Fundamentum

Al ruim twintig jaar is hij met het onderwerp bezig: mensverbetering. Theoloog en ethicus dr. Bert-Jan Heusinkveld ziet een toegenomen interesse in het onderwerp, mede omdat de technologie steeds meer mogelijk maakt. Toch waarschuwt hij: “We willen het leven maken zoals wij het wensen, het manipuleren. We doen al snel een greep naar de macht.”

“Mensverbetering heeft altijd gespeeld”, zegt Heusinkveld, die tevens predikant in de protestantse gemeente in Daarle is. “Dat is ook logisch: we zijn op de aarde om er iets van te maken. Maar waar ik mij op richt is de mensverbetering waarbij je de mens wilt opwaarderen en perfectioneren door middel van technologie.”

Een concreet voorbeeld? “Neem hardlopen. Ik kan dat niet op het niveau van de topsporters, maar neem middelen om dat niveau toch te halen. Dat valt onder mensverbetering, omdat ik zonder die middelen dat niveau niet haal. Maar stel dat ik een beenprothese aanbreng, zodat ik harder kan lopen dan jij. Dan heb ik iets wat geen enkel mens heeft: dat gaat boven het mens-zijn uit – dat noemen we transhumaan. Denk ook aan het nieuws van eind vorige maand dat Elon Musks bedrijf Neuralink een computerchip in de hersenen van een mens heeft geplaatst zodat er communicatie tussen brein en computer kan plaatsvinden.”

U zegt: we moeten ons wel verbeteren als mens. Hoe legt u dat uit als christen?

“Als christen zeg ik: we moeten ons ontwikkelen. God heeft alles gemaakt en het aan ons toevertrouwd. “Maak er wat van,” zei Hij. Dat mogen wij de mogelijkheden in de schepping ontdekken en daarmee aan de slag gaan. Dat is ontwikkeling, verbetering zo je wilt. Ik denk ook dat het nieuwe paradijs uiteindelijk beter is dan het oude paradijs was.”

Juist in dat paradijs heeft de zondeval plaatsgevonden door een poging tot mensverbetering: de mens wilde als God zijn.

“Ja, terwijl we dat al waren: we zijn geschapen als beeld van God. Gemaakt om Hem te weerspiegelen. We hebben al bijna goddelijke eigenschappen. Doordat we nog een stap hoger wilden, ging het mis. Dat is ook precies het probleem bij praktische mens- en lichaamsverbetering. Wij denken te kunnen definiëren wat goed en kwaad is en dat te bepalen. Dat is eigenlijk een greep naar de macht.”

“Als je het hebt over mensverbetering zijn er grofweg twee houdingen. De eerste is de houding van waardering en respect. Waarom hebben wij eigenlijk dit lichaam? Wat is de betekenis ervan en is het niet iets goeds om te bewaren? Waarom moet het anders? De tweede houding is die van manipulatie: we willen het leven naar onze hand zetten. Het lichaam zo maken als we het wensen. Wat wij voelen en denken is het uitgangspunt.”

U maakt de verbinding met onze cultuur: wat wij denken en voelen is het vaak uitgangspunt. Hoe ziet u dat bij lichaamsverbetering optreden?

“Als een jongen als basketballer professional wil worden, maar slechts 1,65 meter lang is, zou je een groeihormoon kunnen toedienen. Want waarom zou je die jongen zijn droom ontnemen? Maar: moet dan ieder mens profbasketballer kunnen worden? Dat is de andere kant. Kun je je levensvervulling misschien ook ergens anders in vinden?”

Dan voel je gelijk de spanning met onze tijdgeest toenemen.

“Dat is een belangrijk punt. Het leven is een doe-het-zelfproject geworden. Als het je tegenwoordig mislukt om er iets van te maken, is het je eigen schuld. Dan heb je geen goede keuzes gemaakt, niet goed voor jezelf gezorgd. We denken dat het leven volledig maakbaar is.

Vroeger probeerden we zieken te herstellen. Dat is geneeskunde. Zodat we weer ‘normaal’, weer gezond worden. Nu gaat het een stap verder en willen we het leven van de wieg tot het graf controleren en perfectioneren. De volgende stap wordt in het mensverbeteringsdebat het transhumanisme genoemd. Transhumanisten streven ernaar dat mensen beter zijn dan goed: een langer leven, een beter geheugen hebben, verbindingen tussen brein en computer (cyborgs), het voelen van magnetische velden en bijvoorbeeld infrarood zien.”

Ook in de Bijbel zien we lichaamsverbetering: Jezus genas zieken. Hij herstelde mensen wel naar een menselijk niveau.

“Zeker. En daarom mag de wetenschap en geneeskunde zich ook ontwikkelen. Tegelijkertijd staat bij Jezus de lichamelijke genezing niet op de eerste plaats. Bij de verlamde man die door zijn vrienden door het dak aan de voeten van Jezus wordt gelegd, worden eerst zijn zonden vergeven. Daarna volgt genezing.

Je ziet dat er gebrokenheid is als gevolg van de zonde. Jezus herstelt, maar houdt zich aan de structuren die de Vader en Zoon aanbrachten toen ze de mens schiepen. Als je begint aan technologische mensverbetering, moet je uitkijken. Het lichaam dat God gemaakt heeft vinden we te beperkt. Laten we een nieuwe schepping creëren, zeg je dan. Maar als Jézus het over die nieuwe schepping heeft, gaat het over de vernieuwing van je hart door de Geest. Hij is je aan het verbeteren. Pas bij de terugkomst van Christus krijg je het nieuwe lichaam dat wij niet kunnen maken.”

Voor u is een belangrijke lijn bij lichaamsverbetering dus het lichaam respecteren dat God heeft geschapen. Wat zijn andere kaders?

“Als je iets aan het lichaam verandert, moet het passen bij wie je bent en bij je identiteit. Er moet dus continuïteit zijn: biografisch gezien moet het bij je leven passen. En is er sprake van coherentie? Past het bij jou als persoon, bij je levensbeschouwing en je morele waarden? En je sociale omgeving is belangrijk: als je een ingreep ondergaat waarna mensen niet meer weten wie je bent, is dat niet goed voor jou en voor je omgeving.”

Heeft u een voorbeeld van een toepassing die ethisch gezien in het ene geval wel kan en in het andere te betwisten is?

“Neem het cochleair implantaat. Een implantaat waarmee je dove mensen terugbrengt in het land van de horenden. Dat werkt inmiddels best goed. Als je dat echter inzet om geluid te horen wat alleen dieren kunnen horen, bijvoorbeeld hypersonisch geluid, is dat een twijfelachtige toepassing. Wat heb je eraan, waarom doe je het? Je plaatst je buiten de gemeenschap van mensen, omdat niemand anders het kan.

Een tweede voorbeeld: zelf ben ik aan een oog vrijwel blind. Ik zie er alleen licht mee. Daar kun je, zoals getest is bij een kat, videobeeld op aansluiten. Dat was nog niet perfect, maar mogelijk is het wel. Op zo’n videobeeld zou je tijdens een gesprek via Google kunnen zoeken. Terwijl ik met je aan het praten ben, krijg ik informatie binnen. Dan is het contact totaal anders.”

Welke vragen over lichaamsverbetering moeten beter besproken worden, vindt u als ethicus?

“Bij dit thema zie je dat er soms een toepassing wordt gebruikt, maar het niet duidelijk is wat het effect is op de persoon en op de omgeving. Zo krijgen sommige sterk bevende parkinsonpatiënten deep brain stimulation, elektrische stootjes in de hersenen via ingebrachte electroden. Vaak helpt dat ook: het beven wordt minder. Tegelijk: feitelijk weten we niet precies wat we doen, maar wel dat het werkt.

Er is een bekend voorbeeld van iemand die dat ingeschakeld kreeg en rare dingen ging doen. Hij gaf onverantwoord geld uit en legde het aan met allerlei vrouwen. Een interessante vraag: wie is verantwoordelijk, de man, het apparaat of de arts? De man kreeg de keuze om de draden te laten zitten en in een tehuis te wonen, of het te laten verwijderen. Dan zouden de klachten weer terugkomen. Dat is ook enhancement: je doet wat en je weet niet precies wat het uitwerkt, met name in de hersenen. Tegelijkertijd is er ook de omgeving, is men na het stoppen van het beven ook echt gelukkiger geworden?”

Schuilt de verbeteringsgedachte ook in de christelijke wereld?

“Ja, je gaat zo mee in de storm. Voor je het weet ben je bezig met spectaculaire dingen beleven en er op sociale media goed uitzien. Anders ben je niet veel waard. De drang naar verbetering door lichaamsverandering zit er blijkbaar diep in.

Voor mijzelf als christen zou ik als verbetering graag zien dat de Heilige Geest mijn leven een update geeft zodat Christus meer centraal komt te staan. Dat mensen aan mij merken dat Christus mijn leven is, ik niet alleen hoop dat ik gezond ben. maar vooral veilig en geborgen ben en straks een nieuw lichaam krijg. Ik kan mijzelf niet maken zoals ik zou kunnen en moeten zijn. Daar is Christus voor gekomen, dat gaat Hij doen.”

Dr. Bert-Jan Heusinkveld hoopt vanavond over dit thema een lezing te geven in Breukelen. Eerder heeft hij over dit onderwerp gesproken op een congres van ‘Fundamentum’.

Dit artikel is met toestemming overgenomen van de website CVandaag. Het originele artikel is hier te vinden.