. Andy Foote denkt dat de ontdekte ecotypes in Europa zich uiteindelijk zullen ontwikkelen tot twee aparte soorten. De Type 2 orka stamt waarschijnlijk af van een ecotype dat bij Antarctica rondzwemt. Zodoende zijn de twee Europese typen mogelijk vele jaren van elkaar gescheiden geweest. Ze hebben zich afzonderlijk aangepast aan de gemakkelijkste manier van leven en jagen en ontwikkelden een eigen cultuur. Dat zorgt ervoor dat de ecotypen elkaar nu lijken te mijden. „Het is belangrijk dat we dit weten”, vertelt Andy, „want de twee typen vervullen hun eigen rol in het ecosysteem. Om deze unieke dieren in de toekomst te kunnen beschermen, zullen ze apart bestudeerd moeten worden.” Ongetwijfeld komen er dan nog veel meer verrassingen boven water.
Dit artikel is met toestemming overgenomen uit Weet Magazine. De volledige bronvermelding luidt: Boekee, L., 2011, Wolven van de zee. Twee typen orka’s gespot in de diepe delen van de Noordzee, Weet 11: 34-35.
Het bovenstaande artikel is overgenomen uit Weet Magazine nummer 11 (zie hiernaast). Weet Magazine is een populair-wetenschappelijk creationistisch tijdschrift waarin ingewikkelde wetenschappelijke onderwerpen eenvoudig worden uitgelegd en op een bijbelgetrouwe manier worden besproken. Daarnaast brengt het tijdschrift bij kennis over creationistische wetenschapsbeoefening. Deze auteur heeft bijvoorbeeld twee informatieve prentenboeken over Orka’s geschreven. Die boeken worden elders op deze website besproken. Nog geen abonnee van Weet Magazine? Dat kan natuurlijk niet! Ga snel naar de website van Weet Magazine en sluit vandaag nog een abonnement af!
