Sinds het najaar van 2023 hebben we als gezin een abonnement op de dierentuin Burgers’ Zoo te Arnhem. Een dierentuin waar de verschillende aangelegde ecosystemen opvallend en indrukwekkend zijn. Deze dierentuin is absoluut een aanrader en de bestudering van het geschapene leidt tot verwondering. De dierentuin heeft ook een chimpanseegroep en daar zijn het afgelopen jaar twee jongen geboren. Deze groep werd bekend vanwege het onderzoek van dr. Frans B.M. de Waal en zijn boek ‘Chimpansee-politiek’.¹

Twee jongen

Burgers’ Zoo doet met de chimpansees mee aan een Europees populatiemanagementprogramma. Ze willen met name met de West-Afrikaanse ondersoort gaan fokken, omdat dit ondersoort kritisch bedreigd is. Afgelopen jaar was het een bijzonder vruchtbaar jaar voor de dierentuin. Op 30 september 2023 werd er een mannetjeschimpansee geboren² en op 28 oktober 2023 een vrouwtjeschimpansee.³ De chimpanseejongen zijn nu publiek te zien. Eén ervan hebben we zaterdag ook gezien. De geboorte van het laatste jong is bijzonder, omdat de moederchimpansee nog niet zo lang in de dierentuin is.⁴ Chimpansee Laura is afkomstig uit de Deense dierentuin van Aalborg. Een aantal individuen van deze groep zijn al hoogbejaard (boven de 35 of 40 jaar). Het babymannetje is een zoon van de wereldberoemde chimpansee Tushi. Deze chimpansee werd wereldberoemd nadat zij met een tak een drone uit de lucht had geslagen.⁵

Chimpanseemoraal?

Dierentuinen die in het bezit zijn van chimpansees of bonobo’s, kunnen het vaak niet laten om aan de aangeboden informatie over deze dieren, naturalistische natuurfilosofie over menselijke evolutie toe te voegen.⁶ Als zouden deze dieren een gemeenschappelijke voorouder hebben met mensen. Op de informatieborden bij deze dieren in Burgers’ Zoo is, bijzonder genoeg, geen dergelijke pontificale naturalistische natuurfilosofie te vinden. Er wordt feitelijke informatie gegeven en de borden geven zelfs aan dat al lijken ‘chimpansees (…) best veel op mensen’ er toch ook verschillen zijn. Op de website van de dierentuin wordt daar meer van zichtbaar. Zo wordt er aangegeven dat het DNA van chimpansees voor zo’n 98,5% overeenkomt met dat van mensen. Dat sommige creationistische genetici vraagtekens bij dit percentage zetten, daar lees je dan weer niets over.⁷ Daarnaast wordt beweerd dat chimpansees ‘dus ook nauwe familie van de mens, zelfs nauwer dan van de gorilla’ zijn.⁸ Uitgaande van de Schrift kunnen chimpansees (dieren) en mensen geen familie van elkaar zijn. De landdieren werden apart van de mens geschapen en de schepping van de mens (waarover te lezen is in Genesis 1 en 2) was een speciale scheppingsdaad van God. Vanwege deze basisovertuiging zullen creationisten deze evolutionaire voorstellen afwijzen, hoe sterk deze voorstellen ook kunnen overkomen. Helaas lees je nergens iets over het scheppingsalternatief voor dit evolutionaire verhaal.

Naast de bovenstaande evolutionaire informatie wordt er aandacht besteed aan het onderzoek van dr. Frans de Waal onder leiding van gedragsbioloog dr. Jan van Hooff.⁹ Dat is begrijpelijk want daardoor is deze chimpanseegroep wereldberoemd geworden. Zeker na verschijning van het boek ‘Chimpansee-politiek’ (geschreven door De Waal). Hij ontdekte, volgens een informatiebord, ‘in Burgers’ Zoo, dat chimpansees intelligent en empathisch genoeg zijn om zich na een ruzie met elkaar te verzoenen’. De Waal deed van 1975 tot en met 1981 onderzoek naar de chimpansees van Burgers’ Zoo.

Dr. Frans B.M. de Waal is etholoog en primatoloog. De geleerde heeft veel boeken geschreven over sociobiologie en evolutionaire ethiek.¹⁰ De Waal noemt zichzelf een apatheïst.¹¹ Apatheïsme is een pragmatisch atheïsme waarbij het bestaan van God niet relevant wordt geacht.¹² De Waal ziet religie daarom vooral als sociologisch verschijnsel.¹³ Moraal is daarom ook niet afkomstig van God, maar bestond in de evolutionaire geschiedenis al vér voordat de mens ten tonele verscheen. Door het bestuderen van bonobo- en chimpanseegroepen proberen deze gedragsbiologen ‘bewijs’ te vinden dat moraal zonder God kan bestaan. De Waal heeft daar ook over geschreven, bijvoorbeeld in de boeken ‘De aap en de filosoof’ (2009) en ‘De Bonobo en de tien geboden’ (2013). Het laatstgenoemde boek werd ook in de Gereformeerde Gezindte bekend doordat er over geschreven werd, bijvoorbeeld door theoloog en godsdienstfilosoof dr. Gert A. van den Brink.¹⁴ (Theïstische) evolutionisten waren not-amused en reageerden hierop. Hoewel bijvoorbeeld dr. Brent Cook¹⁵ en dr. Jerry Bergman¹⁶ wel eens geschreven hebben over het werk van dr. De Waal, is er geen officiële creationistische publicatie bekend die alle evolutionaire claims van De Waal weerspreekt. Het zou daarom goed zijn dat een creationair etholoog zich verdiept in de werken van dr. De Waal en deze werken weerspreekt in een zelfstandige publicatie (monograaf of boek).

Dr. Gert A. van den Brink schreef in 2013 naar aanleiding van ‘De Bonobo en de Tien Geboden’ een artikel in het Reformatorisch Dagblad. Van den Brink geeft in het artikel aan sciëntisme te zien bij De Waal. Alle vragen zouden volgens De Waal door de natuurwetenschappen beantwoord kunnen worden, zelfs religieuze en ethische. Het valt Van den Brink op dat er in de literatuurlijst geen enkel recent filosofisch of wijsgerig-theologisch te vinden is “De Waal kijkt naar zijn aapjes en hoeft de boeken niet meer te lezen.” De theoloog en godsdienstfilosoof geeft aan dat De Waal antropocentrisch naar dieren kijkt. “We zullen (…) per definitie nooit weten of dieren vanbinnen net zo in elkaar zitten als wij.” Dr. De Waal gaat daarmee a priori uit van de evolutionaire basisovertuiging. Hij poneert dit echter als vaststaand feit. Bovendien herdefinieert De Waal ‘moraal’. “Hij herdefinieert moreel goed gedrag (…) tot sociaal wenselijk gedrag.” Ten slotte versimpelt De Waal, volgens Van den Brink, ‘godsdienst tot een waarneembare religieuze praktijk’. Dat leidt tot een logische onmogelijkheid. “Van De Waal mag je God wel dienen als je maar niet gelooft dat Hij bestaat.” Het valt op dat De Waal de Tien Geboden noemt in de titel van zijn boek, ‘maar waar blijft de eerste tafel van de wet?’ Niet iedereen was gecharmeerd van de kritiek van dr. Van den Brink. Hij kreeg commentaar van de biologen Gert Korthof¹⁷ en dr. René Fransen¹⁸ en van theoloog en godsdienstfilosoof dr. Taede Smedes.¹⁹ Lezenswaardig is de uitgebreide Nederlandse discussiesamenvatting (breder dan de discussie met dr. Van den Brink) van filosoof Paul Delfgaauw.²⁰ De (discussie over de) zoektocht naar moraal in de dierentuin is in ieder geval nog lang niet afgelopen.

Voetnoten

1. Over Burgers’ Zoo en de evolutietheorie heb ik al eerder een keer geschreven: https://oorsprong.info/dinos-in-de-arnhemse-dierentuin/.
2. https://www.burgerszoo.nl/nieuws/2023/10/wereldberoemde-chimpansee-krijgt-een-jong.
3. Het bordje maakt melding van 28-10, op de website staat zondag 29 oktober 2023.
4. https://www.burgerszoo.nl/nieuws/2023/10/razendsnel-nageslacht-voor-deense-chimpansee.
5. Deze video heb ik vandaag ook via deze website gedeeld: https://oorsprong.info/chimpansee-haalt-op-10-april-2015-drone-naar-beneden-met-een-tak/.
6. Zo bijvoorbeeld ook in Ouwehands Dierenpark te Rhenen: https://oorsprong.info/menselijke-evolutie-en-miljoenen-jaren-in-het-hart-van-de-biblebelt-1-inleiding-van-een-vijfluik-over-menselijke-evolutie-in-ouwehands-dierenpark/. Je ziet dat ook zeer sterk bij Apenheul in Apeldoorn.
7. Zie bijvoorbeeld dr. Jeffrey Tomkins en dr. Richard Buggs, resp. https://digitalcommons.cedarville.edu/icc_proceedings/vol7/iss1/33/ en https://richardbuggs.com/2018/07/14/how-similar-are-human-and-chimpanzee-genomes/.
8. https://www.burgerszoo.nl/wiki/dieren/chimpansee.
9. Van Hooff schoof in 2006 ook aan tijdens het debat over Intelligent Design onder de titel ‘God of Darwin’. Zie: https://www.vpro.nl/speel~VPRO_1106772~god-of-darwin~.html.
10. https://nl.wikipedia.org/wiki/Frans_de_Waal.
11. In VPRO Zomergasten: https://www.vpro.nl/programmas/zomergasten/lees/nieuws/5-redenen-om-naar-frans-de-waal-te-kijken.html.
12. https://nl.wikipedia.org/wiki/Apathe%C3%AFsme.
13. Zie de hierboven genoemde aflevering in VPRO Zomergasten.
14. De twee meest recente boeken van deze geleerden worden onder de bevindelijk-gereformeerden momenteel gezien als omstreden: https://oorsprong.info/begraaf-de-openbare-strijdbijl-eeuwenoude-kloof-tussen-orthodox-gereformeerden-en-bevindelijk-gereformeerden-is-niet-te-overbruggen/. In het artikel roep ik de geleerde op om opnieuw te schrijven contra deze naturalistische natuurfilosofie.
15. Zie bijvoorbeeld: https://answersresearchjournal.org/hume-guillotine-evolutionary-ethics/.
16. https://dl0.creation.com/articles/p030/c03035/j18_1_112-119.pdf.
17. https://korthof.blogspot.com/2013/10/is-het-nog-steeds-nodig-om-aan-te-tonen.html.
18. http://www.sterrenstof.info/de-aap-en-de-tien-geboden/.
19. https://tasmedes.nl/de-dominee-de-bonobo-en-de-wetenschappervan-den-brink-over-frans-de-waal/.
20. https://godenenmensen.com/2013/07/13/de-moraal-of-tijd-dat-frans-de-waal-zijn-dierentuin-uitstapt/.