In het boek ‘Inscriptiones monumentaque in templis et monasteriis Belgicis inventa’ van Arnoldus Buchellius (de latinisering van Aernout van Buchel (1565-1641)) is een kopie van het testament van Cornelis van Assendelft (?-1600) opgenomen. Hieronder wordt de transcriptie van dit testament weergegeven. Met dank aan Het Utrechts Archief voor de transcriptie en publicatie op hun website. De archivaris noemt het publiceren van dit kopie in het boek een Fremdkörper.1
“In den naeme des Heeren, amen. Condt ende kenlick zij een ygelick etc., dat ick, Cornelis van Assendelft, heer van Assendelft, Heemskerck etc, aenmerckende etc., met goede deliberatie gemaect hebbe mijnen testamente in der manieren navolgende, imployerende daertoe brieven van octroye bij mij te dien eynde vercregen etc.
In den eersten bevele ick mijne ziele als die uyten lichaeme sal scheyden, in der barmherticheit Gods, ende mijn lichaem der christelicker sepulture, die ick vercosen hebbe bij mijne voorouderen in de capelle der heren van Assendelft ter zijden dier groote kercke van Den Haege.
Verclare voort mijn uytersten begeerte te wesen, dat nae mijnen overlijden alle mijnen goederen erven ende gedeelt sullen werden onder mijne drie kinderen, die ick daerinne respectivelicken mijne erfgenaemen gemaect hebbe ende maecke mitsdesen, willende oversulcx, dat naer mijn overlijden
1. Anna van Assendelft, mijne oudste dochter, gehuwelict aen heer Gerrit van Renesse, heer van der Aa, ende bij gebreecke van haer, haere kinderen in haer plaetse, erven zullen
a. in zulcke 300 gulden ‘s jaers, als ick op de goederen van Zevenbergen sprekende hebbe, ende nu bij Cornelis van Reynegum, rentmeester van de vrouwe van Arenberge betaelt worden, sulcx als ick de voorseide mijne dochter ten huwelick hebbe belooft,
b. ende noch sulcke 1200 gulden ‘s jaers als ick haer bij contracte van huwelick geassigneert hebbe, te ontvangen een jaer nae den overlijden van vrou Wilhelmina van Haeften, vrouwe van Bredenrode, dowagière van wijlen heer Nicolaes, heer van Assendelft, mijnen neve, die deselve in lijftochte haer leven lanck besittende is, zulcx als de voornoemde Van Renesse, mijne dochters man, deselve aen de heerlickheit van Streefkerck, Nieuleckerlant, ende in de Hille van Charlois, volgende sijne hijlicxe vorwarden uyten goederen van den huyse van Assendelft bij de dowargière in tochte beseten verkosen heeft.
Verclaer voorts dat Antoinette van Assendelft, mijne jongste dochter, ofte hare kinderen, gebrake haers, erven sal in de hofstede van Cronenburch, gelegen tot Castricum, uytbrengende tegenwoirdelick ontrent 300 gulden ‘s jaers, mitsgaders in den boomgaert totte selven hoff behorende. Dan, als die voorseide duagière sal comen te overlijden, soo is mijn uterste wille dat alsdan de voorseide Antoinette etc. zullen succederen
a. eerst in 2 losrenten, sprekende op de heerlickheit van Alblasserdam, de eene van 200 ende de andere van 93 gulden ‘s jaers.
b. Item in alle sulcke goederen als de voornoemde duwagière in lijftochte besittende is, gelegen in Robbennoort, de Plomp ende Kernemelcxlant, volgende de leste verhuyringe van de voorseide duwagière, althans uytbrengende ontrent 618 gulden ‘s jaers,
c. ende daertoe noch drie goederen in Barendrecht ende Carnisse, uytbrengende ontrent 227 ‘s jaers, mits dat sij alsdan sal sijn gehouden te scheyden van de hofstede van Cronenborch metten boomgaert vandien, ende deselve laten volgen Gerrit van Assendelft, mijn soon.
3. Soe ick verstae, dat de voorseide mijne twee dochters hen mette voorseide geassigneerde goederen tevreeden houden sullen, ende dat de reste van alle mijne goederen, soo leenen als andere, naer mijn overlijden gaen ende devolueren sullen opten voornoemden Gerrit, mijnen soon, mit dat die daertegens gehouden blijft alleen te draegen alle de schulden ende lasten van mijnen boedel, ende sijn voorseide susters daervan te ontlasten, tenwaere eenige tinsen ofte onlosbare recognitiën uyt haere goederen gaende waren, die tot lasten van de possesseuren zullen blijven.
4. Maer soo verre den voornoemde Gerrit, mijnen soon, sonder wettige descendenten achter te laten, voor mij comt te overlijden, soe is mijn begeerte, dat de voornoemde Anna ofte haere kinderen boven de goederen hiervoor geassigneert, erven sullen
a. in alle goederen behorende totten huyse ende heerlickheyde van Assendelft ende Assenburch, sulcx als die tegenwoordich in wesen sijn ende gespecificeert staen, in de rekeninge van wijlen Willem Pietersz Criep, in sijnen tijt rentmeester van den huyse van Assendelft van den jaere 1557, die ick verstae dat jegenwoordelic uytbrengen ontrent 2100 gulden jaerlicx,
b. ende daertoe de goederen in Noort-Hollant tot ‘s Martins Eenigenburch, ende daer ontrent gelegen, zulcx die bij eenen Jacob Cornelisz Hogezijden, casteleyn van den huse tot Schagen, werden ontfangen, ontrent 1520 gulden jaerlicx uytbrengende.
5. Ende dat daerjegens Ant[oinette] ofte haere kinderen, indien sij eenige achterlaet, erven sullen
a. in de goederen, behorende totten huyse van Haerlem ende Heemskerck, mede in de voorseide rekeninge gespecificeert, jaerlicx uytbrengende ontrent 1987 gulden.
b. Ende daertoe die landen ende goederen, gelegen tot Nijendorp, sulcx die bij de dowagière werden beseten, uytbrengende ontrent 255 gulden ‘s jaers.
c. Item het goet, genaempt die Garst ofte heer Barthouts cooren, uytbrengende ontrent 150 gulden ‘s jaers.
d. Item ‘t huys ende goederen, gelegen in [Den] Haech ende Haechambacht, weerdich ontrent 369 gulden jaerlicx, behalven het huys,
e. ende daertoe noch ses renten, soo losbaer als onlosbaer, bedragende tesamen de somme van 636 gulden [‘s] jaers, die ick meede opten heere van Sevenbergen spreeckende hebbe, ende alle andere boven dese bevonden sullen worden, sullen de voorseide mijne 2 dochteren, ofte haere kinderen bij representatie, ingevalle van de voornoemde oflivicheyt haers broeders, elcx half ende half als oeck de schulden ende lasten genieten ende draegen.
6. Is voorts mijne uterste wille, dat de voornoemde mijne dochteren die goederen, henluyden hiervoor geassigneert, niet en sullen mogen aliëneren, vervremden noch beswaren, maer dat die ingevalle van geene kinderen ofte descendenten nae te laten, wederomme sullen moeten keeren aen den voornoemde Gerrit, haeren broeder ofte zijne kinderen, soeverre daer eenige sijn, ende soe niet, op haere susters ende susters kinderen, ende niet op ymants anders, niet wesende van mijne bloede, etc., als ick van gelijcke begeere dat de voorseide Gerrit, mijnen soon, de voorseide hem achtergelaten goederen meede niet en zall mogen vervreemden etc., welverstaende dat deselve sijne huysfrou daeruyt sal mogen assigneren eene competente duwairie, haer leven gedurende, ende van gelijcke mijne dochteren, die bij consent van haere naeste vrienden gehuwelict sullen wesen haerluder mans.
7. Is noch mijn uterste wille, ingevalle ick come te overlijden voor Margarete van Abcoude, mijne huysfrou, wesende de voorseide duwagière van Assendelft noch in leven, dat in dien gevalle Gerrit, mijn soon, ofte bij sijn offlivicheit mijne dochteren, gehouden zullen sijn haerluder moeder tot haer onderhout te laten volgen de bouwinge ende huys van Assenburch mette omliggende bomgaerden, ende daertoe noch 800 gulden ‘s jaers, bij haer te ontfangen uyt de goederen, gelegen ontrent denzelven huyse, als haer goet duncken zal daertoe te verkiesen, noch die habitatie van ‘t huys in Den Haege metten boomgaert nae expiratie van de lijftochte van de duwagière voornoemt, wanneer in plaetse van 800 gulden, haer sullen volgen 1600 gulden ‘s jaers, boven alle ‘twelcke ick mijne huysfrou, gemaect hebbe ende besproken alle mijne meubele ende roerende goederen, ‘tsij gelt, juwelen, vaseillen, huysraet ende anders geen uytgesondert, om die in eygendomme te behouden, alleenlic daervan betalende mijne dootschulden. Des sal deselve mijne huysfrou tegens alle hetgeene haer achtergelaten wert, gehouden wesen afstant te doen van alle recht ende actie, ‘tzij van gemeenschap ofte anders, ‘twelck zij opte goederen, van mijne zijde gecomen ofte staende huwelick geconquesteert, eenichsins soude mogen pretenderen.
Ende ten eynde dese mijne uterste wille mach werden geëffectueert, soe hebbe ick tot executeurs genomineert ende verkosen joncker Henrick Heermale, mr. Johan van Oldenbernevelt, raet ende advocaet des graefschaps van Hollant, ende mr. Johan Banchem, raet van den Hogen Rade in Hollant. Gevende haerluden macht ende authoriteyt omme terstont nae mijn overlijden alle mijne goederen te aenveerden ende tot costen van mijnen boedel doen administreren, ter tijt dese mijne uterste wille in allen zijnen poincten volbracht zall wesen. Versoeckende den last te aenveerden, des ick henluyden bespreke bij desen elcx een coppe van hondert gulden, ende soe wes ick in toecomende tijden ymants, ‘tzij den armen, goede vrinden, dienstboden ofte andere noch meer legateren sal mogen, daervan zal blijcken voor notaris, scepenen ofte onder mijn eygen hant, wille ick dat gehouden sal werden, al ofte het alhier van woorde tot woorde geïnsereert ware.
Alle hetwelcke ick, Cornelis van Assendelft, verclaere te wesen mijn uterste wille ende meeninge. Begerende dat deselve nae mijn overlijden geachtervolcht ende nagecomen worde, ‘tzij als testamente ofte codicille gemaect bij een vader onder sijne kinderen, ofte anders etc.
Willende dat zoeverre ymant van mijne kinderen ofte kintskinderen hen hiertegens in eeniger manieren quame te opposeren, in rechten ofte daerbuyten etc., dat deselve van sijne erffenisse ende partagie versteken ende vervallen sall wesen, ende hem tevreden sall moeten houden met zijne ofte haere legittime portie, sulcx als naer rechten daerinne ick in sulcken gevalle, den onwilligen instituere ende vorder niet. Begerende dat de vordere portie sal de goetwillige accresseren, ende dat tot dien eynde alle mijne kinderen de approbatie van dese mijne uterste wille gehouden sullen sijn te doen, aleer sij eenige van mijne achtergelaten goederen zullen mogen apprehenderen etc.
Ende omme dat mijne ernstige meenige is, dat alle ‘t voorseide is nae mijne overlijden werde achtervolcht, soe hebbe ick dese gelijcke twee instrumenten gedaen scrijven, ende met mijn eygen gescrifte ende hant, welberaen zijnde, onderteyckent opten 14 julij 1596, etc.”
