Eind april 2022 (19-22 april) werd de Generale Synode van de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) gehouden. Er stonden belangrijke kerkelijke thema’s op de agenda. Zo werden er twee dagen ingeruimd voor discussie en besluitvorming rond het thema ‘vrouw in het ambt’. Hoe die discussie gevoerd werd en welke argumenten er voor en tegen gegeven zijn, laat ik hier rusten. Op de synodedag van donderdag 21 april 2021 kwam Schriftgezag in combinatie met de evolutietheorie ter sprake. In dit artikel een weergave daarvan met enkele annotaties in de vorm van voetnoten.

Op de derde synodedag, 21 april 2021, kregen de rapporteurs van het meerderheids- en minderheidsrapport gelegenheid om het een en ander nogmaals toe te lichten.¹ Dr. A. (Arie) Versluis², rapporteur van het meerderheidsrapport, bedankte hiervoor. Dr. N.C. (Cees-Jan) Smits³, rapporteur van het minderheidsrapport, maakte hier wel gebruik van.⁴ Hij wil de manier van denken nog eens voor het voetlicht halen en geeft ook aan zich ongemakkelijk te voelen bij een gepubliceerde brief van enkele weken geleden. Die brief laten we hier rusten. De predikant uit Purmerend haalde het woord van de oudtestamenticus prof. Peels aan die eerder op de synode aangaf dat ‘het de voortdurende verleiding van de CGK is om te vervallen in biblicisme en fundamentalisme’.⁵ Volgens Smits hebben alle aanwezigen het Woord van God lief, maar is er iets (of beter: Iemand) die dat Woord overstijgt: de Heere Jezus Christus. Hij roept in deze inleidende woorden op om na te denken over de verhouding tussen ‘gehoorzaamheid aan Christus’ en ‘gehoorzaamheid aan het Woord’. Smits ziet het allebei als nodig, maar welke verhouding hebben Beiden tot elkaar. Het besproken onderwerp, ‘vrouw in het ambt’, is geen losstaand onderwerp, maar raakt een breed scala aan onderwerpen. Als voorbeeld noemt dr. Smits de evolutietheorie.⁶ De theoloog wijdt daar in zijn inleiding niet verder over uit, maar zal dat later op de vergadering wel doen (zie hieronder).

Eerste vragenronde

Na deze inleidende woorden van dr. Smits was het tijd voor de eerste vragenronde. Verschillende synodedeelnemers konden vragen stellen aan de commissie.

Christus en het Woord

Ouderling W. Zeeders (Dordrecht-Centrum) schrok, naar eigen zeggen, toch wel een beetje van de inleidende woorden van de rapporteur van het minderheidsrapport. Het lijkt er volgens Zeeders op dat het Woord wordt uitgespeeld tegenover Christus. Dit is niet terecht, vindt de ouderling, omdat Christus zelf aangeeft dat Hij het Woord is. Ook dominee H. Polinder (Urk) tekent bezwaar aan. De predikant vraagt zich af of op deze wijze de Heilige Geest niet teveel wordt losgemaakt ‘van het geschreven Woord, wat ook geïnspireerd is door de Heilige Geest’. Ouderling drs. A.J. van der Wekken besteedde niet veel woorden aan het onderscheid tussen Christus en het Woord. Hij wilde de rapporteur van het minderheidsrapport Mattheüs 28:19 meegegeven. Predikant drs. W.L. van der Staaij (Scheveningen) pleitte er ook voor Christus en het Woord niet te ontkoppelen. Van der Staaij vraagt zich af of deze ontkoppeling ook de achtergrond is van het denken van het minderheidsrapport.

Veel op het spel

Ouderling H.J. Sok (Ulrum) geeft in de eerste vragenronde aan dat er veel op het spel staat. Volgens hem heeft dr. Smits daar in zijn aanhef ‘voedsel voor gegeven’. De Bijbel zou anders gelezen moeten worden, ook in het voorbeeld van de evolutietheorie. Sok geeft aan dat dit precies datgene is waar hij zo bang voor is. Hij is bang dat er na deze zetten, veel meer zetten zullen komen. Sok krijgt bijval van dominee drs. L.A. den Butter (Rijnsburg). Het minderheidsrapport geeft aan dat er in de maatschappij schuivende panelen zichtbaar zijn. In de kerk ook als het gaat over het thema ‘vrouw-in-het-ambt’. Den Butter constateert dat dit ook zo is bij andere onderwerpen. “Er zijn veel meer dingen aan het schuiven (…) Gelijkheidsdenken, zelfbeschikkingsrecht, euthanasie, abortus, homoseksualiteit, gender.” Is het niet een onderdeel van een beweging die veel breder is?

Cultureel breukvlak

In een gloedvol en goed voorbereid betoog sprak predikant drs. S.P. Roosendaal (Lelystad) over het culturele breukvlak. Hij begon zijn betoog met diverse anekdotes rond Spurgeon. In de tijd van Spurgeon was slavernij nog ‘verantwoord’. Roosendaal vraagt zich af of God niet expliciet geboden geeft voor slavernij. Hetzelfde zou volgens de predikant gelden voor de schrijvers van het meerderheidsrapport. ‘Hebben de schrijvers van het meerderheidsrapport overwogen of deze thematiek het culturele breukvlak raakt?’, zo bevraagt Roosendaal de rapporteur. Een cultureel breukvlak? “Het gevaar van het leven op een cultureel breukvlak is dat alles zich verdeeld. De wereld wordt zwart-wit, goed-fout, een oude en een nieuwe hermeneutiek.” Het blijft niet bij ‘vrouw-en-ambt’, maar alles wordt op een hoop geveegd. “Homoseksualiteit, de prediking en wat er nog maar meer tussen onze oren past. De ander wordt een vijand, want hij staat aan de verkeerde kant van het breukvlak en alle nuance in het gesprek verdwijnt eigenlijk.” Een goede observatie, maar hoe verhoudt zich dat dan tot de beladen thema’s. Neem bijvoorbeeld de zesdaagse schepping. Is dat een kwestie van dat culturele breukvlak, of dit in de (vroegste) geschiedenis werkelijk zo gegaan? Kan het zo zijn dat het vroeger werd beleden als ‘de waarheid’, maar dat dit tegenwoordig vanwege culturele of wetenschappelijke verschuivingen niet meer zo is? Is de zesdaagse schepping een eeuwigdurende waarheid of ‘slechts’ een cultuurgebonden wens?

Giraf in de ark

Eenheid binnen de CGK gaat dominee D.A. Brienen (Hardenberg) aan het hart. Zichtbaar geëmotioneerd pleitte hij voor meer ‘hartenwerk’ in deze discussie. Als voorbeeld noemt hij de giraf. Hoe kwam de giraf de ark van Noach binnen? Door z’n hoofd op hoogte van z’n hart te brengen, ‘zo kon hij behouden worden’. Hoewel het niet nodig was voor de giraf om te bukken⁷, is de boodschap van de predikant duidelijk. Het is niet alleen verstandswerk, maar ook hartenwerk.⁸

Reactie van de rapporteurs

De rapporteur van het meerderheidsrapport had in zijn antwoorden op de gestelde vragen niet zoveel raakvlakken met het in de inleiding genoemde thema’s. Wel gaf dr. Versluis aan dat de commissie bewust de term ‘nieuwe hermeneutiek’ vermeden heeft als containerbegrip. “Natuurlijk gaat het over hermeneutiek, maar het helpt niet om daar een etiket op te plakken dat bovendien vaag is. Wat is dan de oude hermeneutiek? Enz.”⁹

Als rapporteur van het minderheidsrapport reageert dr. Smits op de vragen en tegenwerpingen. Omdat dit veel raakvlakken heeft met het besproken thema, hieronder een wat uitgebreidere bespreking. Allereerst laat de theoloog richting de afgevaardigden weten dat hij absoluut niet wil dat Christus tegenover de Schriften wordt gezet. Smits geeft aan dat de Schrift hem erg dierbaar is. Hij wil ook de Heilige Geest niet losmaken van het Woord. De Heere heeft ons achtergelaten met Zijn Woord. Maar daar hoort volgens Smits nog wel wat bij. Na Pinksteren, zo geeft de predikant aan, hebben christenen een zelfonderscheidend vermogen ontvangen. Smits wijst op een gelijkenis van een vader die tien zonen heeft. Na zijn bedrijf goed te hebben opgezet vertrekt vader voor lange tijd naar het buitenland én geeft hij het in handen van zijn tien zonen. Deze mogen met de instructies van vader het bedrijf runnen. Zo is het ook dat God Zijn Geest geeft. We hebben niet alles voorgekauwd gekregen, maar door ons zelfonderscheidende vermogen hebben we onze eigen verantwoordelijkheid én kunnen we ook eigen keuzes maken bij middelmatige zaken. Smits verwijst ook naar Galaten 4 en Romeinen 7. De rapporteur geeft aan dat we ons tegenwoordig ook niet meer houden aan de letter van de Schrift: we geven geen heilige kus, we handelen niet meer naar de voorschriften over het dragen van sieraden etc. Bij deze voorbeelden kijken we ook naar wat cultuur- of contextgebonden is. Smits wijst ook nog naar de scheppingsorde. Hij zegt: “God de Vader heeft ons verschillend gemaakt als man en vrouw, maar treden we dat verschil met voeten als we de ambten openstellen?” De theoloog geeft aan dat we de scheppingsorde niet zó formaliseren dat dit leidt tot een verschil in rechten en plichten.

Smits hekelt het feit dat een deel van de CGK vragen rondom de Schrift ontlopen. Als voorbeeld noemt hij de evolutietheorie. Hij wil het niet uitgebreid over deze theorie hebben en deze als rode lap in de lucht houden, maar vraagt zich af of we daar echt de antwoorden op hebben gevonden. “Als we de deuren dicht doen en zeggen: ‘In het RD schrijft de wetenschapsredacteur toch over dit en dat en over dino’s?’ Redden wij het daarmee? Weten we alles al?”¹⁰ Binnenkort wordt er binnen de CGK een studiedag georganiseerd rond het boek ‘Lezen en laten Lezen’¹¹ van prof. dr. Arnold Huijgen. Als de vragen rond (het lezen van) de Schrift echt belangrijk zijn dan zouden er massaal aangemeld worden voor deze studiedag. “Er heeft zich nog niemand aangemeld van ‘Bewaar het Pand’, om maar even de koe bij de horens te vatten. Over dat soort dingen moeten het nodig met elkaar hebben.”¹² Dan vertelt Smits een persoonlijk verhaal. De predikant geeft aan dat hij tijdens de synodeweek prof. Peels bedankt heeft. Er werd bekend dat Peels komend jaar met emeritaat gaat. Smits geeft aan dat Peels hem ‘door’ zijn ‘angst’ heeft ‘heen geholpen’. Hij kwam als jongen van de Gereformeerde Gemeente op de Theologische Universiteit Apeldoorn. Zijn visie was dat alles wat er in de Bijbel staat letterlijk zo gebeurd is en dat hij de Bijbel van kaft-tot-kaft geloofde. Peels liet de jonge Smits zien dat het allemaal ingewikkelder ligt en na twee jaar theologiestudie was hij deze visie kwijt. Smits gaf aan dat hij daar wel van ondersteboven was en dat dit angst gaf. We moeten volgens hem echter niet om die angst heen, maar er doorheen. Hij is Peels dankbaar dat deze hem van zijn literair-historische lezing afbracht én dat Peels hem door de angst heen heeft geholpen.¹³ Volgens Smits moet het binnen de kerken eerst gaan over deze vragen, voordat er gesproken kan worden over ‘vrouw in het ambt’.¹⁴ Net als ouderling Sok denkt hij dat de angst terecht is, ‘in die zin dat het ook eng is als dingen ingewikkelder blijken te liggen’. In zijn voorbeeld laat Smits zien dat hij aan de TUA ook geconfronteerd is met allerlei vragen. “Wat mij persoonlijk op de TUA het meest heeft geholpen is telkens weer die tekst van ‘Vreest niet’, en dat je ook door die angst heen geholpen kunt worden.” Smits is ook met die ervaring naar de synode gekomen, dat Christus met de synode is en hen door alles heen helpt. Kerken hoeven dan ook niet bang te zijn voor dergelijke stormen. Richting ouderling Van der Wekken stelt Smits de vraag hoe het dan kan dat de synode zich dan toch niet helemaal identificeert met alle voorschriften uit het Nieuwe Testament, zoals de heilige kus of de hoofdbedekking.

Richting ds. Van der Staaij benadrukt Smits nogmaals dat hij Christus en Zijn Woord niet wilde ontkoppelen. “Hij komt tot ons in het gewaad van Zijn Woord, maar Hij is niet Zijn gewaad.” Door de Reformatie hebben we het Sola Scriptura, alleen de Schrift. Sindsdien heeft het Bijbelonderzoek niet stilgestaan. Het is volgens Smits daarom goed en nodig om onder ogen te zien dat de Schriften een middelpunt hebben. Alleen vanuit dat middelpunt kunnen we alle teksten op het goede gewicht schatten. De bedoeling van de CGK is om trouw te zijn aan de Schriften. Volgens de theoloog is biblicisme de valkuil en wegen kiezen los van de Schriften de allergie.¹⁵ De uitdaging is om tussen het midden en die rand te bewegen.

Tegenover Den Butter laat Smits weten dat die ingrijpende veranderingen op allerlei vlak vooral gelden voor kerken in het nauwe Westen en niet voor landen als Sri Lanka, Rwanda en Indonesië.

(wordt vervolgd)

Voetnoten

1. De livestream van deze synodedag is hier terug te kijken: https://youtu.be/DnW66_oWTvQ.
2. Dr. Arie Versluis werd deze week benoemd aan de Theologische Universiteit Apeldoorn als hoofddocent Oude Testament. Zie: https://www.rd.nl/artikel/972334-dr-versluis-en-ds-van-den-os-benoemd-aan-tua. Versluis promoveerde in 2012 aan dezelfde universiteit op een proefschrift met als titel ‘Geen verbond, geen genade. Analyse van het gebod om de Kanaänieten uit te roeien (Deuteronomium 7)‘. Zie bijvoorbeeld: https://www.digibron.nl/viewer/collectie/Digibron/id/tag:Wekker,20120706:newsml_9ab760b6c4ceaa8b5a75de3d9be6ef03.
3. Dr. Cees-Jan Smits is gemeentepredikant van de CGK Purmerend. Smits promoveerde in 2021 aan de Theologische Universiteit Apeldoorn op een proefschrift met als titel ‘Plaatsbereiding. Verzoening in Christus bij Hans Joachim Iwand en Eberhard Jüngel‘. Zie bijvoorbeeld: https://cip.nl/86184-drs-n-c-smits-promoveert-na-onderzoek-over-grote-vragen-rond-de-verzoeningsleer. Er werden overigens vragen gesteld over de plaats van het proefschrift in het geheel van de theologie aan de TUA, bijvoorbeeld door dr. D. de Vos op deze website: https://oorsprong.info/ethisch-onderzoek-uit-apeldoorn-onder-de-loep/.
4. De aanvullingen op het meerderheids- en minderheidsrapport is hier te bestuderen. Resp. https://cgk.nl/download/8-04-p-284-299-cie-7-rapport-20c-vrouw-en-ambt-aanvullend-meerderheid/ en https://cgk.nl/download/8-04-p-300-320-cie-7-rapport-20d-vrouw-en-ambt-aanvullend-minderheid/. Alle rapporten zijn hier te raadplegen: https://cgk.nl/project/rapporten/.
5. Als deze begrippen niet gedefinieerd worden kunnen ze gemakkelijk gebruikt worden als een scheldwoord. Overigens is het niet vreemd om fundamentalist te zijn, al heeft het woord sinds 11 september 2001 wel een bittere nasmaak gekregen. Zie ook: https://oorsprong.info/tien-redenen-waarom-ik-creationist-ben/.
6. Smits heeft hierin gelijk. De vraag ‘Hoe lezen we de Schrift?‘ raakt een breed scala aan onderwerpen, waaronder de verhouding tussen het klassieke scheppingsgeloof en de evolutietheorie.
7. De ark was minstens 15 meter hoog en telde drie verdiepingen (per verdieping dus 5 meter). Een mannetjesgiraf bereikt ook de lengte van 5 meter. Vrouwtjesgiraffen halen de lengte van 5 meter over het algemeen niet.
8. Dit past goed bij 1 Korinthe 13.
9. Dit lijkt op het pleidooi wat prof. dr. Arie Zwiep deed in zijn inaugurele rede om de term ‘nieuwe hermeneutiek’ niet te gebruiken. Zijn inaugurele is hier te vinden: https://research.vu.nl/en/publications/een-kwestie-van-hermeneutiek-unzeitgem%C3%A4%CE%B2e-bespiegelingen-over-hei. Ook promovendus Arjan van Os maakt bezwaar tegen deze term: https://www.nd.nl/opinie/opinie/1118972/gebruik-geen-vage-begrippen-als-de-nieuwe-hermeneutiek-. Anderzijds zijn er op deze video’s wel video’s geplaatst van geleerden die deze term wel gebruiken. Bijvoorbeeld van dr. Gert van den Brink en van dr. Pieter Boonstra. Resp. https://oorsprong.info/wat-is-er-mis-met-de-nieuwe-hermeneutiek/ en https://oorsprong.info/tussen-biblicisme-en-schriftkritiek-met-aandacht-voor-de-nieuwe-hermeneutiek-gods-woord-als-norm-in-een-sterk-veranderende-cultuur/.
10. Uiteraard hebben we na enkele artikelen in het Reformatorisch Dagblad van wetenschapsjournalist Bart van den Dikkenberg (MSc.) niet alle antwoorden. Ik geloof ook niet dat dit de intentie van de wetenschapsredacteur is. Wel ben ik blij met de bijdragen van Van den Dikkenberg. In de media worden we overspoeld met naturalistische natuurinformatie, het is goed dat het Reformatorisch Dagblad dan ruimte geeft aan een andere visie op de werkelijkheid. Een visie die meer aansluit bij de Schrift en rekening houdt met het klassieke scheppingsgeloof.
11. Huijgen, A., 2019, Lezen en laten lezen: Gelovig omgaan met de Bijbel (Utrecht: KokBoekencentrum). Zie ook mijn bespreking van dit boek: https://oorsprong.info/liever-langer-luisteren-naar-creationisten-een-bespreking-van-lezen-en-laten-lezen/.
12. In mijn optiek is er al een dergelijke bespreking geweest. Op 30 oktober 2019 werd er door AKZ+ en PEP een studiedag georganiseerd naar aanleiding van het boek van Huijgen. Zie: https://www.weetwatjegelooft.nl/seminars/lezen-en-laten-lezen/. Namens ‘Bewaar het Pand’ was toen dominee drs. J.M.J. Kieviet aanwezig. Helaas zijn er geen opnamen gemaakt van deze studiedag. Naar aanleiding van het verhaal van drs. De Wilde en zijn publicatie in Theologia Reformata nodigden we De Wilde uit om een verhaal te houden op ons eigen congres in 2021. Zie voor zijn lezing in 2021: https://oorsprong.info/congres-over-bijbel-wetenschap-2021-2-drs-marco-de-wilde-het-onfeilbare-inerrant-woord/.
13. Het is zorgelijk dat je op een orthodoxe universiteit van het literair-historische geloof wordt afgebracht. De literair-historische lezing vormt toch het beginsel van de Schriftuitleg? Uiteraard is de Bijbel geen geschiedenis- of natuurkundeboek. Maar de verhalen uit de Bijbel zijn werkelijk gebeurd en kunnen als vertrekpunt genomen worden om de werkelijkheid te verklaren. Overigens zijn bij mij wel een aantal voorbeelden bekend van studenten die door sommige TUA-colleges van het (veelal in de kinder- en jeugdjaren opgebouwde) historische geloof werden afgebracht of in ieder geval sterk aan het twijfelen werden gebracht. Studenten die aan het begin van hun studie pal stonden voor de literair-historische lezing als startpunt en zelfs probeerden aan deze Bijbelgetrouwe basis vast te houden door zich blijvend in te lezen in Schriftgetrouwe literatuur over het onderwerp. Na twee jaar college waren ze deze attitude kwijt én opgezogen door een andere Schriftvisie die meer past bij ethische theologie. Zorgelijk! Een theologische universiteit waar gereformeerde predikanten worden opgeleid, zou opbouwend en versterkend moeten zijn en niet afbrekend.
14. Een terecht punt van Smits. ‘Hoe lezen we de Schrift?’ is de basisvraag voor alle andere vragen. Mijns inziens is dit door beide partijen al flink doordacht maar wordt er gekomen tot verschillende standpunten.
15. Wat verstaat Smits onder ‘biblicisme’? Hij geeft geen definitie.