Home » Kerkgeschiedenis
Categorie archieven: Kerkgeschiedenis
Predikant en theoloog drs. C.J. Meeuse promoveert op 28 juni 2024 D.V. aan de Theologische Universiteit Apeldoorn
In de nieuwsbrief van de Theologische Universiteit Apeldoorn (TUA) wordt aangegeven dat predikant en theoloog drs. C.J. Meeuse op 28 juni 2024 D.V. hoopt te promoveren. Vanwege een ernstige ziekte was deze promotieplechtigheid uitgesteld. De titel van zijn proefschrift is ‘De bestrijding van het cartesianisme door Jacobus Koelman’. Het proefschrift zal ook als handelseditie verschijnen bij Labarum Academic1.2
Praktische en persoonlijke informatie
Drs. C.J. Meeuse is emerituspredikant binnen de Gereformeerde Gemeenten. Hij volgde de opleiding tot onderwijzer aan hogeschool De Driestar te Gouda en studeerde theologie aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Hij was daarna vijf jaar godsdienstdocent op het Voortgezet Onderwijs. Hij volgde een opleiding tot predikant aan de Theologische School van de Gereformeerde Gemeente te Rotterdam en diende de gemeenten van Rotterdam, Vlaardingen, Nunspeet, Apeldoorn en Goes. Van zijn hand verschenen verschillende kerkhistorische publicaties. De promotieplechtigheid hoopt plaats te vinden in de Barnabaskerk te Apeldoorn en start om 15.00 uur. Meeuse promoveert op een voor verdedigers van het klassieke scheppingsgeloof interessant onderwerp.
Samenvatting
Op de website is ook een beknopte samenvatting van het proefschrift te lezen.3 Het proefschrift gaat over de strijd van Jacobus Koelman tegen het cartesianisme. Het cartesianisme kwam in de zeventiende eeuw op, en kan gezien worden als fundamentele aanval op de scholastiek. “Het door Descartes uitgedachte denksysteem wilde afrekenen met de autoriteit van Griekse filosofen, kerkvaders en de Bijbel, en de ratio tot norm voor waarheidsvinden maken.” Hoewel dit niet de oorspronkelijke bedoeling was, kwam ook het Schriftgezag in het geding. Nadere Reformatoren kwamen daarom in het verweer tegen deze stroming. Koelman was, in navolging van Voetius, een van de felste bestrijders. “Koelman wilde aantonen hoe het cartesianisme tot Schriftkritiek leidde en het werk van de Heilige Geest miskende.” Bevindelijk-gereformeerde belijders van de klassieke scheppingsgeloof kunnen veel leren van de zogenoemde Nadere Reformatie en hoe zij omgingen met het (vroege) Verlichtingsdenken. Ook in hedendaagse debatten, tussen verdedigers van het klassieke scheppingsgeloof en andere overtuigingen, gaat het over Schriftgezag en Schriftbeschouwing. De promotiestudie van drs. C.J. Meeuse gaat daarom óók over een uiterst actueel onderwerp.4
Voetnoten
‘Het is de Verlichting, sufferd!’ – Over hoe de Verlichting doorwerkt in de orthodoxe kerken
Soms vragen mensen zich af wat er allemaal in ons land op kerkelijk gebied aan de hand is. Of zoals iemand het eens verwoordde: “Er gebeurt hier veel maar je begrijpt niet precies wat het is, of wel soms, meneer Janssen?”. Dit artikel doet een poging om te duiden wat er speelt – dat er via het seculiere onderwijs en de wetenschap sprake is van een verlate doorwerking van de Verlichting op een heel netwerk van orthodox christelijke voorstellingen.
Wat is de Verlichting? Om dit duidelijk te maken begin ik met dit wat trieste schilderijtje van de Franse schilder Paul Gauguin (1848-1903); het hangt in het Groninger Museum. Gauguin leefde in een tijd waarin de Verlichting als nieuwe geestelijke stroming in de Westerse landen aan het doorbreken was.
Het bordje dat in het museum naast het schilderij hangt geeft aan, dat dit werk een symbolische strekking heeft. Het zet de zegeningen van de Verlichting af tegen de wereld van het christelijk geloof. Dat geloof wordt weergegeven door de donkere, bruine tinten in het schilderij. Oftewel: de kerk is een verroeste, sombere, gesloten wereld. Daartegenover zie je in het schilderij op de achtergrond de lichtstad Parijs oplichten en op de voorgrond het licht van de lantarenpaal. Deze combinatie van lichten stelt de Verlichting voor. Dat is de nieuwe geest van vrijheid, helderheid en inzicht die contrasteert met de grauwe ommuurde wereld van kerk en geloof.
Dit schilderij geeft precies aan waar het bij de Verlichting om draait. De kerk met z’n geloof, dogma’s en Goddelijke openbaring wordt voorgesteld als een verstard bolwerk, dat wordt afgetroefd door de autonome, vrije, zelfbepalende, mondige mens die met zijn verstand en waarneming zijn eigen wereld en waarheid schept.
Het gaat hier om de grootse ideologische omwenteling in de geschiedenis van het Westers denken na de Reformatie. Deze revolutie is er in de kern één van het verwerpen van alle geloofswaarheden en de moraal die de Kerk de mensen leerde. Geen God, geen meester. Denk hierbij ook aan de titel van het boek van Groen van Prinsterer (1801-1876) uit 1847: Ongeloof en Revolutie, waarmee hij de Verlichting aanduidde.
Deze revolutie speelt zich allereerst af op het niveau van de denkbeelden. Maar deze verandering in denken resulteerde daarna wel in allerlei reële ontwikkelingen in het maatschappelijke, culturele en politieke leven. Sommige daarvan zijn beslist ook heel waardevol geweest, b.v. de ontwikkeling van de democratie. In het boek van Rienk Vermij, “De Geest uit de Fles,/em>” uit 2014 kun je meer over deze doorwerkingen van de Verlichting op het maatschappelijk leven lezen.1 Ik ga daar nu niet verder op in, omdat het hier om vervolgeffecten gaat en niet om de kern van de Verlichting; die ligt op het geestelijke vlak.
Wat de geestelijke revolutie van de Verlichting betreft: daarvan moet ook worden gezegd dat de kerk in de 17e en 18e eeuw, zowel de Katholieke als de Protestantse, die deels aan zichzelf te wijten had: in alle monopolieposities, ook die op geestelijk gebied, schuilt het gevaar dat ze tot uitbuiting en misstanden leiden. Dat was ook het geval in de 17e en 18e eeuw. Logisch dat dit heftig verzet tegen de kerk en het christelijk geloof opriep.
Deze oppositie werd daarnaast gefaciliteerd door de industrialisatie en verstedelijking; die voltrokken zich in het laatste deel van de 18e eeuw in West Europa. Het oprukken van het stedelijk leven vormde zowel bedding als katalysator van het Verlichtingsdenken. Want deze nieuwe, moderne tijd ondersteunde het idee dat de mens autonoom, zelfbepalend, zelf-ontplooiend was en niet meer afhankelijk van een goddelijke macht.
Aan het Verlichtingsdenken in zijn meest radicale vorm ligt de filosofie van Baruch Spinoza (1632-1677) ten grondslag. Spinoza gaat er vanuit, dat God en de natuur samenvallen. Wat impliceert dat er geen aparte bovenwereld van God, de duivel, engelen en geesten, hemel en hel bestaat. Het idee van de Bijbel als Goddelijke openbaring is daarom volgens Spinoza ook slechts bijgeloof, net als de gedachte dat er interactie zou zijn tussen een geestelijke bovenwereld en het ondermaanse. Wonderen, goddelijke sturing of welke vorm van goddelijk ingrijpen ook, of beïnvloeding van hemelse machten door offers en bidden – dit was volgens Spinoza allemaal lariekoek. Er is alleen maar platland. “What you see is what you get”. Vandaar dat wat de kerk allemaal de mensen inprentte als verzonnen onzin kon worden beschouwd – ideologie om de mensen onder de duim te houden, geld af te troggelen, macht over de massa uit te oefenen en ze zoet te houden met geloof in een hemels hiernamaals. Godsdienst als opium van/voor het volk, zoals Marx (1818-1883) dat uitdrukte.
De Verlichting is dus in de kern een geestelijke beweging die haaks staat op en vijandig tegenover het christelijk geloof. Dit nieuwe denken werkte, zoals gezegd, door op de maatschappelijke onderbouw, d.w.z. op het culturele, maatschappelijke en politieke leven, en had daarbij ook grote consequenties voor de wetenschap. Daar werd het geloof helemaal uit verbannen. Wetenschap was uitsluitend op basis van logica en waarneming acceptabel.
Dit betekende een duidelijke trendbreuk. Want bij de grondleggers van de moderne wetenschap, zoals Robert Boyle (1627-1691), Francis Bacon (1561-1626), Blaise Pascal (1623-1662), Carl Linnaeus (1707-1778), Isaac Newton (1642-1726) en andere grote christelijke geleerden in de 17e en 18e eeuw, functioneerde het rationeel empirisch onderzoek nog nadrukkelijk binnen een geloofscontext. Ontdekken hoe de “Grote Architect het geschapene had gemaakt en onderhield”, Gods voorzienigheid ontsluiten, was toen nog het devies. Of zoals de Duitse astronoom Johannes Kepler (1571-1630) het uitdrukte: “O God ik denk na U wat U hebt uitgedacht”.
Daarbij hadden deze wetenschappers in eerste instantie nog te maken met het toeziend oog van de kerk. De Bijbel was in de 17e en begin 18e eeuw de absolute sleutel en toetssteen om het ‘Boek der Natuur’ te verstaan. De wetenschap was daaraan ondergeschikt. Het Galilei proces rond 1630 laat dit zien.2 En ook de lotgevallen van Bruno; deze onderzoeker weigerde de realiteit van een wereldwijde zondvloed te erkennen en eindigde mede daarom zijn leven in 1600 op de brandstapel.3
In de loop van 18e eeuw werd de Bijbel en de natuur meer gescheiden: de Bijbel werd primair de bron van moraal en kerkelijke dogma’s; het ‘Boek der Natuur’ was een tweede, eigen bron waaruit het bestaan van God kon worden afgeleid. Dat gaf de wetenschap een meer zelfstandige positie en betekenis. Door het ontdekken van hoe de natuur in elkaar zat kon iets van Zijn almacht en grootheid worden ontdekt. Zo werd door de ontsluiting van de variatie, de rijkdom, orde en onderliggende structuur (wetmatigheden) in de Schepping iets zichtbaar van Gods majesteit. Dit gebeurde eerst meer kwalitatief door beschrijving en classificatie, maar vervolgens ook door kwantificering, mathematisering en experimenten.
De verwondering over de pracht, orde en complexiteit van de natuurwonderen bracht ontzag voor God bij. Er vielen dus religieuze lessen uit de natuur te trekken. Dat resulteerde in de natuurtheologie die b.v. in Engeland tot in de 19e eeuw erg populair was.
Deze ontwikkeling van een meer zelfstandige positie van de wetenschap – maar dan nadrukkelijk wel binnen religieuze kaders – deed zich overal in Europa min of meer parallel voor.4 Maar toen diende de Verlichting zich in de tweede helft van de 18e eeuw aan. Deze beweging had, vooral via de invloed van geleerden als Immanuel Kant (1724-1804) en Spinoza, grote gevolgen voor de wetenschap.
Kant betoogde dat wetenschappelijk onderzoek helemaal op zichzelf moest staan. “Want als we de wetenschap aanvullen met het idee God te introduceren, met het doel de oorzaak of functie van de natuurlijke dingen aan te geven, dan ontnemen we zowel de wetenschap als de theologie hun intrinsieke betekenis”.5
Daarnaast begon de inhoud van Spinoza’s boeken, die pas 100 jaar na zijn dood in 1677 mochten worden gelezen, door te werken. Het gaat dan vooral om het kernidee van Spinoza; namelijk dat hij de voorstelling van een goddelijke bovenwereld, die invloed had op de benedenwereld hier op aarde, als een prewetenschappelijke mythe wegzette. Door Kant en Spinoza verdwenen uiteindelijk de religieuze wortels en christelijke oriëntatie uit de wetenschap. De Bijbel heeft vanaf de eerste helft van de 19e eeuw binnen de wetenschap geen enkele autoriteit en betekenis meer. God, bijbel, geloof zijn definitief uit de wetenschap verbannen.
Het universum wordt vanaf die tijd door de wetenschap opgevat als een gesloten systeem, een autonoom geheel zonder sturende goddelijke macht, een volautomatische, stationair draaiende wereldmachine, analoog aan hoe de machines in de fabrieken functioneerden. Deze mechanisering van het wereldbeeld betekende dat God geheel buitenspel stond bij hoe de wereld hier en nu functioneerde. Van Zijn actieve betrokkenheid en ingrijpen was geen sprake. Maar daar bleef het niet bij. De verlichte wetenschappers gingen nog een stap verder: de natuur was ook autonoom, vanzelf ontstaan, zonder bovennatuurlijke scheppingsdaden.
Zo bedacht Simon De Laplace (1749-1827) de nebula hypothese, de voorloper van de oerknal theorie. Toen deze astronoom deze visie op het ontstaan van de kosmos aan Napoleon uitlegde, vroeg die waar God in zijn verhaal voorkomt. De Laplace antwoordde toen, dat hij God niet meer nodig had om het heelal te verklaren.6
En bij de James Hutton (1726-1797) werd God overbodig om de geologische verschijnselen te verklaren. Die waren het gevolg van natuurlijke processen die eindeloos lang, zonder begin of eind, in een vaste cadans op elkaar inwerkten. Ook Charles Darwin (1809-1882) presenteerde natuurlijke selectie (later aangevuld met mutaties in het DNA) als exclusief mechanisme waardoor alle soorten uit elkaar zijn ontwikkeld, zonder dat je daar Goddelijk ingrijpen bij nodig had. Tenslotte was het de scheikundige Friedrich Wöhler (1800-1882) die rond 1830 ontdekte dat ‘organische’ stoffen uit anorganisch materiaal konden ontstaan. Daaruit werd de conclusie getrokken dat er geen bovennatuurlijke interventie nodig was voor het ontstaan van het leven.7
Door deze verlichte wetenschappers werd God als ‘gaatjesvuller’ en als ‘oorsprong der dingen’ aan de kant geschoven. Alles is naturalistisch te verklaren, door zelfstandig opererende natuurlijke processen die op wetmatige wijze opereren. Zo verdween God definitief uit de wetenschap – een ontwikkeling waarop de (ietwat aangepaste) typering van Albert Einstein van toepassing is: wetenschap zonder geloof is blind, (en geloof zonder wetenschap lam).
Samengevat draait het bij de Verlichting om het volgende: eerst is er een radicale verandering in de geestelijke bovenbouw met grote gevolgen voor het mens- en wereldbeeld; dit nieuwe bewustzijn werkte vervolgens weer door op de maatschappelijke onderbouw (d.w.z. het cultureel en politiek leven).
Binnen deze Verlichtingsbeweging werd de kerk, het christelijk geloof, de Bijbel meer en meer irrelevant en achterhaald. Deze attitude manifesteerde zich vooral binnen de wetenschap. Maar ook op het terrein van de moraal werd God taboe. Want je kunt als mens met je verstand zelf wel een goed systeem van leefregels bedenken; daar heb je geen kerk en Bijbel meer voor nodig.8 Het eind van dit liedje is in ieder geval dat door de Verlichting de mainstream cultuur in West Europa tot op het bot seculariseerde.
Wij staan als orthodoxe gelovigen cultureel gezien in West Europa, als laatste der Mohikanen, nog in de traditie van een geloof in een bovenwereld en een benedenwereld. Wij geloven dat er interactie is tussen deze twee werelden. Dat bidden zin heeft. Dat je Jezus als je verlosser nodig hebt. En dat er dan aan het eind van ons leven een doorgang is naar een leven hoger dan dit bestaan. Wij ontlenen dit wereld- en mensbeeld aan de Bijbel en aan de kerk die ons deze kennis bijbracht. Maar wat we nu in deze tijd meemaken is dat de Verlichting na 150 jaar ook binnen de orthodoxe kerken begint door te werken.
Daar liggen een aantal oorzaken aan ten grondslag. Allereerst dat de verlichte wetenschap in de huidige maatschappij op hetzelfde voetstuk staat als de kerk in de 17e en 18e eeuw. Nu is de wetenschap de alwetende bron van ware kennis. Het is daarmee een seculiere religie geworden die de illusie creëert dat ze de waarheid in pacht heeft.9 Deze pretentie, die sciëntisme wordt genoemd, heeft, volgens de filosoof Paul Feyerabend (1924-1994), “de wetenschap gemaakt tot het jongste, meest arrogante, agressiefste en meest dogmatische geloofsinstituut”.10
In de tweede plaats speelt nu meer dan ooit dat veel orthodoxe christenen sterk via onderwijs en door de massamedia – tv en internet – worden beïnvloed. Van hun positie van relatief isolement – waar Groen van Prinsterer op hamerde – blijft zo steeds minder over. Daardoor nemen christenen ook meer en meer inzichten van de verlichte wetenschap (d.w.z. inzichten zonder Bijbelse oriëntatie en ijking) over.
Dan speelt tenslotte ook nog mee dat in een aantal orthodoxe kerken men zich in allerlei vorm-zaken, zoals kleding, taalgebruik (geen ‘tale Kanaäns’), liturgie, aan de moderne tijd hebben aangepast. Zij hebben dat met de beste bedoelingen gedaan om de kerk een eigentijds gezicht te geven. Dan kan Gods Woord makkelijker doorklinken. Maar wat we nu zien is, dat het daarbij niet blijft. Nu past men Gods Woord ook inhoudelijk aan.
Tenslotte zien we deze ontwikkeling vooral bij kerken die zich in het verleden onverschillig of afkerig hebben getoond t.o.v. het creationisme.11 Zij hebben mede daarom niets of te weinig gedaan met het “radicale en principiële” advies van A. Kuyper om een ”eigen wetenschap van heel de kosmos op te trekken die past bij de grondslag die onwrikbaar vastligt in hun eigen zelfbewustzijn”’. Kuijper realiseerde zich al rond 1900 hoe sterk de invloed is van de Verlichte wetenschap op de kerk. Hij sprak hierover als het “conflict van de eerste orde”’ waarbij de seculiere wetenschap “zijn bewustzijn aan ons opdringt, en eist dat wij een bewustzijn hebben aan het zijne gelijk”.12 De kerken die weinig geïnteresseerd waren en geïnvesteerd hebben in een eigen wetenschap op christelijke grondslagen zijn nu extra vatbaar voor invloeden vanuit de mainstream wetenschap.
Om al deze redenen werkt de Verlichting nu, via de wetenschap, met volle kracht door binnen de orthodox christelijke kerken. Het gaat dan over opvattingen m.b.t. de positie van vrouwen in de kerk, homoseksualiteit als neutrale variant van mens zijn13, de ‘deep time’ ouderdom van aardlagen en fossielen, het ontkennen van een wereldwijde zondvloed, de evolutie van alle levensvormen uit bacteriën en van de mens uit aapachtige voorouders14, over dood en ellende als normale onderdelen van de schepping. Het betreft hier een complex van ideeën; dat culmineert uiteindelijk in de ultieme doorwerking van de Verlichting: het beeld, dat de mens niet door en door slecht is en schuldig staat voor God, met als consequentie dat Jezus niet voor onze zonden is gestorven.
De orthodoxe kerken lopen op al deze punten een verhoogd risico dat ze hun exegese van de Bijbel aan de Verlichte inzichten van de mainstream wetenschap aanpassen. Paul Feyerabend zegt over de realiteit van deze beïnvloeding: “Helaas is de kerk door de wetenschappelijke wolf die alom tegenwoordig is, ingepalmd; ze heult er liever mee dan dat ze zich ertegen verzet. Ik ben verrast dat veel woordvoerders van de kerk de oppervlakkige wetenschappelijke argumenten, die mijn vrienden en ik vroeger hanteerden, volgen en hun eigen geloofsvoorstellingen van zo weinig waarde achten. Ze beschouwen de wetenschap als een onderdeel van de kerk”.15 Misschien gebeurt deze aanpassing uit zelfbescherming om niet te veel leden te verliezen of uit angst om vanuit de Verlichte wetenschap als conservatieve prewetenschappelijke onbenul te worden weggezet.
Wat ook de diepere drijfveer is, duidelijk is wel dat we nu, via de invloed van de wetenschap, te maken hebben met een verlate doorwerking van de Verlichting op een heel netwerk van christelijke voorstellingen. Deze inwerking beperkt zich doorgaans in de prakrijk in eerste instantie tot slechts één thema, b.v. de vrouw in het ambt. Daarbij wordt door de voorstanders van de aanpassing gepleit om elkaar in liefde vrij te laten, en niet de maat te nemen. Want het betreffende onderwerp raakt niet de kern van het evangelie. Maar het nieuwe denken over zo’n geïsoleerd thema staat niet op zichzelf. Het is onderdeel van een veel bredere beïnvloeding door het Verlichtingsdenken. Daarom leert de ervaring dat er in de kerk vervolgens doorgaans nog meer aanpassingen aan de geest van de Verlichting volgen. Er is dan – om een dubbele metafoor te gebruiken – sprake van een domino-effect op een hellend vlak; je kunt de steentjes die dan snel na elkaar omvallen op de knopen van je bloes aftellen: eerst het scheppingsverhaal en de wereldwijde zondvloed, dan de zondeval en de oorsprong van het kwaad in de schepping, vervolgens de Bijbelse visie op homoseksualiteit en dan het christelijk mensbeeld. En voor je het weet is het laatste steentje, dat de kern van het evangelie voorstelt – Jezus als jouw verlosser – aan de beurt. In dat geval wordt door de Verlichting het licht van het evangelie definitief verduisterd.
Afsluitend nog een schilderij van het kerkje van Oostrum.16 Dit werk hangt ook in het Groninger Museum en is gemaakt door Johan Dijkstra, lid van de kunstenaarsbeweging ‘De Ploeg’. Je zou er een ‘wake-up call’ in kunnen zien. Zo van: mensen, sluit de kerkdeuren voor de invloeden van de Verlichting. De ligging op de terp visualiseert dan de gewenste positie van de kerk van relatieve zelfstandigheid en afzondering. Van daaruit mag dan de volle waarheid van Gods Woord in de maatschappij blijven klinken.
Voetnoten
Wat beweert Tacitus over de christenen?
Velen kennen het negatieve oordeel van de Romeinse historicus Tacitus (± 55-117) over de eerste christenen. Hij schreef een uitvoerige geschiedenis van het Romeinse rijk in de eeuw van Jezus Christus en over de Christiani had hij dit te zeggen:1
‘… men geloofde dat de brand [van Rome] op bevel [van Nero zelf] aangestoken was. Dus om het gerucht uit te roeien vond Nero schuldigen uit en bedacht hen met de meest afschuwelijke straffen, hen die het volk christenen noemde, gehaat wegens hun schanddaden. De grondlegger van deze naam, Christus, werd onder het keizerschap van Tiberius door de provinciale gouverneur Pontius Pilatus ter dood veroordeeld. Nadat het verderfelijke bijgeloof voorlopig onderdrukt was, dook het voortdurend op verschillende plaatsen weer op, niet alleen in Judea, de oorsprong van het kwaad, maar zelfs in Rome, waar alle slechte en verderfelijke cultussen van overal bijeenkwamen en vereerd werden. Eerst werden zij die bekend hadden voor de rechter gebracht. Vervolgens werd op hun aanwijzen een enorme menigte veroordeeld, niet zozeer wegens brandstichting maar om hun haat tegen het menselijke geslacht. Met de slachtoffers werd de spot gedreven. Zo kwamen ze bijvoorbeeld om, enkel bedekt met dierenhuiden, doordat honden hen verscheurden, of nadat ze gekruisigd waren, of werden ze levend verbrand om te dienen als nachtverlichting wanneer de dag verstreken was. Nero opende zijn tuinen voor dit schouwspel en gaf spelen, terwijl hij zich onder het volk mengde, gekleed als wagenmenner of terwijl hij in een strijdwagen stond. Zodoende ontstond er medelijden met de schuldigen, hoewel ze allernieuwste en strengste straffen verdienden, omdat ze blijkbaar niet werden omgebracht in het belang van de staat, maar vanwege de bloeddorst van die ene.’
We zien dat Tacitus een volkomen negatief beeld van de volgelingen van Jezus Christus en van hun geloof had. Niet veel mensen weten dat er nog een tekst aan hem wordt toegeschreven die over christenen gaat. Deze is te vinden in het werk van de latere, christelijke schrijver Sulpicius Severus (5e eeuw). Men denkt dat Severus’ beschrijving van de verwoesting van de tempel in Jeruzalem na de inname van de stad door de Romeinen in 70 n. Chr. geheel of gedeeltelijk aan Tacitus ontleend is. Qua stijl is dat zeker mogelijk en daarom staat dit gedeelte bekend als ‘Tacitus Fragment 2’. De tekst luidt als volgt2:
Men vertelt dat Titus eerst overleg voerde door krijgsraad te houden over de vraag of zo’n prachtige tempel verwoest moest worden. Sommigen meenden dat een gewijde tempel, zo boven menselijke prestaties verheven, niet verwoest mocht worden. Dat zou een getuigenis zijn van de gematigdheid van de Romeinen, terwijl verwoesting een blijvend teken van hun wreedheid zou vormen. Anderen waren het daarmee niet eens, onder wie Titus zelf. Zij stelden dat de verwoesting van de tempel heel belangrijk was om de godsdienst van de Joden en de Christiani volledig te vernietigen. Want hoewel die godsdiensten met elkaar in conflict zijn, ontstonden ze uit dezelfde oorsprongen. De Christiani ontstonden uit de Joden; als de wortel verwijderd is, sterft de tak gemakkelijk af.
Deze woorden zijn waarschijnlijk ontleend aan het vijfde boek van Tacitus’ Historiae dat sindsdien verloren is gegaan. Tacitus onderscheidt hier duidelijk tussen Joden en christenen, maar hij weet dat de laatsten uit de eersten waren voortgekomen. Het besluit van Titus om de tempel te verwoesten was bedoeld om beide groepen van hun basis te beroven.
Interpretatie
De Amerikaan Eric Laupot meent dat de laatste woorden uit Fragment 2 niet een soort spreekwoord zijn maar een dubbelzinnige toespeling.3 In het Latijn luiden ze: radice sublata stirpem facile perituram. Het woord voor ‘tak’ is stirps, en het lijkt hier een aanduiding te zijn van de christenen. Deze verklaring is gebaseerd op een dubbelzinnigheid in het Hebreeuws: het Hebreeuwse woord netser betekent tak, maar het werd ook opgevat als de oorsprong van de naam Nazireeër of Nazarener. Onder invloed van Jesaja 11:1, de tekst over de scheut of tak uit de wortel van Isai, werd Jezus Christus aangeduid als Nazarener en zijn volgelingen mogelijk als Nazareners of ‘volgelingen van de tak’. (Denk ook aan de hedendaagse Kerk van de Nazarener.) Een vergelijkbare associatie van Christus en de christenen met de tekst uit Jesaja 11:1 treffen we trouwens ook aan in Romeinen 1:3 en 11:16-24.
De betekenis van de naam kan Tacitus of zijn bron aanleiding hebben gegeven tot het woordgrapje dat het uitroeien van de wortel (de basis, hier gebruikt voor de tempel of voor het joodse volk) ook de tak (de christenen) zou treffen. De woordkeuze kan niet die van Sulpicius Severus of een tijdgenoot zijn, omdat men in die tijd geen Hebreeuws meer kende. Dit is een sterk argument voor de gedachte dat het hele fragment inderdaad op Tacitus teruggaat en dat het door Severus zonder toevoegingen is opgenomen. De tekst geeft wel blijk van een misverstand door te suggereren dat Titus de christenen zou kunnen treffen door de tempel te vernietigen. In werkelijkheid was de verwoesting van de tempel helemaal geen bedreiging voor het bestaan van de christenen. Het was waarschijnlijk wel een stap in het proces van scheiding tussen Joden en christenen in de eerste eeuw.
Opstandelingen?
De interpretatie van de reeds genoemde Eric Laupot gaat nog veel verder. Hij meent dat Tacitus het specifiek heeft over joodse christenen, die hij scherp onderscheidt van de christenen uit de heidenen die volgens hem onder leiding van Paulus stonden. Hij denkt ook dat de woorden van Tacitus suggereren dat deze joodse christenen mede verantwoordelijk waren voor de joodse opstand. Als dat waar is, waren zij dus veel minder geweldloos dan het Nieuwe Testament suggereert. Volgens Laupot was Jezus een leider van de Zeloten, de opstandelingen tegen de Romeinen, en was Hij tijdens zijn leven eveneens in opstand was gekomen. De ‘Paulinische christenen’ waren daarentegen volgens hem trouw aan Rome en werden daarom niet vervolgd.
Tegen Laupots fantasie zijn diverse dingen in te brengen. In de eerste plaats hebben we een andere bron over de joodse opstand in de jaren 67 tot 70 en over de verwoesting van Jeruzalem en de tempel, namelijk de joodse historicus Flavius Josefus. Hij zegt helemaal niets over betrokkenheid van (joodse) christenen, hoewel hij wel van hun bestaan op de hoogte was. Josefus geeft de schuld voor alles wat er mis ging aan de Joden.
In de tweede plaats zegt Fragment 2 niet dat Titus de Christiani wilde straffen voor hun aandeel in de joodse opstand. Het is waarschijnlijk dat hij een afkeer van hen had omdat zij weigerden de goden van de staat, onder wie de keizer zelf, te aanbidden.
Uw mening
Zijn er lezers die Fragment 2 anders opvatten dan in dit artikel gebeurt? Zijn er andere, betere argumenten tegen de uitleg van Laupot? Ik zou het leuk vinden om te horen hoe u deze tekst opvat.
Dit artikel is met toestemming van de auteur overgenomen uit Ellips. De volledige bronvermelding luidt: Lalleman, P.J., 2006, Wat beweert Tacitus over Christenen?, Ellips 31 (266): 30-31.
‘Want wij weten dat het ganse schepsel tezamen zucht…’ – De Kanttekeningen bij de Statenvertaling over Romeinen 8:19-22
Waar komt het lijden bij dieren vandaan? Is dat één van de gevolgen van de zondeval, of is dierenleed zo geschapen? Binnen het scheppingsdebat is dat onderwerp van discussie. Creationisten zijn het er over het algemeen met elkaar over eens dat dierenleed een gevolg is van de zondeval. Theïstische evolutionisten zijn het er over het algemeen met elkaar over eens dat dierenleed geen gevolg is van de zondeval.1 Sommigen geven in de discussie aan dat dieren wel pijn kunnen hebben, maar daaraan niet lijden.2 Een van de kernteksten in deze discussie is Romeinen 8 vers 19-22. Hoe leggen de Kanttekeningen bij de Statenvertaling deze teksten uit?3
Statenvertaling
De Statenvertaling vertaalt Romeinen 8 vers 19-22 als volgt:
”19. Want het schepsel, als met opgestoken hoofde, verwacht de openbaring der kinderen Gods. 20. Want het schepsel is der ijdelheid onderworpen, niet gewillig, maar om diens wil die het der ijdelheid onderworpen heeft; 21. Op hope dat ook het schepsel zelf zal vrijgemaakt worden van de dienstbaarheid der verderfenis, tot de vrijheid der heerlijkheid der kinderen Gods. 22. Want wij weten dat het ganse schepsel tezamen zucht en tezamen als in barensnood is tot nu toe.”
De Kanttekeningen bij de Statenvertaling
De Kanttekeningen bij de Statenvertaling bevatten een verhelderende uitleg bij deze teksten. Daarnaast geven ze vertaalkeuzen weer en geven ze bovendien aan hoe iets anders (of: ook wel) vertaald kan worden. De kanttekeningen 56 tot en met 60 geven uitleg bij de bovengenoemde teksten. Het eerste ‘want’ in vers negentien kan vanuit het Grieks ook vertaald worden als ‘want het verlangen’ of ‘verbeiden des schepsels met opgestoken hoofde verwacht’ etc. Er wordt voor deze vertaling ook verwezen naar Filippenzen 1: 20.4 Als er gesproken wordt over schepsel dan gaat het over de schepselen van hemel en aarde. Dit schepsel is nu ‘tegen de eerste instelling Gods der ijdelheid (…) onderworpen’. Ze moeten nu de ‘kwade mensen (…) dienen’. Dit schepsel is ook grotendeels ‘der verderfenis om des mensen wil (…) onderworpen’. Maar het schepsel zal hiervan ‘ten uiterste dage wederom (…) verlost worden’. Hierbij wordt verwezen naar Handelingen 3:215 en 2 Petrus 3:12 en 13.6 Sommige uitleggers verstaan onder schepsel de mensen, zoals het geval is in Markus 16:15.7 De kanttekenaren kunnen hierin niet meegaan. Dit ‘kan niet bestaan, overmits de goddelozen daarnaar niet verlangen, en van de gelovigen bijzonder zal gehandeld worden (…). En dit voorbeeld is de tweede reden om de gelovigen tot lijdzaamheid te bewegen’.
Het schepsel is niet gewillig onderworpen. Dat is: ‘niet vanzelf, of naar de orde die God eerst in de schepping gesteld heeft; want geen schepsel zoekt zijn eigen verderf’. Hierbij wordt verwezen naar de verzen 38 en 39 van dit hoofdstuk.8 Het schepsel is hieraan onderworpen ‘om diens wil die het der ijdelheid onderworpen heeft’. Onderworpen om de ‘zonde der mensen wil’. “Waardoor ook naar Gods rechtvaardig oordeel de vloek over het aardrijk is gekomen, (…), en over alle creaturen die den mens in deze verdorvenheid moeten dienen, (…), en het misbruik des mensen onderworpen zijn.” Deze lange zin heeft twee verwijzingen: Genesis 3:179 en Mattheüs 5:4510. In vers 21 noemt Paulus het ‘op hope’. Eerder heeft de apostel gesproken over ‘verwachting’. Hoop is volgens de kanttekenaar ‘een lijdzame verwachting van enige zaak’. “En wordt hier alzo genaamd, omdat God deze algemene verlossing des schepsels van het verderf en misbruik des mensen beloofd heeft, waar de engelen en heilige zielen naar verlangen, (…), en de andere schepselen een natuurlijke genegenheid toe schijnen te hebben, hetwelk in het volgende vers bij gelijkenis een zuchten en barensnood wordt genaamd, waarop de verlossing wordt verwacht.” Hier wordt verwezen naar Openbaring 6:10.11 Sommige vertalers voegen het ‘op hope’ toe aan het voorgaande vers en beginnen dit vers (21) met ‘Want ook het schepsel…’. De Statenvertalers hebben daar echter zelf niet voor gekozen.
Afsluitend
De kanttekenaren maken verschil tussen de eerste orde (Gods schepping) en de wereld sinds de zondeval. Het ‘zuchten’ van het schepsel hoort niet bij Gods eerste instelling, maar is een gevolg van de zonde van de mensen. In de kanttekeningen wordt gesproken van de ‘verderfenis om des mensen wil’. Aan deze verderfenis is het schepsel, door toedoen van de mens, onderworpen. Dat het hier om de gevolgen van de zondeval gaat blijkt duidelijk uit de verwijzing naar Genesis 3:17. Het gaat bij ‘het schepsel’ niet om mensen, maar om alle wezens in het heelal (hemel en aarde). Het verlangen naar verlossing is ‘een natuurlijke genegenheid’ van deze schepselen, omdat geen enkel schepsel zijn eigen verderf zoekt.
Voetnoten
‘Natuur en Schriftuur als kenbronnen van de ethische grondstructuur van de samenleving’ – Dr. Benno Zuiddam spreekt op 17 februari 2024 D.V. voor de Sint Nicolaas Academie
Op 17 februari 2024 D.V. spreekt dr. Benno Zuiddam voor de ‘Sint Nicolaas Academie’ te Amsterdam. Zuiddam hoopt een lezing voor te dragen onder de titel ‘Schijnvrijheid anno 2024. Natuur en Schriftuur als kenbronnen van de ethische grondstructuur van de samenleving, belicht vanuit Dante en Hiëronymus Bosch’.
Dr. Benno Zuiddam is Hersteld Hervormd predikant en als ethicus verbonden aan de Hersteld Hervormd Seminarie (Vrije Universiteit Amsterdam). Zuiddam is ook verbonden aan Bijbels Beraad M/V en als Bijbelwetenschapper betrokken bij de Universiteit van Potchefstroom in Zuid-Afrika. Hij heeft ook, als auteur en redacteur, meegewerkt aan de bundel ‘Inzicht: Wetenschap voor Gods aangezicht’.1 De Sint Nicolaas Academie is een Rooms Katholieke academie dat open staat ‘voor alle invalshoeken en bewegingen aan de behoudende kant van het katholieke spectrum’.2 Op 17 februari 2024 spreekt dr. Zuiddam dus in Amsterdam (Amstelveenseweg 161). De lezing start om 13.00 uur en de toegangsprijs bedraagt € 7,50 euro. Dit bedrag kan overgeschreven worden naar het rekeningnummer van de Sint Nicolaas Academie (IBAN: NL24 INGB 0000 4515 11) o.v.v. ‘lezing ds Zuiddam’ of contant aan de deur.3 Een belangrijk onderwerp en het is goed dat hier ook in Rooms Katholieke kring uitgebreid aandacht voor is.
Voetnoten
De eerste en de tweede Adam – Het getuigenis van Blaise Pascal en G. Boer
Blaise Pascal (1623-1662), de grote Franse natuurkundige en wiskundige, heeft gezegd dat het ware christelijke geloof bestaat in het kennen van Adam en onze verdorven en Christus en onze gelukzaligheid. Hij wist zich daarin een geestelijke leerling van de grote kerkvader Augustinus, leerling ook van de Schrift zelf. Deze uitspraak staat niet los van het feit dat in zijn tijd de gedachte opkwam dat Adam en Eva niet het eerste mensenpaar waren. Zijn tijdgenoot Isaac La Peyrère (1596-1676) verdedigde de gedachte van pre-adamieten. Pascal begreep dat deze zienswijze niet zonder gevolgen was voor het verstaan van de inhoud van het christelijke geloof. Zij ondergraaft bijvoorbeeld de boodschap van de erfzonde.
Wie het Bijbelse getuigenis over Adam relativeert, beneemt zich de mogelijkheid het juiste zicht op Christus als de tweede Adam te krijgen. In het boek Ik ben de Alfa schreef ds. G. Boer: ‘Maar weet ge, de gedachte dat Adam en Eva schimachtige figuren zijn wint hand over hand veld, ook in kringen waar wij dit niet verwacht hadden. Daarom wil ik u wapenen voor een strijd die op de scholen reeds gaande is en van lieverlede de gemeenten binnendringt. Wie Adam laat verdampen in de nevelen van de oergeschiedenis, heeft de heilige Schrift naar haar zelfgetuigenis tegen zich. Ja, die heeft de Heilige Geest die van deze Schriften de auteur is tegen zich, die heeft God tegen zich. En dat heeft zich gewroken en zal zich verder wreken. Want wie Adam verliest die verliest Christus. Wie de eerste mens afschrijft, die schrijft de tweede Mens af. Wie Adam tot een legendarische figuur maakt die verliest de Christus der Schriften.’
Verschuivingen binnen de kerken in de jaren zestig en zeventig
Dat boek verscheen in de tijd dat er in de Gereformeerde Kerken allerlei zaken aan het verschuiven waren. In 1967 herriepen de Gereformeerde Kerken in 1967 mede door de invloed van de bioloog Lever en de met hem meegaande theologen, de besluiten van de synode van Assen van 1926. Deze synode had krachtig de zondeval als een historisch feit beleden. In reactie op het synodebesluit van de Gereformeerde Kerken schreef ds. G. Boer in De Waarheidsvriend, het orgaan van de Gereformeerde Bond: ‘Bakens worden verzet. Maar het is toch wel zo, dat thans niet de Waarheid ons vrij maakt, maar dat wij de Waarheid vrij moeten maken van allerlei kortzichtigheden en verouderde opvattingen en denkwijzen. Jammer is alleen, dat bij elke vordering van de wetenschap en bij elke ontdekking, de Bijbel opnieuw wordt aangepast bij de nieuwe stand van zaken’
Heel opmerkelijk is dat in de Verenigde Staten in dezelfde periode dat de Gereformeerde Kerken van hun wortels vervreemdden, een tweetal Amerikaanse kerken aan hun wortels vasthielden of welbewust tot hun wortels terugkeerden. De eerste kerk die dan moet worden genoemd is de Lutheran Church Missouri Synod (ruim vier miljoen leden). Op de middelbare school die ik van 1968 tot 1974 bezocht, hoorde ik voor het eerst van deze kerk. De leidende theologische hogeschool van deze kerk, het Concordia Theological Seminary in St. Louis, was steeds meer van kleur verschoten. De theologie van Karl Barth werd door meerdere hoogleraren heel welwillend bezien. Vragen werden gesteld bij de historiciteit van de zondeval. De noodzaak van persoonlijk geloof en de ernst van de eeuwige rampzaligheid werden nauwelijks meer in colleges door hoogleraren aan de orde gesteld.
In de synode van deze kerk tekende zich aan het begin van de jaren zeventig van de vorige eeuw een meerderheid die zich niet bij het voortbestaan van deze situatie kon neerleggen. Het gevolg was dat een groot deel van de hoogleraren verbonden aan het Concordia Theological Seminary in St. Louis vertrok en hun plaatsen konden worden bezet door hoogleraren die trouw waren aan de lutherse belijdenis. Ik hoef de verschillen tussen de lutherse en gereformeerde belijdenis niet te noemen. Die zijn er, maar gereformeerden die trouw zijn aan de gereformeerde belijdenis en luthersen die trouw zijn aan de lutherse belijdenis hebben ook heel veel gemeenschappelijk.
Daarom raad ik de studenten aanschaf van de Concordia Commentary aan. Een Bijbelcommentaar uit de kring van Lutheran Church Missouri Synod dat zowel een hoog academisch niveau heeft als zeer bruikbaar is voor de prediking. Al meerdere jaren heb ik mailcontact met dr. Chris Mitchell, de redacteur van deze serie. In dat contact voelen we wederzijds geestelijke verbondenheid.
Een tweede kerk die terugkeerde naar haar wortels is de Southern Baptist Convention (ruim zestien miljoen leden). Dat gebeurde in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Ook daar was de aanleiding de verontrusting over de koers van de zes theologische hogescholen die onder het toezicht van de conventie stonden. Eerst werd er een behoudende president voor de conventie was gekozen. Deze benoemde toen de post van president van de belangrijkste theologisch hogeschool van de conventie, namelijk Southern Baptist Theological Seminary, openviel de toen nog jonge theoloog Abert Mohler. In zeer korte tijd bracht Mohler Southern Baptist Theological Seminary terug tot haar wortels. Van oorsprong zijn de Southern Baptists niet alleen zoals alle klassieke protestanten Schriftgetrouw, maar belijden zij dat ook de gereformeerde genadeleer. Dat laatste is nog altijd niet algemeen, maar geldt wel helemaal voor Mohler.
Verschuivingen nu
De genoemde voorbeelden laten zien dat ontwikkelingen niet onomkeerbaar zijn. In Nederland zien we als het gaat om de vrouw in het ambt, duurzame homoseksuele relaties, de historiciteit van de zondeval en de ernst van de eeuwige rampzaligheid van de zaken verschuiven. Als het gaat om theologen geldt dat de Nederlands Gereformeerde Kerken, de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt, de Christelijke Gereformeerde Kerken en de Gereformeerde Bond in de PKN. Op het grondvlak gaan deze verschuivingen geen enkele kerk van de gereformeerde gezindte voorbij. Op zijn minst wordt de zuigkracht ervan gevoeld.
Nu kunnen wij Gods kerk niet bewaren en in stand houden. We zijn wel geroepen om getrouw te zijn. Dat betekent ook dat wij onze stem verheffen tegen genoemde verschuivingen vanuit de wetenschap dat de Bijbel de stem is van de levende God is. Dat er alleen verzoening met God is door het bloed van Christus en dat wie Hem toebehoort, Hem ook metterdaad kent. Laten we vurig bidden dat de gereformeerde gezindte in Nederland vasthoudt aan haar wortels of daartoe terugkeert. Laat iedereen op de plaats waar hij staat in ootmoed en standvastigheid doen wat de Heere van de Kerk van hem vraag en verwacht.
Wij mogen dan ook leren van anderen. Op de website van de Lutheran Church Missouri Synod staan onder andere een aantal bijdragen van dr. Al. Barry, de president/voorzitter van de synode van deze kerk. Die over schepping en evolutie geef ik graag door.
Hoe zit het met… Schepping en Evolutie
Inleiding
Evolutie: feit of theorie? Veel mensen gaan ervan uit dat het gewoon een feit is. Christenen die door het geloof de waarheid van Gods Woord over de Schepping accepteren, zoals dit voor ons in Genesis en elders in de Schriften is opgetekend, vragen zich soms af hoe zij anderen behulpzaam kunnen zijn bij het overwegen van de mogelijkheid dat er een Schepper is. Het doel van dit pamflet is, om een uitgangspunt te verschaffen van waaruit we de opvattingen van de bepleiters van de evolutie kunnen evalueren.
Waar gaat het om bij de evolutie?
In 1859 presenteerde Charles Darwin, in zijn boek On The Origin of Species, een theorie dat de verschillende diersoorten zijn ontstaan uit een proces van ‘natuurlijke selectie’, waarbij ‘de begunstigde rassen’ behouden bleven in de ‘strijd om het bestaan’. Is dit alleen maar een wetenschappelijke theorie, of is het meer dan dit?
‘Darwin was zich er volledig van bewust dat zijn denkbeeld een frontale aanval was op de gedachte van een intelligente Ontwerper achter de wereld. In feite is het zeer goed mogelijk dat hij deze theorie juist voor dat doel had opgesteld. De gedachte dat er naast de materie nog een geestelijk rijk bestond, lijkt voor hem reeds in zijn jeugd een anathema geweest te zijn. De eerste inspiratie voor zijn theorie van natuurlijke selectie kwam niet voort uit het observeren van de natuur. Mogelijk is het niet toevallig, dat zijn geschriften af en toe ook iets laten zien van een specifieke antipathie tegen de God van de Bijbel, vooral als het gaat om Zijn recht om ongelovigen in de eeuwigheid te oordelen’ (Wieland).
Welke uitdaging voor Darwin is er te vinden in de details van het leven?
De evolutietheorie stelt dat het leven op een zeer eenvoudig niveau begint, en dat het dan, door natuurlijke selectie, uiteindelijk hoe langer hoe complexer wordt als er veranderingen plaatsvinden. Echter, uit biochemisch en moleculairbiologisch onderzoek komen voortdurend overtuigende bewijzen dat de levende cel totaal nutteloos is tenzij, en totdat, zij haar uiteindelijke vorm bereikt; en als er, wanneer zij die vorm bereikt heeft, een verandering optreedt, wordt haar functie verwoest, niet verbeterd. Darwins grootste uitdaging komt van de vraag hoe de individuele cel zich heeft ontwikkeld. Wetenschappers die deze kwestie bestuderen, hebben de levende cel beschreven als een ‘niet-reduceerbare complexiteit’.
Hoe langer hoe meer wetenschappers komen tot de conclusie dat levende organismen, zelfs de meest ‘eenvoudige’, duidelijk bewijzen dat er een schepper is, gezien hun ongelooflijke complexiteit op zelfs de meest fundamentele niveaus. De wetenschappelijke literatuur bewaart een vreemd stilzwijgen wanneer het gaat om de vraag hoe deze moleculaire structuren, de basis van het leven, zich ontwikkeld hebben. Hoe kon dit alles zijn geëvolueerd?
Heeft de wetenschap Intelligent Ontwerp (Intelligent Design) geaccepteerd?
Voorstanders van Intelligent Ontwerp hebben in recente jaren grote vooruitgang geboekt. Hun bevindingen hebben kracht bijgezet aan de reeds lang bestaande creationistische argumenten aangaande de tweede wet van de thermodynamica die, eenvoudig gesteld, zegt dat alle dingen, levende en niet-levende, een weg bewandelen van een staat van orde naar verschillende staten van toenemende ordeloosheid, niet in de omgekeerde richting.
Andere argumenten die naar voren worden gebracht, zijn gebaseerd op de dubieuze dateringsmethoden die door evolutionisten worden gebruikt, en op het fossielenbestand—dat nog steeds geen overtuigende overgangsstadia toont in typen of soorten (men zou toch denken dat elke fossiel een overgangsstadium zou moeten tonen). Kortom, deze aanwijzingen, samen met vele anderen, pleiten duidelijk voor de gedachte van een Schepper en een Intelligent Ontwerp.
Wat staat Intelligent Ontwerp in de weg?
Evolutionisten lijken niet bereid te zijn om in te gaan op de bevindingen van de biochemie en andere verwante wetenschappen. Ze zeggen al gauw dat ze de wetenschap verdedigen, maar wanneer ze worden geconfronteerd met het uitgangspunt van Intelligent Ontwerp, dat de gegevens beter interpreteert dan hun eigen opvattingen (zoals over het menselijk oog, de vleugel van een vogel, of de processen van bloedstolling), dan bieden ze in het geheel geen wetenschappelijke verdediging. In plaats daarvan varen ze uit en maken het uitgangspunt van Intelligent Ontwerp belachelijk als louter ‘religieus’.
Wat zijn de ontwikkelingen in de wetenschappelijke gemeenschap?
Zij die een voorkeur hebben voor de verklaring van het leven die door Schepping en Intelligent Ontwerp gegeven wordt, kunnen niet gemakshalve worden gekarakteriseerd als achterlijke, onwetende, platte-aarde-fanaten. Integendeel, gelovigen in een bijzondere Schepping en in een Intelligent Ontwerp, zijn oordeelkundige en rationele personen—tientallen miljoenen—die, na het bewijsmateriaal overwogen te hebben, de evolutietheorie als onhoudbaar hebben afgewezen. En bij deze miljoenen sluiten zich groeiende aantallen biologen, geologen, fysici, medici, mathematici en andere wetenschappers aan.
Een moleculair bioloog legt uit, dat de evolutietheorie een invloed heeft die ‘ver van de biologie verwijderd’ is, en een van de ‘meest spectaculaire voorbeelden in de geschiedenis is, hoe een hoogst spectaculair denkbeeld, waarvoor in feite geen harde wetenschappelijke aanwijzingen zijn, het denken van een hele gemeenschap kan veranderen en een dominerende invloed kan hebben op de wereldbeschouwing van een tijdperk’ (Denton, p. 358).
Zoals een biochemicus het uitdrukt: ‘Iemand die zich niet verplicht voelt om zijn onderzoek tot niet-intelligente oorzaken te beperken, moet wel tot de conclusie komen dat veel biochemische systemen ontworpen zijn. Deze zijn niet ontworpen door de natuurwet, niet door toeval en noodzaak, maar zijn gepland. Hun ontwerper wist hoe de systemen er zouden uitzien wanneer ze voltooid waren, en ondernam vervolgens stappen om de systemen tot stand te brengen. Het leven op aarde op zijn meest fundamentele niveau, in zijn meest essentiële componenten, is het product van intelligente activiteit’ (Behe, p. 193).
Is er plaats voor Intelligent Ontwerp?
Zoals er veel overtuigende aanwijzingen bestaan voor een jonge aarde en een wereldwijde hydrologische ramp (de zondvloed van Noach, die veel van de geologie en paleontologie van onze planeet verklaart), zo kan ook Intelligent Ontwerp op zich succesvol bepleit worden zonder zich ook maar eenmaal op de Schriften te beroepen. Deze natuurlijke kennis van een Schepper is niet hetzelfde als het naar voren brengen van een aantal specifieke theologische en leerstellige opvattingen over die Schepper.
Als de evolutionisten blijven volhouden dat de schepping niet kan worden losgemaakt van religie, dan moeten zij zelf ook bereid zijn om toe te geven dat hun orthodoxie—dat het leven in al haar schoonheid, organisatie en complexiteit, ontstaan is door willekeurige mutaties en andere Darwinistische speculaties—in feite even dogmatisch is, evenzeer een religie, als datgene wat zij verachten. Als de Schepping theïstisch is, en een intelligente doelbewuste Auteur van het Leven vereist, dan is de naturalistische Evolutie atheïstisch, en ontkent het bestaan van die Auteur en alle bovennatuurlijke daden die door Zijn hand zijn verricht.
Al sinds generaties heeft de evolutie met al haar zwaktes en niet-verklaarde leemten onbetwist in het Amerikaanse openbare leven geregeerd, in onze dierentuinen, musea en massamedia, en ja, misschien wel het duidelijkst in onze scholen. De evolutietheorie wordt eenvoudigweg als een feit verkondigd. Pas nu, eindelijk, wordt de evolutie betwist op haar eigen terrein: dat van de objectieve wetenschap. Op de Amerikaanse openbare scholen, en op de pagina’s en de websites van de media, is de tijd aangebroken dat de woorden ‘evolutie’, ‘naturalisme’ en ‘neodarwinisme’ plaats maken voor ‘Intelligent Ontwerp’. Alles wat minder is dan dat, zou, gebaseerd op het bewijsmateriaal, intellectueel oneerlijk zijn.
Is de evolutietheorie verenigbaar met het christelijke geloof?
Het zou een vergissing zijn om te denken dat iemand, eenvoudigweg door hem het bewijsmateriaal te tonen voor Intelligent Ontwerp, een christen zal worden. Het geloof dat God onze liefhebbende Vader is Die de hemel en de aarde geschapen heeft, is een artikel van onze geloofsbelijdenis. Het geloof in een intelligente Ontwerper, is nog heel iet anders dan het geloof dat wij zondige menselijke wezens zijn die een Zaligmaker nodig hebben, en dan vertrouwen op de Zoon van God, Jezus Christus, Die onze Verlosser is van de zonde, de dood en de macht van Satan. Deze levende hoop is een gave van God, gegeven door de Heilige Geest. Het is niet een zaak van wetenschappelijke studie of analyse. Het geloof is evenzeer een wonderbaarlijke gebeurtenis in ons leven als Gods scheppingswerk in de wereld. In feite is het niet een toeval dat degenen die in Christus zijn, ‘nieuwe scheppingen’ genoemd worden (2 Kor. 5:17).
De Lutheran Church—Missouri Synod gelooft, leert en belijdt dat Adam en Eva echte historische personen waren, en dat de beschrijving van de Schepping in Genesis waar en feitelijk is, niet slechts een ’mythe’ of een ‘verhaal’ dat verzonnen is om de oorsprong van alle dingen te verklaren.
We zouden ook een ernstige dwaling begaan door eenvoudigweg de theorieën van de wetenschap klakkeloos te accepteren. Vele aspecten van de evolutietheorie zijn direct in strijd met Gods Woord. De evolutie is niet te verenigen met het christelijke geloof. Zij die daartoe pogingen ondernemen, zullen onvermijdelijk eindigen in het verwateren van de leer van de Bijbel. Christenen behoeven niet te vrezen voor de bevindingen van de wetenschap, en hebben geen enkele reden om aan de ‘wetenschap’ meer geloof te hechten dan aan het Woord van God.
Terwijl wetenschappers de wonderen van Gods schepping blijven bestuderen en onderzoeken, sluiten wij ons aan bij de oude Psalmist met de woorden: ‘Ik loof U, omdat ik op een heel vreselijke wijze wonderbaarlijk gemaakt ben; wonderlijk zijn Uw werken! ook weet het mijn ziel zeer wel’ (Ps. 139:14).
Wie meer wil weten over de terugkeer van de Lutheran Church Missouri Synod en de Southern Baptist Convention naar hun historische en confessionele wortels verwijs ik voor de Lutheran Church Missouri Synod naar Paul A. Zimmerman, A Seminary in Crisis (St. Louis: Concordia Publishing House, 2007) en voor de Southern Baptist Convention naar Jerry Sutton, The Baptist Reformation: The Conservative Resurgence in the Southern Baptist Convention (Nashville: Broadman & Holman Publishers, 2000).
Deze gastbijdrage is met toestemming overgenomen van de website van dr. P. de Vries. Het originele artikel is hier te vinden.
Kerk en slavernij? (7) – Bijdrage van dr. Dick de Vos aan het debat over de rol van de kerk
Slavernij is verwerpelijk en de regering heeft excuses aangeboden voor de Nederlandse betrokkenheid. In het navolgende gaat het er geenszins om ook maar iets af te doen van eventuele kerkelijke betrokkenheid. Wat verkeerd is, moet aan het licht worden gebracht. Maar als er naar de kerk wordt gewezen in verband met slavernij, dan moet dit met onderbouwing gebeuren.
Sterke betrokkenheid van de gereformeerde kerk en alle gereformeerde Nederlanders bij slavernij?
A. Merz, G. Harinck, R.M. Allen, M. Stoutjesdijk spreken van sterke betrokkenheid van de gereformeerde kerk en alle gereformeerde Nederlanders bij slavernij.1 In deze bijdrage zal aan de hand van een serie boeken worden nagegaan of de vele betrokken deskundigen daarvoor aanwijzingen bieden.
D. J. Tang (2003)
Het boek van Tang biedt een evenwichtige geschiedenis van de wereldwijde slavernij vanaf de oudheid tot heden.2 Handel in blanke en zwarte slaven was in de middeleeuwen in Europa een veel voorkomend fenomeen. Later tot in de tijd van de door Merz e.a. bedoelde slavernij bestond er lijfeigenschap en horigheid. In de steden werden die vervangen door financiële afhankelijkheid. Enkele predikanten worden genoemd. Niets in dit werk steunt de stelling van Merz e.a.
P. C. Emmer (2003)
Emmer biedt een overzicht van de Nederlandse slavenhandel.3 Enkele predikanten worden genoemd. Aan de slavenhandel heeft Nederland alleen maar verlies geleden. Niets uit het werk van Emmer steunt de stelling van Merz e.a.
H. Den Heijer (2003, 2021)
Den Heijer beschrijft de geschiedenis van de WIC (West-Indische Compagnie) en noemt ds. Udemans.4 In zijn boek over het Nederlands slavernij verleden constateert hij dat de predikanten die zich tegen slavernij keerden allemaal tot de Nadere Reformatie behoorden.5 Hij noemt personen, niet de “gereformeerde kerk en alle gereformeerde Nederlanders”.
L. Balai (2013)
Amsterdam was het centrum van de slavenhandel.6 Duidelijk wordt gemaakt dat de betrokkenen binnen de Amsterdamse grachtengordel woonden. Er valt uit dit boek niets ten faveure van de stelling van Merz e.a. af te leiden.
K. Fatah-Black (2019)
In het boek wordt de Sociëteit van Suriname 1683-1795 beschreven.7 Deze organisatie exploiteerde Suriname en was tegelijkertijd overheidsvervanger. Kerkelijke zaken werden niet gevonden, zodat dit boek de stelling van Merz e.a. niet kan steunen.
P. Brandon (2020)
De betrokkenheid van Amsterdam bij slavernij is in een veelomvattend onderzoek, waaraan 41 onderzoekers meewerkten, in kaart gebracht.8 De internationale handel, waaronder die in slaven, werd in Nederland beheerst door een voornamelijk Amsterdams netwerk van bestuurders en hun families.
In het boek spreekt onderzoeker D. Hondius, behorend tot de werkgroep van A. Merz e.a. over de handelscompagnieën die “rechtstreeks zijn verbonden met de staatskerk, later de Nederlandse Hervormde Kerk”.9 Vóór 1816 was er niet één kerk, maar waren er provinciale kerken. Het ging hierbij niet om een staatskerk. De gereformeerde kerken waren door het publieke recht tot het publieke erf toegelaten. De provinciale gereformeerde kerk was dus de publieke kerk. Er waren ook getolereerde religies, zoals de Joodse, en verboden religies, zoals de rooms-katholieke. Er was vrijheid van geweten, dus huisgodsdienst was toegestaan. Dit werd ruim opgevat. In 1816 werd door Koning Willem I de Nederlandse Hervormde Kerk gesticht. Dat kan een staatskerk met staatskerkrecht worden genoemd.
Anders dan D. Hondius beweert “worden predikanten en ziekentroosters niet aangenomen door de kerkelijke besturen”. De classicale vergadering laat een kandidaat toe tot het ambt en is betrokken bij de beroepingsprocedure naar een gemeente. Er waren meerdere buitenlandse gemeenten., waaronder die in handelsposten van de handelscompagnieën. In Londen is nog steeds de Nederlandse gemeente ‘Austin Friars’, die een predikant uit de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) beroept. Een kerkelijke vergadering ging bij een ziekentrooster – geen ambtsdrager – na of het om een verstandig man ging die over voldoende geloofskennis beschikte.
Bestuurders waren gewoonlijk van de gereformeerde religie maar dat hoefde niet. De handelscompagnieën waren in het geheel niet rechtstreeks met de ‘staatskerk’ verbonden. Een kerkelijke vergadering mocht alleen kerkelijke zaken behandelen.10 Een vergadering meer dan de kerkenraad, bestond niet tussen de vergaderingen in.
Uit het boek van Brandon e.a. is niets af te leiden over de sterke betrokkenheid van de gereformeerde kerk en alle gereformeerde Nederlanders bij slavernij.
B. Henkes (2021)
In dit boek worden wandel- en fietsroutes langs plaatsen die met slavernij of koloniale handel te maken hebben behandeld. Er blijkt niets uit over de sterke betrokkenheid van de gereformeerde kerk en alle gereformeerde Nederlanders bij slavernij. De bemoeienis van de handelscompagnie met het werk van de predikant werd niet als positief ervaren.11
Conclusies
Uit de genoemde boeken blijkt niets over de sterke betrokkenheid van de gereformeerde kerk en alle gereformeerde Nederlanders bij slavernij. Opgemerkt wordt nog dat een gevangenispredikant in een gevangenis geestelijke bijstand verleent. Hij/Zij mag geen uitspraken doen over de delicten van de gevangenen en ook niet over het gevangenisregime. Zo konden predikanten in dienst van de handelscompagnieën, die de staat vertegenwoordigden, zich niet tegen de slavernij keren.
© Gereformeerd Venster. Dit artikel is met toestemming overgenomen uit de digitale nieuwsbrief Gereformeerd Venster. Abonneren kan via info@gereformeerdvenster.nl of www.gereformeerdvenster.nl. Een abonnement op deze nieuwsbrief is gratis!
Voetnoten
Kerk en slavernij? (6) – Bijdrage van dr. Dick de Vos aan het debat over de rol van de kerk
Slavernij is verwerpelijk en de regering heeft excuses aangeboden voor de Nederlandse betrokkenheid. In het navolgende gaat het er geenszins om ook maar iets af te doen van eventuele kerkelijke betrokkenheid. Wat verkeerd is, moet aan het licht worden gebracht. Echter als er naar de kerk wordt gewezen in verband met slavernij, dan moet dit met onderbouwing gebeuren.
De kerk sterk bij slavernij betrokken
A. Merz, G. Harinck, R.M. Allen en M. Stoutjesdijk beweren: “De Gereformeerde Kerk was sterk betrokken bij de slavernij: gereformeerde predikanten als Udemans, Hondius, Smytegelt en Capitein namen deel aan academische en kerkelijke debatten over de theologische fundering en ethische toelaatbaarheid van slavenhandel en de uitbuiting van tot slaaf gemaakten (zie bijv. Joosse 2008, 511-529 en Stegeman 2021)”.1
Onbegrijpelijkheid
Uit het deelnemen aan debatten over slavernij door individuele predikanten leiden bovengenoemde hoog- en zeergeleerde auteurs af, dat de gereformeerde kerk sterk betrokken was bij slavernij. Volgens deze onzinnige wijze van redeneren zou dus ook de schrijver van deze bijdrage sterk betrokken zijn bij slavernij. Door deel te nemen aan een discussie wordt men immers niet betrokken bij of schuldig aan het onderwerp van die discussie. Genoemde woke-auteurs slepen van alles bij de reeds vaststaande kerkelijke betrokkenheid bij slavernij. Een woke-auteur is iemand die bij voorbaat al een persoon of instelling schuldig acht en vanuit dat standpunt schrijft.
Maatschappelijke omstandigheden
De publicaties van Joosse2 vestigen de aandacht op de maatschappelijke omstandigheden in de tijd van de slavernij. De Engelse hoogleraar Rio geeft een overzicht van vormen van slavernij tot 1100.3 Lijfeigenschap en horigheid bestonden nog. De horigheid in Oost-Nederland is pas in de loop van de negentiende eeuw afgeschaft. Plaatselijke gereformeerde kerken en de meerdere verbanden daarvan waren geenszins vrij. De overheid oefende het hoogste recht over de kerk uit. Ook was er het patronaatrecht waardoor de houder van dat recht bindend de predikant kon voorstellen en de financiële (kerkvoogdelijke) zaken behartigen. Vaak was de predikant geheel onderworpen aan een adellijk heer.4
In de maatschappij was fundamentele ongelijkheid: de ene mens was in staat en orde meer dan de ander. Dit werd als door God gewild gezien. Een ondergeschikte was bijna absolute gehoorzaamheid aan zijn heer schuldig. Het verschil tussen rijk en arm was enorm.
Wie het niet met de overheid en adel eens was, kon dat maar beter niet duidelijk laten blijken. De hoogleraar H. Donellus (1527-1591), een in heel Europa vermaarde rechtsgeleerde en behorend tot de Waalse kerk, was aanhanger van de puriteinse landsvoogd Leicester. Daarom ontsloeg de Leidse magistraat Donellus in 1587, zeer tegen de zin van zijn universiteit. Magistraat en adel ergerden zich enorm aan G. Voetius (1589-1676), de Utrechtse hoogleraar die de grootste Nederlandse theoloog kan worden genoemd. In verband met de zogeheten vicariestichtingen – kerkelijke goederen in Utrecht – keerde hij zich, gesteund door zijn zoon, rechtsgeleerde hoogleraar P. Voetius (1619-1667), en later zijn kleinzoon en ook rechtsgeleerde hoogleraar J. Voetius (1647-1713), tegen de graaicultuur van bestuurders en adel. De raadpensionaris J. de Witt (1662-1701) wilde G. Voetius laten ontslaan. Dat durfde de Utrechtse magistraat niet omdat hij honderden studenten trok. Toen M. Nethenus (1618-1686), leerling en collega-hoogleraar van G. Voetius, de Groningse bestuurders en adel op hetzelfde onderwerp aanviel, werd hij ontslagen. Het is duidelijk dat het weerspreken van zelfs foutieve zaken van de overheid gevolgen voor de criticus kon hebben.
G. Voetius kon het zich vanwege zijn internationale vermaardheid permitteren om lijfeigenschap en slavernij in duidelijke bewoordingen geheel af te wijzen.5
Ondanks de risico’s die zij liepen hebben ook veel predikanten, behorend tot de Nadere Reformatie, zich ingezet voor de lotsverbetering van slaven.6 Zij namen deel aan het debat, maar juist tegen slavernij.7
Conclusies
Miljoenen lidmaten van de plaatselijke gereformeerde en later hervormde kerk leefden onder slechte levensomstandigheden. Zij hadden als prioriteit: het in leven blijven van zichzelf en hun gezinnen. Als zij al weet hadden van horigheid, lijfeigenschap en slavernij, dan speelde dat geen rol in hun leven. Tot in de twintigste eeuw woonden er nog arbeiders met hun gezinnen in plaggehutten. Zo waren de maatschappelijke omstandigheden van de tijd. Kinderen van hun tijd waren ook de gereformeerde predikanten van de Nadere Reformatie. Zij lieten zich, indien mogelijk, tegen de slavernij uit. Zij zetten zich in ieder geval in voor lotsverbetering van slaven. Het deelnemen aan een debat kan voorts niemand worden tegengeworpen. De genoemde auteurs Merz en consorten hebben zich onvoldoende rekenschap gegeven van de omstandigheden van de tijd.
© Gereformeerd Venster. Dit artikel is met toestemming overgenomen uit de digitale nieuwsbrief Gereformeerd Venster. Abonneren kan via info@gereformeerdvenster.nl of www.gereformeerdvenster.nl. Een abonnement op deze nieuwsbrief is gratis!
Kerk en slavernij? (5) – Bijdrage van dr. Dick de Vos aan het debat over de rol van de kerk
Slavernij is verwerpelijk en de regering heeft excuses aangeboden voor de Nederlandse betrokkenheid. In het navolgende gaat het er geenszins om ook maar iets af te doen van eventuele kerkelijke betrokkenheid. Wat verkeerd is, moet aan het licht worden gebracht. Maar als er naar de kerk wordt gewezen in verband met slavernij, dan moet dit met onderbouwing gebeuren.
De kerk sterk bij slavernij betrokken
A. Merz, G. Harinck, R. M. Allen en M. Stoutjesdijk beweren: “De Gereformeerde Kerk was sterk betrokken bij de slavernij: De Gereformeerde Kerk zorgde voor ‘ziekentroosters’ en geestelijken op slavenhandelsposten als Elmina (Ghana) en op schepen die tot slaaf gemaakten als lading hadden”.1
Predikanten in de Nederlandse Hervormde Kerk (NHK) en andere kerken
Om de gedachten te bepalen wordt nu iets gezegd over de NHK. De tot 2004 bestaande NHK kende verschillende typen predikanten. Zo was er de predikant voor buitengewone werkzaamheden. Dat kon een leger- of ziekenhuispredikant zijn. Deze predikant werd door overheid of instelling betaald. Een ziekenhuispredikant was in dienst van het ziekenhuis. Hij/zij behield zijn/haar status als hervormd predikant door de benoeming tot predikant voor buitengewone werkzaamheden. Een ziekenhuispredikant werd niet door de kerk naar het ziekenhuis gestuurd. Het ziekenhuis trok via een gewone selectieprocedure een geestelijk verzorger aan. Afhankelijk van de identiteit en de wensen van het ziekenhuis werd bijvoorbeeld een predikant aangesteld die de sacramenten mocht bedienen. Ging het alleen om pastorale zorg, dan kon een instelling ook een medewerker met een diploma pastorale zorg aanstellen. Een pastorale medewerker hoeft geen kerkelijke bevoegdheden te bezitten. Hij/zij verleent geestelijke bijstand aan de patiënten of cliënten van de instelling. In de NHK mochten de genoemde predikanten de vergadering van de kerkenraad en de classicale vergadering bijwonen. De schrijver van deze bijdrage heeft op genoemde vergaderingen wel ziekenhuispredikanten gezien, maar nooit legerpredikanten.
De ziekenhuispredikant is werknemer van het ziekenhuis en behoort zich als zodanig te gedragen. Zo is het niet de bedoeling dat de ziekenhuispredikant zich met medische zaken bemoeit en bijvoorbeeld het coronabeleid van het ziekenhuis afkeurt. Een legerpredikant kan bijvoorbeeld geen pacifistische propaganda gaan maken.
De NHK was niet verantwoordelijk voor de werkzaamheden van bijvoorbeeld de ziekenhuispredikant. Wel kon de NHK hulp verlenen, bijvoorbeeld door vrijwilligers of een ambtsdrager bij de kerkdienst. Evenmin was de NHK verantwoordelijk voor het medisch beleid van het ziekenhuis, bijvoorbeeld bij abortus en euthanasie.
Een legerpredikant verleent de militairen geestelijke bijstand, staat een stervende soldaat in zijn laatste momenten bij, maar mag zich niet met de krijgsvoering bemoeien. Komt hem iets verkeerds ter ore dan moet hij dat bij de commandant melden.
Predikanten en ziekentroosters
Tot aan de Tweede Wereldoorlog had de medische wetenschap een zieke weinig te bieden. Hoe verder men in de geschiedenis teruggaat, des te groter het relatieve aantal zieken was. De predikant kon het werk niet aan en daarom waren er zogeheten ziekentroosters die aan zieken en stervenden pastorale bijstand verleenden. Deze ziekentrooster was een helper en bekleedde geen ambt. Hij moest wel een verstandig man zijn die over een behoorlijke kennis van de Heilige Schrift beschikte.2 Gedurende zeereizen en in de tropen waren er altijd veel zieken. Er overleden ook altijd zeelui of passagiers. In de tijd van de WIC (West-Indische Compagnie) ging er met elk schip wel een ziekentrooster mee.
Predikanten en ziekentroosters werden geworven en betaald door de WIC. Predikanten waren met name nodig in de WIC-vestigingen om de gemeente aldaar te regeren en van ambtelijke kerkdiensten te voorzien. Er was altijd een tekort aan predikanten. Die konden ook uit bijvoorbeeld Duitsland komen. De WIC vertegenwoordigde de overheid. Alle kerkelijke zaken stonden onder toezicht van de WIC. In de Nederlanden kon volgens het publieke recht een predikant die vanaf de kansel de overheid verwijten maakte, door die overheid uit zijn ambt worden verwijderd.3 Die overheid was de WIC in haar vestigingen.
De functie van de classicale vergadering
De koloniale handel vond in Nederland met name plaats vanuit Vlissingen en Amsterdam. Daarom werden de WIC-gemeenten gerekend te behoren tot de classes Walcheren en Amsterdam. Gewoonlijk werd de Dordtse kerkorde 1619 aangehouden. De plaatselijke kerk of gemeente bestuurde zichzelf. Voor vragen en voor wat die gemeente zelf niet kon afdoen moest men zich tot de classicale vergadering wenden. Die classicale vergadering was dus, zoals eerder uitgelegd, een meerdere en geen hogere vergadering. Het contact verliep meestal per brief en kostte veel tijd. Ambtsdragers uit de handelsposten konden meestal niet fysiek aanwezig zijn.
Conclusie
De Gereformeerde Kerk zond zelf geen predikanten en ziekentroosters. Die kerk bestond niet als permanent instituut. Na 1619 gaf de overheid geen toestemming meer voor een nationale synode en kan men dus niet spreken van een landelijke kerk. De kerk was de plaatselijke gemeente. De WIC trok predikanten en ziekentroosters aan voor de geestelijke zorg voor WIC-medewerkers en handelsposten. De WIC betaalde predikanten en ziekentroosters en andere kosten en had het oppertoezicht op de gemeenten of kerken in de handelsposten. Voor vragen en zaken die men niet kon afdoen wendde de plaatselijke kerk zich (schriftelijk) tot de classicale vergadering.4 De bewering van de genoemde hoog- en zeergeleerde personen in bovenstaande tweede alinea, de kerk sterk bij slavernij betrokken, is ongefundeerd.
© Gereformeerd Venster. Dit artikel is met toestemming overgenomen uit de digitale nieuwsbrief Gereformeerd Venster. Abonneren kan via info@gereformeerdvenster.nl of www.gereformeerdvenster.nl. Een abonnement op deze nieuwsbrief is gratis!
Predikanten verbonden aan het geslacht ‘Van Meerten’
In de voorbijgegane eeuwen zijn er diverse predikanten geweest die verbonden zijn aan het geslacht ‘Van Meerten’. Soms als directe telg uit dat geslacht, soms als aangetrouwde predikant of als kind uit de vrouwelijke lijn. Hieronder wil ik een overzicht bieden van de predikanten die verbonden zijn aan het geslacht ‘Van Meerten’. De nog in leven zijnde predikanten worden, vanwege privacy, niet vermeld. De lijst wordt, als de Heere het geeft, in de loop van de tijd verder compleet gemaakt.
Gerardus van Aalst (1678-1759). Hij werd geboren in september 1678 te ? en is overleden op 29 juni 1759 te Westzaandam. Predikant in de Nederduitsch Gereformeerde Gemeente te Vuren en Dalen (1704), Sommelsdijk (1706) en Westzaandam (1715). Emeritus-predikant vanaf 1755. Hij was getrouwd met Aletta van Meerten (1666-1744). Het parenteel van deze predikant is hier te vinden.
Johannes Brands (1769-1804). Hij werd geboren rond mei/juni 1769 te Roswinkel en is overleden op 4 september 1804 te Ommeren. Predikant in de Nederduitsch Gereformeerde Gemeente te Ommeren (1791). Hij was getrouwd met Adriana van Meerten (1772-1802). Het parenteel van deze predikant is hier te vinden.
Hendrik van Griethuijsen (1851-1907). Hij was de schoonzoon van Elisabeth van Meerten (1824-1873) (parenteel).
Anthonie Gerrit Honig (1864-1940). Hij was de zoon van Elisabeth van Meerten (1824-1873) (parenteel).
Hermannus Joannes Krom (1792-1850). Hij was de zoon van Elisabeth Esther van Meerten (1770-1838) (parenteel).
Johannes Hermannus Krom (1768-1827). Hij werd geboren op 8 maart 1768 te Tiel en is overleden op 23 december 1827 te Gouda. Predikant in de Nederduitsch Gereformeerde Gemeente te Ochten (1790), Noordeloos (1792), Poortvliet (1793), Loenen aan de Vecht (1797) en Gouda (1799). Hij was getrouwd met Elisabeth Esther van Meerten (1770-1838). Het parenteel van deze predikant is hier te vinden.
Wout van Laar (1948-2010).
Samuel la Lau (1779-1846). Hij was de schoonvader van Dirk Karel van Meerten (1804-1886) (parenteel).
Dirk Karel van Meerten (1804-1886). Hij werd geboren op 5 december 1804 te Gouda en is overleden op 10 juni 1886 te Gouda. Predikant in de Nederlandse Hervormde Kerk te Standdaarbuiten (1827) en Oud-Beijerland (1830). Emeritus-predikant vanaf 1 oktober 1876. Het parenteel van deze predikant is hier te vinden.
Hendrik van Meerten (1766-1830). Hij werd geboren op 9 april 1766 te Arkel en is overleden op 14 september 1830 te Gouda. Predikant in de Nederduitsch Gereformeerde Gemeente te Wadenoijen (1789), Bedijkte Schermer (1795) en Gouda (1798). Emeritus-predikant vanaf januari 1830. Het parenteel van deze predikant is hier te vinden.
Leonard van Meerten (1731-1802). Hij werd geboren op 7 augustus 1731 te Gorinchem en is overleden op 29 oktober 1802 te Leiden. Predikant in de Nederduitsch Gereformeerde Gemeente te Arkel (1755) en Koudekerk (1780). Ontslagen in 1791. Het parenteel van deze predikant is hier te vinden.
Ludovicus van Toulon (1702-1763). Hij was de schoonvader van Leonard van Meerten (1731-1802) en van Martinus Adrianus van Meerten (1736-1815).
Hubertus Trebellius (Hubertus Arnoldus van Heynsbergen) (?-1615). Predikant in de Nederduitsch Gereformeerde Gemeente te Renkum en Schelluinen (1606). Hij was de schoonvader van Lambert (Everts) van Meerten en Jan (Everts) van Meerten.
Willem Leonard Voorduin (1760-1834).
Meest recente berichten
-
Dagen van Genesis en de kadertheorie
-
PERSBERICHT – Weet Magazine bespreekt gevaren van klimaatmodellen: IPCC-wetenschapper over klimaatmodellering: „Neutraliteit bestaat niet”
-
Statistieken van de website oorsprong.info – April 2024
-
Feedback & Vragen 2024: Zijn rechtzinnige gelovigen voortdurend op terugtocht als het gaat om natuurwetenschappelijke zaken?
-
‘The Paris Basin and the rapid radiation of mammals in the Tertiary’ – Wort und Wissen pakt uit met een geofachtagung over het Bekken van Parijs in Reims (Frankrijk)