Deze week ben ik begonnen met lezen van het bijna vuistdikke proefschrift ‘De classis van Tiel’¹ van dr. P.D. Spies.² Deze geleerde geeft op bladzijde 40 aan dat er geen bewijs is voor het op deze website vermelde feit dat pastoor Gerrit van Meerten met zijn parochie Kesteren overging tot de Reformatie. Dit in tegenstelling tot andere bronnen. Het is ingewikkeld geworden.

Op 14 mei 2021 verwees ik op deze website naar een artikel van kerkredacteur Jan van ’t Hul in het Reformatorisch Dagblad.³ Van ’t Hul sprak daar over ene Gerrit van Meerten die in Kesteren ergens tussen 1576 en 1580 met zijn hele parochie overging tot de Reformatie. Dr. P.D. Spies kan het daar niet mee eens zijn. Hij geeft aan dat er geen bewijs is voor deze stelling. In voetnoot 240 laat hij, verwijzend naar het artikel van Van ’t Hul, het volgende weten:

“Door J. van ’t Hul in: “In Opheusden is geen beeld vernield” wordt Gerrit van Meerten genoemd als pastoor tussen 1567 en 1580, kennelijk overgenomen van de website van de Hervormde kerk te Kesteren, maar daarvoor is geen historisch bewijs.”

Volgens P.D. Spies valt het niet uit te sluiten dat Bernt Rickenssen alias Berndt Rijcken (pastoor van 1566-1576) in 1579 nog pastoor was. Spies geeft in het citaat hierboven een fout jaartal. Van ’t Hul spreekt niet over 1567, maar over 1576. Wanneer Berndt Rijcken pastoor was tot 1576 dan zou het heel goed kunnen dat Gerrit van Meerten, die dan pastoor was vanaf 1576, tussen dit jaar en 1580 met zijn parochie overging tot de Reformatie. Zolang we geen primaire bronnen hierover (kunnen) raadplegen is dit een prima optie.

Volgens Spies is de bron van de kerkredacteur kennelijk de website van de Hervormde Kerk. Daar wordt inderdaad wel gesproken van Gerrit van Meerten die pastoor zou zijn geweest van 1567 tot 1580.⁴ Waar de kerk deze jaartallen vandaan haalt is mij onbekend.⁵ Hier dus die genoemde ‘1567’ van dr. Spies. Is dit de primaire bron voor Van ’t Hul. Omdat Van ’t Hul een ander begingetal gebruikt dan de website lijkt dat er niet op. De website is overigens ook nog niet zo lang in de lucht, in 2007 was deze namelijk nog in bewerking. Er zijn oudere bronnen dan 2007 die melding maken van pastoor Gerrit van Meerten die overging tot de Reformatie.⁶ Mijn vermoeden is dat Van ’t Hul een of twee andere (secundaire) bronnen heeft gebruikt, namelijk ‘Herdenk de trouw’ en ‘Van geslacht tot geslacht’.⁷ Deze twee boeken zijn herdenkingsboeken van resp. de Gereformeerde Gemeente in Nederland en de Gereformeerde Gemeente te Opheusden. Op bladzijde 14 van ‘Herdenk de trouw’⁸ lezen we over deze Gerrit van Meerten dat de pastoor met zijn hele gemeente ‘al veel eerder tot de Reformatie’ overging. “Dit moet gebeurd zijn tussen 1576 en 1580; toen woonde deze man⁹ nl. in Kesteren.” Bij dit citaat staat eindnoot 7. Wanneer we deze eindnoot opzoeken lezen we het volgende: “Volgens gegevens, verstrekt door de heer G.D. Hendriks te Kesteren.” Vermoedelijk in navolging van ‘Herdenk de trouw’ schrijft W.B. Kranendonk in ‘Van geslacht tot geslacht’ dat pastoor Gerrit van Meerten ‘al tussen 1576 en 1580 de keus voor de leer van de reformatie’ maakte¹⁰.¹¹ Welke gegevens zijn verstrekt door de heer G.D. Hendriks te Kesteren? Dat wordt niet duidelijk.

Wanneer we met behulp van deze informatie en die van dr. P.D. Spies een reconstructie maken van Kesteren rond de Reformatie, was Berndt Rijcken pastoor tot 1576 en volgde Gerrit van Meerten hem in dat jaar op als pastoor. Daarna, maar vóór 1581, moet Gerrit van Meerten als pastoor zijn overgegaan tot de Reformatie. Het is ingewikkeld geworden. Op zoek naar meer gegevens, en vooral primaire bronnen, over deze zestiende-eeuwse Gerrit van Meerten.

Voetnoten

1. Spies, P.D., 2017, De classis van Tiel 1579-1816. De gereformeerde kerk in de Nederbetuwe in het spanningsveld van politieke machten en maatschappelijke veranderingen (Middelburg: Eigen beheer).
2. Als de Heere leven geeft hoop ik daar in de maand juni een drieluik over te schrijven.
3. Zie: https://oorsprong.info/een-16e-eeuwse-gerrit-van-meerten-in-het-reformatorisch-dagblad/.
4. Deze website spreekt wel van 1567. Een typfout of bewust uit een primaire bron overgenomen? Zie: https://www.hervormdkesteren.nl/gemeente.
5. Ik heb de scriba van de kerk een mail gestuurd met het verzoek om meer informatie.
6. Zie het bekende internetarchief: https://web.archive.org/web/20070518060446/https://www.hervormdkesteren.nl/.
7. Ik heb de auteur van het RD-artikel een mail gestuurd met verzoek om opheldering.
8. Voorden, A. van (samenst.), 1988, Herdenk de Trouw. 1888 Opheusden 1988 (Houten: Den Hertog), tweede druk.
9. Namelijk pastoor Gerrit van Meerten.
10. Kranendonk, W.B., 2014, Van geslacht tot geslacht. 125 jaar Gereformeerde Gemeente te Opheusden. 1888-2013 (Apeldoorn: De Banier), blz. 11.
11. Beide boeken hoop ik in de toekomst, als de Heere leven geeft, hier te bespreken.