Toen ik als eenvoudige rechtzinnige hervormde op de middelbare school zat, die toentertijd werd gedomineerd door de Gereformeerde Kerken in Nederland, werd mij regelmatig te verstaan gegeven, dat mijn kerk vrijzinnigen kende en dat er geen tucht was. De gereformeerden van de zojuist genoemde kerk waren de ‘beati possidentes’, de gelukkige bezitters. Zij hadden in godsdienstig opzicht alles dik voor elkaar. Hoe anders zou het aflopen! De in een vorige bijdrage genoemde prof. G.C. Berkouwer (1903–1996) was een theoloog van groot kaliber. Hij had nog meegewerkt aan de veroordeling van de latere vrijgemaakten, maar hij ging om. Hij, die eerst “nee” had gezegd tegen K. Barth, zei nu “ja”. Hij ging om van gereformeerd naar ethisch. Men mag ook zeggen midden-orthodox of de grote middenstroming in de huidige Protestantse Kerk in Nederland (PKN). Valt hier niet veel te leren? En is dit geen reden tot grote bezorgdheid?

Twee Christelijke Gereformeerde Kerken

De artikelenserie gaat over de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK) en komt dus ook terug in het volgende voorbeeld. Het is tegelijkertijd echter ook voor andere kerken bedoeld. In mijn jeugd waren er mensen die in de oude Nederlandse Hervormde Kerk aan de hand van bepaalde uitwendige zaken, zoals de liturgie, konden vertellen of een predikant gereformeerd, confessioneel, ethisch of vrijzinnig was.

Hieraan moest ik denken toen ik bij verschillende gelegenheden twee Christelijke Gereformeerde Kerken in mijn omgeving bezocht. In een Christelijke Gereformeerde Kerk een dorp verder zag ik de predikant en de andere ambtsdragers in zwart pak gekleed. In een Christelijke Gereformeerde Kerk een dorp verder in een andere richting zat bij een gastprediker de plaatselijke predikant in vrijetijdskleding in de kerk. Van de andere ambtsdragers had er één een niet-zwart pak aan, de rest vrijetijdskleding. Zou nu naar analogie van de oude Nederlandse Hervormde Kerk ook bij de Christelijke Gereformeerde Kerken verandering in uiterlijke kenmerken samengaan met verandering in inhoud van de prediking?

In de Christelijke Gereformeerde Kerken is er sprake van invloed van het wereldse gelijkheidsbeginsel. In alle opzichten moeten volgens dit beginsel man en vrouw gelijk zijn, dus —volgens sommige Christelijke Gereformeerde Kerken en personen — ook waar het gaat om de ambten en zelfs bij het huwelijk, dat burgerlijk nu tussen twee personen is.

Nu is er in Nederland vrijheid van meningsuiting. Men mag dus op correcte wijze zijn mening zeggen. Er is ook godsdienstvrijheid. Men mag dus ook nog een godsdienstige mening uitdragen. Dat er af en toe frictie is, daar is de overheid zelf schuldig aan. Tot aan de Franse Revolutie was het huwelijk een kerkelijke aangelegenheid, met een uitwijkmogelijkheid voor wie dat niet wilde. In het revolutionaire gedachtengoed is het huwelijk ontdaan van zijn godsdienstige kanten en een louter civielrechtelijke zaak geworden. De naam werd echter gehandhaafd.

Universiteit en kerk bij Voetius

De reeds eerder genoemde Gisbertus Voetius was hoogleraar aan de universiteit van Utrecht en tegelijk predikant in Utrecht. Hij leerde aan de universiteit en in de gemeente naar Schrift en belijdenis met de toepassing, dat ieder het gepredikte woord met zijn of haar geloofsbevinding mocht beamen: dus ja zeggen met zijn of haar hart. De wetenschap van Voetius is dus geen wereldse, neutrale wetenschap, maar een wetenschap die uitgaat van gereformeerde beginselen. Dat geldt niet slechts voor de theologische wetenschap, maar voor alle wetenschap. Die kan niet anders worden bedreven dan vanuit de drieslag van de Heidelbergse Catechismus: ellende, verlossing en dankbaarheid. Daarmee is geen oplossing voor vele problemen gegeven, maar wel het enige juiste uitgangspunt.

Zaaien en maaien

De reeds genoemde hoogleraar Berkouwer heeft een theologische omslag gemaakt en met hem de (toen gereformeerde) Vrije Universiteit in Amsterdam. Dat had grote gevolgen. De verlossing door Christus ging van tafel, want plaatsbekleding kon niet. Een theologisch opschuifproces begon.

Aan de Theologische Universiteit Apeldoorn (TUA) wordt al jaren aandacht aan de ethische theologie geschonken. Dat gaat uitwerking hebben op de studenten en op de kerk. Er wordt onderzoek gedaan naar theologie die de verzoening in Christus afwijst en er een ontmoetingspunt voor in de plaats stelt. Het gaat daarbij om een theologie die naar believen stukken van de Bijbel als mythe afdoet. Is het dan verbazingwekkend dat er binnen de Christelijke Gereformeerde Kerken een opschuiving gaande is?

Bijbelvervalsers

Nu zijn er wellicht ‘echte’ wetenschappers, die mij als ondeskundige oordeelsprofeet wegzetten. Laat ik dan eens professor Klaus Berger (1940–2020) noemen. Hij was hoogleraar in de theologie in Heidelberg. Hij was een groot wetenschapper, met name op het gebied van het Nieuwe Testament maar ook op andere gebieden. Ik was daar zelf getuige van toen ik zijn colleges in Leiden volgde, waar hij enkele jaren heeft gewerkt. Hij hoorde niet tot de gereformeerde gezindte. Berger beschouwde zichzelf als half-Luthers en half-rooms. Professor Berger heeft in verband met de Duitse Bijbelwetenschap een boek geschreven, waarvan de vertaalde titel luidt: ‘Bijbelvervalsers: Hoe wij om de Waarheid bedrogen worden’. Dat zijn niet mis te verstane woorden. Waarom zou men die niet, ook in Apeldoorn, ter harte nemen? Dat de Bijbel Gods heilig en onfeilbaar Woord is, dat moet onze overtuiging zijn, die ook in het theologisch onderwijs in praktijk moet worden gebracht.

Universiteit

De Theologische Universiteit Apeldoorn (TUA) is maar een heel kleine universiteit. Wil men dan wetenschappelijk wat betekenen, dan moet men zich op een zeer beperkt aantal onderwerpen concentreren. Daarbij geldt ook nog: schoenmaker blijf bij je leest. Het ligt veel meer voor de hand om gereformeerde onderwerpen te kiezen dan ethische theologie of erger te bedrijven. Bij dat gereformeerde onderwerp is het verstandig wereldwijd samenwerking met andere gereformeerde instituten te zoeken. De synode van de CGK heeft de TUA duidelijk een wenk gegeven door niet verder te willen met eenwording met de Theologische Universiteit Kampen (TU Kampen) van de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt). Het lijkt er nu op dat die wenk genegeerd is.

Prof. dr. A. Huijgen

Het levende bewijs van wat ik naar voren breng, is prof. dr. A. Huijgen. Aan zijn grote wetenschappelijke kwaliteiten twijfel ik niet, zoals al eerder gezegd. Dat hij zich bezighoudt met Calvijn, Schleiermacher en roomse Mariologie getuigt niet van veel onderzoeksbeleid. Zijn Schleiermacher en roomse Mariologie nu juist wat de CGK nodig hebben?

Vroomheid als ‘mantel der liefde’

Is versterking van gereformeerde leer en leven niet van veel groter belang? Professor Huijgen vestigt in zijn boek Lezen en laten lezen: Gelovig omgaan met de Bijbel de aandacht op persoonlijke vroomheid. Hij lijkt daarmee theologische tegenstellingen te willen overwinnen. Ik zeg niets kwaads over vroomheid, maar die is geen mantel der liefde om wezenlijk uiteenlopende leerstellige meningen te bedekken, laat staan een dekmantel voor leerafwijkingen. Ik herinner nog eens aan de ‘vrome Gunning’ met zijn leerafwijkingen. Bij persoonlijke vroomheid denk ik aan nadere reformatoren. Die namen zag ik niet in de literatuurlijst van laatstgenoemd boek, wel de namen van Bonhoeffer en Noordmans.

De in een vorige bijdrage genoemde midden-orthodoxe professor H. Berkhof kon qua voordracht prachtig preken. Hij geloofde echter niet in de goddelijke natuur van Christus, de opstanding van Christus en de Drie-eenheid. Hij was een groot theoloog, maar hij was geen geestelijke leidsman voor gereformeerden.

Gesprek?

In het Friesch Dagblad van vrijdag 17 september 2021 stelt professor Huijgen zich op als tegenstander van de ‘traditionalisten’. Die willen volgens hem ‘geen gesprek’. Huijgen wil zich ‘scherp’ gaan opstellen. Het kan geen kwaad zich te spiegelen aan het verleden. De raadpensionaris — te vergelijken met onze minister-president — Van Oldenbarnevelt vergaderde in de zeventiende eeuw vele ochtenden met remonstrantse en contra-remonstrantse predikanten om een bestuurlijke oplossing voor een theologisch geschil te bereiken. Dat lukte niet. In de vroegere Nederlandse Hervormde Kerk was de verhouding van de verschillende modaliteiten als schepen die elkaar in het donker passeerden. Is het gereformeerd, te leven in een kerk waar een spectrum aan geloofsvarianten is toegestaan, waaronder de gereformeerde, terwijl die laatste in de belijdenis is vastgelegd?

CGK op tweesprong

Het is de vraag of men zich binnen de synode van de CGK realiseert wat er in Apeldoorn gaande is. Die synode wil niet de weg van de TU Kampen inslaan. Echter, wat er in Apeldoorn gebeurt, is hetzelfde of erger. Uit Kampen heb ik nog nooit een lofzang op de kosmische betekenis van Maria gehoord, die elke rechtgeaarde roomse in dank kan aanvaarden. De CGK staan op een tweesprong. Willen zij gereformeerd blijven? Of gaat het de oude hervormde kant op? Dat laatste betekent dat de Bijbel niet meer Gods heilig en onfeilbaar Woord is en dat de gereformeerde belijdenis van haar kracht wordt ontdaan.

Zijn de ogen geopend?

De theologie is de ‘regina scientiarum’, de koningin der wetenschappen. Gaat het fout met de theologie, dan gaat het verkeerd met veel, ja met alles. Velen, ook buiten de CGK, delen zorgen over de vraag welke kant het opgaat met de CGK. Moge ons aller aanhoudende gebed zijn, dat het de kant van Schrift en belijdenis zal zijn. Ja, een gebed om het herstel van de kerk.

Tenslotte moet echt nog worden opgemerkt dat een ieder ook naar zijn eigen kerk moet kijken. Het gaat namelijk niet alleen om de CGK. Het gevaar van afglijden is overal aanwezig. Men dient dus niet slechts naar een ander te kijken, maar ook de hand in eigen boezem te steken.

© Gereformeerd Venster. Dit artikel is met toestemming overgenomen uit de digitale nieuwsbrief Gereformeerd Venster. Abonneren kan via info@gereformeerdvenster.nl of www.gereformeerdvenster.nl. Een abonnee op deze nieuwsbrief is gratis!