Al vroeg in zijn studie ontdekte dr. ir. Adriaan van Beek dat de complexiteit van ons afweersysteem enorm is. Morgen spreekt Van Beek over de wonderlijke werking ervan, tijdens het online congres van Fundamentum en Geloofstoerusting. “Als we als redelijke wezens zo’n moeite hebben de werking ervan te ontrafelen, kan het niet anders dan dat er iemand boven staat.”

“Bij vrijwel elke ziekte speelt het immuunsysteem (ons afweersysteem, red.) een hoofdrol. Als het niet of té hard werkt, als de balans ontbreekt, kom je in de problemen.” Er kunnen ontzettend veel dingen misgaan in het systeem, zegt Van Beek, die eerst als onderzoeker in het laboratorium werkte. Inmiddels is hij als medisch immunoloog het aanspreekpunt voor artsen en analisten in Leiden en in Delft en analyseert hij diagnostiekuitslagen.

Vaak gaat het goed

Het bijzondere is dat het vaak heel lang goed gaat: dagelijks dringen gemiddeld zeven infecties binnen. “En dan zijn ze al langs de eerste lijn van verdediging, de eerste linie waar de meeste ziekteverwekkers tegengehouden worden. Van de meeste infecties merk je niets in de praktijk.” Toch ziet Van Beek in het ‘lab’ vaak uitslagen van patiënten waarbij het immuunsysteem zijn werk niet goed heeft gedaan.

De medische immunologie houdt zich bezig met vijf aandachtsgebieden, zegt de medisch immunoloog. “Allergie is de eerste, het immuunsysteem reageert op iets wat je lichaam geen schade doet. Die allergische reactie veroorzaakt dan wel weer schade. Auto-immuniteit is het tweede gebied. Bij een auto-immuunziekte als reuma zie je dat je gewrichten aangevallen worden door je systeem. Ongeveer 10 procent van de bevolking heeft last van deze auto-immuunziekten.” Het derde onderdeel waar het immuunsysteem kan falen? “Bij immuundeficiëntie mis je een stukje van je immuunsysteem. Als gevolg daarvan kan je bijvoorbeeld infecties, auto-immuniteit of kanker krijgen.”

“Het vierde aandachtsgebied is een hematologische maligniteit, wat betekent dat vanuit je immuunsysteem kanker ontstaat, bijvoorbeeld leukemie. En als laatste gebied hebben we het over transplantatie, waarbij het afweersysteem los kan gaan op een vreemd orgaan of vreemde stamcellen.”

Passen én communiceren

Het volledige immuunsysteem moet in balans zijn, vertelt Van Beek. “Bij elk van die vijf gebieden moet dat gebeuren, anders werkt het systeem te hard, of doet het juist te weinig.” Terwijl het zijn werk is om op te sporen wat er precies schort aan het immuunsysteem, kijkt hij er met verwondering naar.

“Als je een stukje mist in je immuunsysteem, doordat je een mutatie erft, doet het niks meer, of juist te veel. Zoom maar in op één enkele immuuncel, dan zal je zien dat het heel veel stukjes zijn die in elkaar passen. En niet alleen in elkaar passen, nee, ze communiceren ook met elkaar en met alle andere lichaamscellen.”

De evolutietheorie vindt Van Beek vanuit zijn kennis moeilijk te begrijpen. “Evolutie gaat ervan uit dat iets gedurende miljoenen jaren, soms zelfs honderden miljoenen jaren, ontwikkeld is. Maar er bestaan in het immuunsysteem verschillende lagen die met elkaar samenwerken. Het is simpelweg niet mogelijk dat eerst de ene ontstond, en later de tweede. Nee, je moet de ziekteverwekker gelijk de deur kunnen wijzen door de samenwerking van deze lijnen.”

Systeem op hol

Een mooi voorbeeld van de werking van het immuunsysteem is die tegen SARS-CoV-2 (het coronavirus), laat Van Beek zien. “Mensen komen niet op de intensive care omdat het virus niet wordt weggewerkt. Ze liggen daar omdat hun systeem niet meer stopt, veel te veel signalen krijgt en op hol slaat. Daarom krijgt men op de intensive care ook onderdrukkende middelen, wat nodig is om het immuunsysteem terug in zijn hok te krijgen.”

Dat we ook veel nog niet weten over het immuunsysteem, mag de wetenschap er niet van weerhouden om met de wél bekende kennis wat te doen. “We snappen niet altijd waarom behandelingen werken, maar weten wel dát ze werken. Juist door onderzoek te doen, ontdek je hoe het werkt en kun je op zoek naar nieuwe medicijnen. We krijgen in ons laboratorium bijvoorbeeld bloed, hersenvocht of beenmerg binnen en gaan dat testen om te helpen bij het stellen van de diagnose. Dat helpt de arts in het starten van de juiste behandeling. Bovendien testen we soms of een behandeling wel aanslaat.”

Ook in de praktijk van alledag is die kennis nuttig. Van Beek, die ook een achtergrond als voedingskundige heeft: “Het heeft mij bijvoorbeeld verbaasd dat we in deze pandemie weinig gedaan hebben om goed voedingsadvies voor het voetlicht te brengen. We weten dat bijvoorbeeld vitamine C, vitamine D, visolie, selenium en zink belangrijk zijn om het immuunsysteem te versterken. Terwijl een overdosis bij de meeste van deze voedingsstoffen bijna onhaalbaar is en er nul bijwerkingen zijn.”

Dat we niet zouden weten wat een eventuele variant met ons afweersysteem doet, is voor hem ook onbegrijpelijk: “Een deel van het immuunsysteem is ervoor verantwoordelijk geheugen aan te maken. En dat geheugen blijft geen maanden, maar jaren. We focussen te veel op antistoffen, alsof dat het enige onderdeel is van het immuunsysteem. Als we nu al weten dat vaccinatie meer dan 90 procent werkt tegen de deltavariant, is het spreken over een volgende golf door die variant onzin.”

Té complex

Hoeveel procent we eigenlijk weten over de werking van ons afweersysteem? De medisch immunoloog durft zich er niet aan te wagen. “Als je denkt aan een stamceltransplantatie, proberen wij de stamcellen te matchen tussen de patiënt en de donor. Het is mijn werk om de verschillen zo klein mogelijk te maken. Toch blijven er onbekende factoren: soms wordt het té complex. We kijken specifiek naar weefselgroepen, die van belang zijn voor zo’n transplantatie. Als je bedenkt dat het immuunsysteem ook met allerlei andere systemen, zoals je hormoonsysteem, communiceert, dan is dat overweldigend.” Van Beek lacht. “Dat is mind boggling, zoals dat zo mooi heet.”

Vinden andere wetenschappers het immuunsysteem ook bijzonder? Hoe kijken zij daarnaar? Van Beek: “Zij zien het ook als wonderlijk, maar leggen het op een andere manier uit. Op de cover van een door de Nederlandse Vereniging voor Immunologie vertaald boek luidt het ‘Je wonderbaarlijke immuunsysteem’. Natuurlijk wordt het evolutionistisch uitgelegd. Maar dat heeft mij nooit overtuigd. Als wij als redelijke wezens al zo’n moeite hebben het immuunsysteem te ontrafelen, kan het voor mij niet anders dan dat er iemand boven staat.”

Het online congres ‘Bijbel en Wetenschap’ met als thema ‘Intelligent Design’ wordt op zaterdag 26 juni via de YouTube-kanalen van Fundamentum en Geloofstoerusting uitgezonden. Benieuwd naar de lezing van Adriaan van Beek en de andere sprekers? Kijk dan hier.

Dit artikel is met toestemming van de auteur overgenomen van de website van Christelijk Informatieplatform (CIP). Het originele artikel is hier te vinden.