‘Orbanistan’. De auteur van de ‘Marco Polo’-reisgids Boedapest moet niets hebben van het bewind van de huidige premier Orbán. Ter voorbereiding van de studiereis naar Hongarije kocht ik een reisgids over Boedapest van Marco Polo.¹ Deze studiereis is overigens ook financieel te ondersteunen via deze link. Het is handig om in ieder geval alle geologische hotspots in kaart te hebben in Hongarije en rond de hoofdstad van Hongarije. Hoewel negatief over het beleid van Orbán is de auteur van de gids positief over het land en de hoofdstad. Hieronder een bespreking van de vroeg-historische en natuurwetenschappelijke hotspots.²

Dierentuinen en aquaria

Dierentuinen en aquaria zijn bij uitstek plaatsen waar de diversiteit van Gods schepping bewonderd kan worden. Helaas zijn het in veel grote wereldsteden ook bolwerken van naturalistische natuurfilosofie. In Boedapest kun je ook een dierentuin of aquarium bezoeken.³ Als het een dag regent wordt door de auteur van de reisgids Tropicarium aangeraden. Hier kun je kennismaken met ‘de onderwaterwereld van de oceanen’.⁴ Het Tropicarium wordt verder behandeld bij het hoofdstuk ‘Voor kinderen’. Hier wordt vermeldt dat het gaat om een onderwaterwereld van 3000 m2. Er zwemmen bijvoorbeeld haaien door een tunnel langs de bezoekers. ‘Naast enorme aquaria met allerlei waterdieren- en planten is er een tropisch regenwoud met reptielen en vogels.’⁵ In de gids wordt ook nog vermeld dat het Margaretha-eiland (Margitsziget) een minidierentuin bevat. “De toegangsprijs tot de laatste kun je uitsparen, want de dieren als het zijdehoen zie je ook van buitenaf.”⁶ In 1866 werd de grootste dierentuin van Boedapest geopend. De dierentuin huisvest talloze exotische dieren en is met de zogenoemde jugendstilgebouwen ook een architectonisch hoogtepunt. De auteur raadt het olifantenverblijf en de palmenkas aan als architectonische hoogstandjes. De dierentuin heeft ongeveer 3000 dieren (verdeeld over 700 soorten) en wordt, in de gids, aangeraden voor kinderen.⁷ Dit alles wordt ‘neutraal’ beschreven zonder informatie vanuit creationair of evolutionair perspectief.

Grotten

Boedapest staat bekend om de vele grotten onder de stad. In de heuvels van Boeda kun je de Pálvölgyigrotten en de Szemlöhegyigrotten⁸ bezoeken.⁹ Het gaat om ‘een onmetelijk groot grottenstelsel uitgesleten door het water uit warme bronnen’. De gids meldt dat Boedapest zelfs het grootste aantal warmwatergrotten ter wereld telt. Als je in het bezit bent van een grotduikdiploma dan wordt de János Molnárgrot aangeraden. Druipsteengrotten zijn de Pálvölgyigrotten en de Szemlöhegyigrotten, hier kun je droge voeten houden. Vooral de laatste twee worden in de reisgids uitgebreid beschreven. Bij deze grotten gaat het om ‘grottenstelsels met druipsteen- en mineraalformaties’. De grotten liggen 800 meter van elkaar verwijderd ‘en vormen met 29 km het langste grottenstelsel van de stad’. Als tip wordt geadviseerd om warme kleding te dragen (omdat het maar 11 graden is) en degelijke (stevige) schoenen. Van de Pálvölgyigrotten is slechts 500 meter te bezichtigen en dit grottenstelsel is niet toegankelijk voor kinderen onder de vijf jaar. De paden van de Szemlöhegyigrotten zijn beter begaanbaar, het gaat hier om een route van 300 meter.¹⁰ Helaas wordt er in de gids niet gesproken over hoe en wanneer deze grotten ontstaan zijn.

Kuuroorden en warmwaterbaden

In het stadspark ligt het Széchenyibad. Dit is een warmwaterbad in de openlucht van het bijbehorende kuurcentrum. De gids meldt dat vooral ouderen naar de kuurbaden in Boedapest gaan.¹¹ Andere baden die genoemd worden zijn het oude Osmaanse Királybad, het Rudasbad (waar volgens de auteur door de zwavel een geur hangt van rotte eieren) en het Gellértbad.¹² Waarom er zoveel kuur- en warmwaterbaden in Boedapest te vinden zijn en waarom dit te maken heeft met de Hongaarse geologische geschiedenis wordt niet vermeld.

Hongaarse taal

De Hongaarse taal is een unieke taal. Het is geen Slavische taal, maar vormt samen met het Fins de Fins-Oegrische taal. De taal kent overigens ook wel Duitse leenwoorden, zoals ‘echt’ en ‘stimmt’. De auteur van de gids beschrijft de complexiteit van de Hongaarse taal op een leuke manier: “’Megszentségteleníthetetlenségeskedéseitekért’ – nee, er is geen kat over je toetsenbord gelopen, het gaat hier om het beroemdste voorbeeld van een lang, samengesteld woord in de Hongaarse taal. Het betekent zoveel als: ‘voor de onmogelijkheid van uw onheiligverklaring’. Hete telt maar liefst 44 letters en wordt nooit gebruikt, maar is wel een sprekend bewijs voor de complexiteit van het Hongaars.” Galgje spelen in het Hongaars is dus geen goed idee.¹³ Waar de Hongaarse taal vandaan komt en hoe het komt dat deze taal zo uniek is, wordt in de gids niet vermeld.

Wetenschap en techniek

Wist u dat Prezi, een digitaal presentatieprogramma, een Hongaarse uitvinding is? In 2007 werd dit programma door kunstenaar Ádám Somlai-Fischer en informaticus Péter Halácsy ontwikkeld. Twee jaar later bereikte het programma Amerika en nu wordt het wereldwijd gebruikt. Ook de Rubikkubus, de balpen en de werking van Vitamine C zijn Hongaarse uitvindingen. Een klein land met een grote wetenschappelijke betekenis dus.¹⁴ De gids verwijst ook naar (het gebouw van) de Hongaarse Academie van Wetenschappen (Magyar Tudományos Akadémia). Hier wordt door verschillende wetenschappers gewerkt aan de nieuwste uitvindingen en ‘zeer vernuftige projecten’. Volgens de auteur is in het gebouw niet veel te zien, maar is het gebouw zelf al ‘een bezienswaardigheid op zich’.¹⁵ Het Universiteitsplein (Egyetem Tér) wordt genoemd als een insidertip.¹⁶ Uit de gids wordt niet helemaal duidelijk of het Ludwig Museum (Ludwig Múzeum) ook deels gaat over wetenschap en techniek.¹⁷

Natuurhistorisch Museum Boedapest

Voor de auteur van de reisgids maakt het natuurhistorisch museum van Boedapest (Magyar Természet-Tudományi Múzeum) geen onderdeel uit van de vijftien highlights van de stad. Het museum wordt in de gids gelukkig wel genoemd, zodat de lezer gestimuleerd wordt tot een bezoek aan dit museum. De beschrijving van het museum is echter erg kort. De gids meldt: “In dit neoclassicistische museumcomplex is veel boeiends te doen en te beleven. Door de glazen vloer in de gang naar de tentoonstelling kijk je op koraalriffen en in de toegangshal hangt het 3 ton zware skelet van een vinvis. De afdeling ‘Schatten van de Pannonische vlakte’ brengt een wereld van mythen en legendes tot leven.”¹⁸ Het natuurhistorisch museum wordt in de reisgids óók aangeraden voor kinderen. De gids meldt: “Het dinopark zie je al van een afstand liggen. Het museum is volledig op kinderen ingesteld: er zijn interactieve spelletjes, reconstructies van landschappen met dieren, een onderwaterhal en nog veel meer. Het aanbod is overweldigend.”¹⁹ We hopen dit museum tijdens onze studiereis te kunnen bezoeken en er een beknopte (digitale) museumgids van te maken.²⁰ Vanuit eerder bezoeken kan ik helemaal instemmen met de auteur van de reisgids: een prachtig museum.

Hongaars Nationaal Museum

In tegenstelling tot het museum hierboven wordt het Hongaars Nationaal Museum (Magyar Nemzeti Múzeum) wel genoemd in de top-15. Hier wordt aangegeven dat dit gebouw de ‘tempel van de Hongaarse geschiedenis’ is.²¹ Via een grote buitentrap kun je het museum bereiken. De auteur van de gids raadt aan om op de begane grond te beginnen en dan zo per verdieping kennis te maken ‘met de verschillende fasen van de Hongaarse periode van de Hongaarse geschiedenis’. Het museum heeft ook de kroningsmantel van de eerste Hongaarse koning, koning Stefan (zie hieronder).²² Interessant ook om iets over de vroegste geschiedenis van het gebied rond Hongarije te weten te komen. Hoe zag Hongarije er vóór de christelijke jaartelling uit? Wanneer kwamen in dit gebied de eerste mensen wonen?

St. Stefansdag

De geschiedenis van Hongarije begint in 896 ‘met de verovering van het land door de zeven Magyarenstammen onder aanvoering van koning Árpád’. De eerste Hongaarse koning is Stefan, gekroond in het jaar 1000. 20 augustus is daarom de belangrijke nationale feestdag, St.-Stefansdag. De Stefanskroon in het parlementsgebouw van Boedapest herinnert hieraan.²³ Op het Heldenplein (Hösök Tere) staat het Millennium Monument. De opdracht van de bouw werd door het Parlement in 1896 ter herinnering aan het duizendjarig bestaan van Hongarije. Het kwam echter pas 33 jaar later, in 1929, gereed. “Op de zuil staat de aartsengel Gabriël, die koning Stefan in een droom de opdracht zou hebben gegeven om de Hongaren te bekeren.”²⁴ Zie voor dat laatste de alinea hieronder. Bijzonder dat er zoveel christelijke elementen verweven zijn met de Hongaarse ontstaansgeschiedenis.

Gellért

Gellért is een bekende naam in Hongarije. Wie is dit geweest? Dat wordt duidelijk op bladzijde 33 bij de beschrijving van het Gellértmonument. De gids meldt dat dit monument een ‘herinnering’ is ‘aan de heilige Gellért, die rond het jaar 1000 op uitnodiging van koning Stefan de bevolking tot het christendom bekeerde’. Het liep echter niet goed af met deze prediker. Hij is ‘door ongelovige Hongaren aan een ton’ genageld ‘en vervolgens van de heuvel in de Donau gerold’.²⁵ Een noemenswaardig gebouw is ook de Gellértrotskapel. Het gaat om een in de rotsen uitgehouwen kapel dat deel uitmaakt van het in 1989 heropende klooster.²⁶

Joden en de Holocaust

Het aloude volk van God vormt een belangrijke minderheidsgroep in Hongarije. In Boedapest herinnert daarom veel terug aan de (recente) geschiedenis van dit volk. Het Holocaustmuseum wordt op bladzijde 7 zelfs genoemd als ‘Marco Polo insidertip’.²⁷ Een andere insidertip die met de Holocaust te maken heeft zijn de schoenen op de Donaukade. Het gaat om lege stalen schoenen die opgesteld staan aan de waterkant. “Het door Gyula Pauer en Can Togay vervaardigde monument gedenkt de massa-executies van Joodse Boedapesters in de jaren 1944-’45 door Hongaarse fascisten.”²⁸ Er staan verschillende synagogen in de stad. De synagoge in de Dohány utca staat volgens de gids symbool voor ‘de tegenwoordig weer bruisende Joodse wijk’. Hoewel de synagoge mooi is om te zien herinnert ze ons ook ‘aan de rampspoed en slachtoffers in de gettotijd’.²⁹ Een bekende Hongaarse film is Son of Saul. Deze film gaat over twee dagen in oktober 1944. Het gaat over een Hongaarse Jood die werkt in het concentratiekamp Auschwitz-Birkenau. De regisseur László Nemes Jeles kreeg hier in 2016 een Oscar voor.³⁰

Het monument voor de slachtoffers van de Duitse bezetting op het zogenoemde Vrijheidsplein zorgde voor veel ophef. Het monument laat de aartsengel Gabriël zien die de rijksappel (Hongarije) moet afstaan aan een adelaar in duikvlucht (Duitsland). “Veel Hongaren (waaronder de Hongaarse Vereniging van Joodse Geloofsgemeenschappen) waren zo verontwaardigd over deze door de Fidesz-regering gefinancierde geschiedsduiding dat ze direct ervoor een voortdurend actueel gehouden tegenmonument lieten oprichten.” Helaas laat de auteur in de gids niet weten waarom deze Hongaren verontwaardigd waren over het monument.³¹

Een ander monument is het Huis der Verschrikkingen (Terror Háza). Hier worden slachtoffers herdacht van zowel de Tweede Wereldoorlog (Joden- en Romavervolging) als het Communisme. De gids meldt³²:

“Het museum ligt op de plaats waar zich vanaf 1937 de gevreesde verhoor- en martelkamers van de nazi’s en later van de communisten bevonden. In de folterkelders van de villa werden talloze mensen geestelijk en lichamelijk gemolesteerd of zelfs doodgemarteld. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog betrokken de Hongaarse geheime en veiligheidsdiensten het gebouw en interneerden, folterden en deporteerden vanhier honderdduizenden mensen naar Russische kampen.”

De Joodse wijk in Boedapest wordt ook besproken in de reisgids. De auteur spreekt van een ‘waarschuwing aangaande een duister verleden’ en concretiseert dat met: ‘Het leven in deze buurt werd vroeger – vooral tussen de Király utca en de Dohány utca – bepaald door de Joden en hun geloof. Men is hier nu op de goede weg tradities en het moderne bestaan met elkaar te verbinden’. Moet ik hier nu uit opmaken dat de auteur niet zoveel op heeft met het aloude Joodse geloof?³³ Wel worden op de volgende bladzijden verschillende facetten van de Joodse wijk genoemd, zoals synagogen etc. Respectievelijk: Gozsdy Udvar (het Gozsduhofje, een insidertip), Kerepesi Temetö (Kerepesibegraafplaats met o.a. de Joodse begraafplaats), Ortodox Zsinagóga (Orthodoxe Synagoge), Rumbach Sebestyén Utcai Zsinagóga (Rumbachsynagoge) en Dohány Utcai Zsinagóga (Synagoge in de Dohány Utca). In de laatste synagoge zijn volgens de auteur duizenden slachtoffers van het fascisme begraven.³⁴ In een zijvleugel van een van de synagogen is het Joods Museum gevestigd.³⁵ Een eetlocatie in de Joodse wijk heeft de naam Spinoza. Of deze naam te maken heeft met de Nederlandse vrijdenker Baruch Spinoza, wordt niet vermeld.³⁶

Een andere insidertip is het Holocaustherdenkingscentrum (HoloKauszt Emlékközpont). In de Pávasynagoge wordt ‘een zwarte bladzijde uit de Hongaarse geschiedenis belicht, de Holocaust’. De auteur beschrijft: “In de lente van 1944, nog onder de regering van de Hongaarse regent Miklós Horthy, werden 440.000 mensen naar het concentratiekamp Auschwitz gedeporteerd. De Duitsers en de Pijlkruisers, de Hongaarse nazi’s die in de herfst van 1944 aan de macht kwamen, hebben de dood van nog eens tienduizenden mensen op hun geweten. In totaal schat men het aantal vermoorde Hongaarse Joden en Roma op ruim 600.000.” Het aangrijpende en afschrikwekkende van deze geschiedenis wordt in het herdenkingscentrum duidelijk gemaakt door middel van beeld en geluid.³⁷ Hoewel er in Hongarije een afkeer bestaat tegen fascisme, nazisme én communisme is het bijzonder dat ‘afgedankte ideologische grootheden (Marx, Engels, Lenin) (…) en het socialistisch realisme’ wel monumenten krijgen in het zogenoemde Memento Park.³⁸ Momenteel wonen er in Boedapest nog ongeveer 80.000 Joden, verspreid over het hele stadsgebied.³⁹ De Jodenvervolging, ook die in Hongarije, mogen we nooit meer vergeten.

Orbánkritiek en LHBTIQ+

De auteur van de reisgids steekt haar kritiek op het regeringsbeleid van de regering Orbán niet onder stoelen of banken. Daarnaast promoot ze LHBTIQ+-beleid en praktiserende homosekualiteit. Het is vaker zo dat mensen die dergelijke zaken promoten en aanmoedigen kritiek hebben op het regeringsbeleid van Orbán. De kritiek begint al vrij vroeg in de reisgids als op bladzijde 13 ‘de omstreden politiek die in het Parlement wordt bedreven’ onder de gebreken van de stad wordt geschaard. Op bladzijde 23-24 maakt de auteur het veel bonter. Onder het subkopje ‘Onder Orbáns heerschappij’ schrijft ze:

“Rechtsextremisme, dictatuur en vijandigheid tegen Europa: het Hongarije onder Viktor Orbán kreeg het in de internationale pers zwaar te verduren. Maar ook veel Hongaren hebben genoeg van ‘Orbánistan’, dat hun sinds 2010 onder meer verschillende absurde wetswijzigingen, corruptieschandalen, maar geen wezenlijke verbetering van de levensstandaard bracht. Hierdoor is al jaren sprake van een groeiende armoede en wordt de kloof tussen arm en rijk steeds groter. Demonstraties, bijvoorbeeld tegen de geplande internetbelasting of tegen een wet die financiële steun uit het buitenland voor non-profitorganisaties belemmert, brachten tienduizenden mensen op de been. Toch behoudt Orbáns rechts-nationalistische partij Fidesz in enquetes grote populariteit. De op een na grootste partij is inmiddels de rechts-radicale Jobbikpartij, die zich op papier gematigd opstelt, maar waarvan de leden vaak vijandig tegenover vreemdelingen zijn. Toch is er ook reden voor een optimistisch geluid: in 2016 werd Momentum opgericht, een partij van jonge intellectuelen, die opzien baarde met een referendum tegen de in het jaar 2024 in Boedapest te houden Olympische Spelen. Een groot aantal Hongaren prefereert namelijk goede ziekenhuizen en scholen boven grote sportevenementen. En die blijft Orbán ze nog schuldig.”

Verderop in de reisgids wordt meer informatie wordt verwezen naar een Hongaarse website voor onderzoeksjournalisten. De auteur: ‘Hier wordt online met kennis van zaken over corruptie en scheve verhoudingen in de Hongaarse politiek geschreven’. Op dezelfde pagina wordt alleen de Volkskrant als Nederlands nieuwsmedium over Hongarije opgevoerd. Waarom juist de Volkskrant en geen andere krant dat wordt niet vermeld. Dat de auteur niets moet hebben van het regeringsbeleid van Orbán en de regeringspartij Fidesz is duidelijk. Of ze gelijk heeft kan ik niet goed beoordelen, want de praktijkvoorbeelden van corruptie etc. ontbreken. Het blijft voor mij bijzonder dat ondanks de harde woorden van de auteur, en bijvoorbeeld de Europese Unie⁴⁰, de partij van Orbán de ruime meerderheid heeft behouden bij de verkiezingen van dit jaar. In de ogen van veel Hongaren zal hij dan toch wel iets goeds doen. In ieder geval veel meer dan de auteur hier beschrijft.⁴¹

In de reisgids wordt op bladzijde 110 in het hoofdstuk ‘Links, Blogs, Filmpjes & Apps’ reclame gemaakt voor de LHBTIQ+-gemeenschap⁴² Er wordt daarbij verwezen naar een LHBTIQ+-website waarop veel LHBTIQ+-activiteiten staan. Daarnaast wordt er verwezen naar het eerste Hongaarse gaymagazine. Volgens de reisgids is dit magazine online en op veel plaatsen ook als tijdschrift gratis verkrijgbaar. Zou het komen door de gezinspolitiek van Orbán en het conservatieve beleid tegenover de LHBTIQ+-gemeenschap dat de auteur zo fel tegen Orbán en Fidesz is? Dat komen we vanuit deze reisgids niet te weten.

Ten slotte

De reisgids is de moeite van het doorlezen waard. Je raakt meer bekend met de Hongaarse hoofdstad, Boedapest. Helaas ontbreekt vaak de meer inhoudelijke natuurwetenschappelijke informatie, zoals het ontstaan van de grotten of de vraag waarom er in Boedapest zoveel kuur- en warmwaterbaden te vinden zijn. Daarnaast wordt bij de bespreking van het Hongaarse Natuurhistorische Museum nauwelijks ingegaan op de prachtige dino-expositie die ze daar hebben, met de eerste Hongaarse dinosaurus, de Hungarosaurus. Het anti-Orbángehalte zou wat minder mogen. Het gaat namelijk om een reisgids en niet om een politiek verweerschrift. De gids bevat ook veel praktische informatie, zoals een beknopt taalgidsje etc., en daarmee is het waardevol om deze te gebruiken.

Voetnoten

1. Voor meer informatie over deze reis zie: https://oorsprong.info/project-studiereis-geologie-van-hongarije-6-10-juni-2022-d-v/.
2. Bron: Stiens, R., 2019, Marco Polo: Boedapest (Loosdrecht: Mair Dumont).
3. Ibid. blz. 10, 15, 38.
4. Ibid. blz. 10.
5. Ibid. blz. 107.
6. Ibid. blz. 38.
7. Ibid. blz. 42, 94, 106. Meer informatie is te vinden op de website van de dierentuin www.zoobudapest.com.
8. In de gids staat hier een typfoutje, ‘rotten’ i.p.v. ‘grotten’. Deze fout komt maar liefst drie keer voor in het boekje, blz. 10, 21 en 53.
9. Ibid. blz. 10.
10. Ibid. blz. 10, 20-21, 28, 53.
11. Ibid. blz. 15.
12. Ibid. blz. 11, 15, 25, 32, 34, 46, 52-53 en 113.
13. Ibid. blz. 25.
14. Ibid. blz. 25.
15. Ibid. blz. 40, 103.
16. Ibid. blz. 40.
17. Ibid. blz. 52.
18. Ibid. blz. 49.
19. Ibid. blz. 107.
20. Zie voor het project rond de studiereis deze link: https://oorsprong.info/project-studiereis-geologie-van-hongarije-6-10-juni-2022-d-v/.
21. Ibid. blz. 0, kaft.
22. Ibid. blz. 29 en 49.
23. Ibid blz. 16, 25. Jeugdboekenschrijver Bert Wiersema heeft over deze kroon nog een spannend boek over geschreven, ‘De koning van Boedapest’.
24. Ibid. blz. 43-44.
25. Ibid. blz. 32-33.
26. Ibid. blz. 8, 33, 104.
27. Ibid. blz. 7.
28. Ibid. blz. 39.
29. Ibid. blz. 9.
30. Ibid. blz. 22.
31. Ibid. blz. 39-40. Als de Heere leven geeft is het de moeite waard dit uit te zoeken: wat is de betekenis van dit monument en waarom is het als onnodig kwetsend ervaren?
32. Ibid. blz. 42.
33. Ibid. blz. 46.
34. Ibid. blz. 48-49, 97-100.
35. Ibid. blz. 99.
36. Ibid. blz. 65.
37. Ibid. blz. 50-51.
38. Ibid. blz. 53.
39. Ibid. blz. 99. Het deputaatschap Israël van de Gereformeerde Gemeente werkt hier onder de Joden.
40. Zie hier de gastbijdrage van de in Hongarije woonachtige Lorens Knap over het gedrag van (een deel van) de Europese Unie richting Hongarije: https://oorsprong.info/eu-behandelt-christelijke-natie-hongarije-kwalijk/ en https://oorsprong.info/veroordeling-van-hongaarse-wet-door-europese-resolutie-korte-reactie/.
41. Ibid. blz. 23.
42. LGBTQ+ in het Engels.