Home » Geschiedenis » ‘We wassen onze handen stuk’ – Ignaz Semmelweis en de kraamvrouwen van Wenen

‘We wassen onze handen stuk’ – Ignaz Semmelweis en de kraamvrouwen van Wenen

Wie de persconferenties van Mark Rutte en Hugo de Jonge inzake het Coronavirus trouw volgt, weet dat onze minister-president, zeker aan het begin van de pandemie, regelmatig de slogan ‘We wassen onze handen stuk’ gebruikt.1 Hoewel dit nu als algemene hygiënemaatregel geldt, is dat niet altijd zo geweest. Deze eenvoudige handeling werd eeuwen met de voeten getreden, totdat de Hongaarse arts Ignaz Semmelweis het nut ervan inzag. Tot zijn frustratie nam de consensus in de medische wereld zijn hypothese niet over. Pas na zijn dood kreeg deze ‘redder van de moeders’ erkenning.

Ignaz Semmelweis (1818-1865)

Het Allgemeines Krankenhaus in Wenen kende twee kraamafdelingen Op een van die kraamafdelingen, van de gegoede burgerij, was het sterftecijfer schrikbarend hoog. In 1847 stierf daar maar liefst 18% van de moeders aan kraamvrouwenkoorts. Op de andere afdeling, van de arme vrouwen, was het sterftecijfer ‘maar’ twee procent. De vrouwen op de afdeling van de burgers werden bijgestaan door artsen en studenten. De vrouwen op de afdeling van de armen werden bijgestaan door vroedvrouwen. Dat bezorgde de Joods-Hongaarse arts Ignaz Semmelweis (1818-1865) hoofdbrekens. Semmelweis was in 1844 in dienst getreden bij het ziekenhuis. Hij nam waar dat vooral de vrouwen stierven die door artsen en studenten werden onderzocht. Deze artsen en studenten deden eerst aan lijkschouwing en hielpen daarna, zonder hun handen te wassen, de vrouwen op de kraamafdeling. In het ziekenhuis van Wenen was het namelijk de gewoonte dat artsen en studenten eerst aan lijkschouwing deden en daarna pas hun rondes gingen doen. Semmelweis besloot daar wat aan te doen. Hij vaardigde de regel uit dat artsen en studenten eerst hun handen moesten wassen met chloorwater voordat ze de kraamvrouwen mochten helpen. Wat bleek? Nadat deze regel was ingesteld liep het sterftecijfer terug van 18% naar 2%. ‘Was je handen stuk’, was het advies van Semmelweis, en het werkte.2

Ontslagen

Tot zijn frustratie kreeg Semmelweis kreeg echter niet de eer die hem toekwam. Politiek spel zorgde ervoor dat zijn jaarcontract niet werd verlengd. Opvolgers zagen niets in de theorie van Semmelweis. Ze gingen weer op de oude voet verder, met als gevolg dat het sterftecijfer weer omhoog schoot. Semmelweis ging aan de slag in het ziekenhuis van Boedapest. Daar stelde hij dezelfde regel in. Met als gevolg dat ook daar het sterftecijfer kelderde. Helaas werd hij ook hier met de nek aangekeken. In 1861 stelde hij zijn theorie te boek in ‘Die Aetiologie, der Begriff und die Prophylaxis des Kindbettfiebers3. Deze publicatie leverde Semmelweis veel kritiek en tegenstand op van zijn vakgenoten. In 1865 kreeg Semmelweis een mentale inzinking en hetzelfde jaar stierf hij op 47-jarige leeftijd aan hersenvliesontsteking (tenminste dat was de officiële verklaring na lijkschouwing). ‘Was je handen stuk’. Deze ogenschijnlijk eenvoudige methode ging er niet in bij geleerden halverwege de 19e eeuw.

ERKENNING
Volgens bioloog drs. Ben Hobrink kreeg Semmelweis tijdens zijn leven de erkenning niet die hij verdiende. Volgens het Jaarboek 2020 van Wetenschap in Beeld Historia kreeg hij echter vlak voor zijn dood wel erkenning. Hoe zit het? Hobrink heeft gelijk. Semmelweis raakte in de vergetelheid. De Britse chirurg Joseph Lister (1827-1912) paste tien jaar na de dood van Semmelweis dezelfde methode toe. Lister had meer (politiek) succes en zijn techniek werd breed toegepast. Pas toen Duka, een Hongaarse arts, een biografie over Semmelweis schreef en deze opstuurde naar Lister kreeg Semmelweis de eer die hem toekwam. Lister zag Semmelweis als zijn voorganger en zei: “Zonder Semmelweis zou mijn werk zonder betekenis zijn”.4 Tegenwoordig wordt zijn naam tijdens colleges over hygiëne met veel respect genoemd5 en is er zelfs een medische universiteit in Boedapest naar hem vernoemd: Semmelweis Egyetem.6 Anno 2021 krijgt Semmelweis door de woorden van minister-president Mark Rutte nog meer erkenning: ‘Was je handen stuk’.

N.a.v.: Anoniem, 2020, Handen wassen moet corona bestrijden, Wetenschap in Beeld Historia 2020: 56. Anoniem, 2020, Handhygiëne redde kersverse moeders, Wetenschap in Beeld Historia 2020: 56-57. Hobrink, B., 2005, Moderne wetenschap in de Bijbel. De Bijbel is de wetenschap 3500 jaar vooruit (Hoornaar: Gideon), blz. 60-62.

  1. Zie bijvoorbeeld dit filmpje vanaf 2:30: https://www.youtube.com/watch?v=55WXSTjS-z8.
  2. Zie ook Wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Ignaz_Semmelweis.
  3. https://www.deutschestextarchiv.de/book/show/semmelweis_kindbettfieber_1861.
  4. Geïnspireerd door Wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Joseph_Lister#Ignaz_Semmelweis.
  5. https://www.pbs.org/newshour/health/ignaz-semmelweis-doctor-prescribed-hand-washing.
  6. https://semmelweis.hu/.