De Nieuwe Hollandse Waterlinie kwam op 26 juli 2021 op de UNESCO werelderfgoedlijst te staan.¹ Deze linie is een verdedigingslijn die loopt van Muiden tot aan de Biesbosch. Ten tijde van oorlog konden militairen brede stroken land onder een ondiepe laag water zetten. Deze Hollandse verdedigingstactiek werd wereldberoemd. Wist u dat er nog meer ‘waterlinies’ zijn geweest? Over één wil ik het vandaag hebben: de Grebbelinie. Vooral bekend geworden als verdedigingslinie in de Tweede Wereldoorlog. Namens Fundamentum was ik gisteren, met ons gezin, op bezoek.²

Toen de Duitsers ons land in de meidagen van 1940 binnenvielen stuitte ze bij de Grebbeberg op hevig verzet. Op 11 mei 1940 worden de voorposten veroverd. Op 12 mei 1940 breken de Duitsers door de frontlijn bij de Grebbeberg, maar een divisie-aanval van de Duitsers bij Scherpenzeel op 13 mei 1940 loopt vast op de Nederlandse stellingen. Op 13 mei 1940 breekt de Duitse legermacht ook door de stoplijn. De Grebbeberg is veroverd het Nederlandse leger trekt zich terug in de Vesting Holland. Op 15 mei 1940 capituleert het Nederlandse Leger. We leren over deze oorlog in ‘Grebbelinie Bezoekerscentrum’ te Renswoude. Het bezoekerscentrum werd in 2017 geopend en bevat een verzameling materiaal rond de Grebbelinie, ook veel materiaal van het Nederlandse leger ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Het centrum is de moeite van het bezoeken waard. Wat is de geschiedenis van de Grebbelinie?

IJstijden

Tussen de Utrechtse Heuvelrug en de Veluwe, twee stuwwallen, ligt de Gelderse Vallei. De Gelderse Vallei is een glaciaal bekken of een tongbekken. Hoe is dat ontstaan? Duizenden jaren geleden, in het Saalien, werd Noord-Nederland bedekt door een dik pak landijs. Het ijs stuwde de grond op en vormde zo de Utrechtse Heuvelrug en het westen van de Veluwe. Toen het ijs zich weer terugtrok liet het een tongbekken achter, de Gelderse Vallei. De Emminkhuizerberg (22 meter hoog) en de Grebbeberg (52 meter hoog) zijn als stuwwallen zichtbare restanten uit deze ijzige tijden. Het laaggelegen gedeelte werd ten tijde van oorlog(sdreiging) onder water gezet en vormde zo de Grebbelinie. Het is jammer dat het bezoekerscentrum, dat in het hart van de Biblebelt ligt, de naturalistische chronologie gebruikt. Volgens veel creationisten vonden deze ijstijden niet honderdduizenden jaren geleden plaats, maar in de tijd van de aartsvaders zo’n driehonderd tot duizend jaar na de wereldwijde zondvloed.³ In de getoonde video wordt overigens wel over ijstijden gesproken maar ontbreken de naturalistische getallen.

De Grebbelinie

Tijdens de Tachtigjarige Oorlog maakt Nederland zich los van Spanje en vormt de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Omdat de oorlog ten tijde van de afsplitsing nog lang niet afgelopen was, boog prins Maurits zich over de verdediging van de oostgrens. De IJssel is niet geschikt als verdedigingslinie vanwege de ‘vele doorwaadbare plaatsen’. Tijdens het rampjaar 1672 doet men opnieuw onderzoek naar een waterlinie in de Gelderse Vallei, helaas is er onvoldoende tijd om deze in staat van verdediging te brengen. In november 1744 wordt dan eindelijk begonnen aan de aanleg van de Grebbelinie. In de winter van 1794-1795 begint de Franse Oorlog. De Fransen passeren de Grebbelinie via Land van Maas en Waal en de Betuwe, marcheren over de bevroren rivieren en veroveren zo Vesting Holland. De Grebbelinie heeft door de ijzige koude geen nut gehad. Na de Eerste Wereldoorlog worden de meeste fortificaties opgeheven als verdedigingswerk. De opkomst van Hitler zorgt voor extra alertheid bij de Nederlandse bevolking. Bij de Grebbesluis worden twee betonnen kazematten gebouwd en in de periode voor de oorlog (1939-1940) wordt de Grebbelinie nog eens versterkt met 271 betonnen kazematten. Aan het einde van de oorlog wordt de voormalige Grebbelinie in allerijl hersteld maar dan ter verdediging van Duitsland. Veel strijd is er niet meer geleverd want op 5 mei 1945 capituleert het Duitse leger en is Nederland bevrijd. Na de Tweede Wereldoorlog wordt de Grebbelinie opgeheven als landsverdediging. Een deel van de bunkers en kazematten worden gesloopt en een deel van de linie wordt natuurgebied. In de loop van de tijd worden de resterende verdedigingswerken en sluizen gerestaureerd zodat ze bewaard blijven voor het nageslacht. Vanaf 2011 is de Grebbelinie een Rijksmonument.

Fort aan de Buursteeg

Een van de belangrijkste onderdelen van de Grebbelinie is het ‘Fort aan de Buursteeg’. Internationale spanningen leiden in 1768 tot de aanleg van het fort. “Deze fortificatie sluit de toegang af tot de Slaperdijk en de Emminkhuizerberg en beschermt de Juffersluis.” Het fort bestaat uit diverse bunkers, opgehoogde wallen. Helaas konden we vanwege het regenachtige weer alleen van binnen de contouren van het fort zien. De afzonderlijke plattegrond van het fort ziet er veelbelovend uit en laat zien dat we nog een keer terug moeten om de route alsnog te lopen.

Ten slotte

Ondanks dat het weer niet geschikt was voor een wandeling buiten hebben we veel geleerd over de Grebbelinie. Het ‘Grebbelinie Bezoekerscentrum’ is een moderne expositie waarin veel te zien en te leren valt over dit gebied. Jammer dat er tegenover de naturalistische chronologie geen creationistische chronologie aangeboden wordt, maar dat kan een christelijke ouder (of verzorger) ten tijde van het bezoek ook zelf doen. Het bezoekerscentrum is beslist de moeite waard en voor herhaling vatbaar!

Voetnoten

1. Zie: https://nieuwehollandsewaterlinie.nl/unesco/.
2. Het ‘Grebbelinie Bezoekerscentrum’ is te vinden aan de Buursteeg 2 te Renswoude. Ze hebben ook een eigen website: www.grebbeliniebezoekerscentrum.nl. Veel van de onderstaande informatie komt van informatieborden in dit bezoekerscentrum en is deels samengevat.
3. Afhankelijk van de chronologie en tekstvarianten van de Bijbel die je hanteert.