Het wijd verspreide idee dat de Bijbel een verouderd wereldbeeld laat zien, is onjuist, betoogt prof. dr. M. J. Paul. De Bijbel gebruikt vooral de taal van de waarneming.

Iedereen die zich bezighoudt met de voorstelling van de kosmos in het Oude Testament, komt afbeeldingen tegen van een platte aarde op pilaren in het water. Bovenin is een koepel met hemellichamen. Vandaag wil ik bij dit onderwerp stilstaan ter gelegenheid van de opening van het Logos Instituut.

Dit instituut beschouwt de Bijbel als bron van kennis over ons verleden. Het stelt vragen aan de orde over geloof en wetenschap. Een fundamentele kwestie is daarbij: spreekt de Bijbel alleen op betrouwbare wijze over geloofszaken, of ook over zaken als geschiedenis en wereldbeeld? Betreft het gezag van Gods Woord de gehele Bijbel, of moeten we onderscheid maken tussen een goede kernboodschap en een minder goede verpakking?

Het voorbeeld van de platte aarde en een harde hemelkoepel komt vaak naar voren in discussies over schepping en evolutie. Men wil ermee aangeven dat de Bijbelse beschrijvingen niet bedoeld zijn om kennis over te dragen die van belang is voor onze wetenschapsbeoefening.

Een voorbeeld hiervan is een Duitstalige afbeelding van Alexandra Schober uit 1960. Onder de bovenste hemel is de hemeloceaan met zes schatkamers (hagel, wolken, wind, regen, nevel, sneeuw). Onder de hemeloceaan bevinden zich de zon, de maan en de sterren op gelijke afstand van de aarde. Aan de zijkanten staan de zuilen waarop de hemel rust. De onderwereld is uiteraard onder de aarde, en daaronder bevindt zich de Tehom, de oervloed. De zuilen waarop de aarde rust, zijn goed zichtbaar. Waarop de zuilen zelf rusten, is onduidelijk.

Metaforen

Dergelijke tekeningen worden vanaf eind negentiende eeuw gemaakt. Critici geven echter aan dat zulke tekeningen berusten op uit hun verband gehaalde metaforen van Hebreeuwse dichters, waarbij beeldspraak te letterlijk opgevat wordt. Het was de Israëlieten uiteraard bekend dat de zon ’s morgens in het oosten opkomt en ’s avonds in het westen ondergaat. Hoe kan dat? Hoe kan de maan een cyclus van vier weken doorlopen? Omdat de Israëlieten wisten dat de zon en de maan met andere snelheden bewogen dan de sterren, zijn er maanden, seizoenen en jaren (vgl. Gen. 1:14). Bevinden de winden zich echt boven de sterren?

De Israëlieten wisten dat het water in de Dode Zee niet te drinken was. De tekeningen verbinden al het water met elkaar, alsof het niet uitmaakt of het water zoet of zout is. Het is wonderlijk dat de geleerden onderling losstaande teksten verbinden tot een gereconstrueerd wereldbeeld, zonder rekening te houden met alledaagse waarnemingen.

Babyloniërs

Aan het eind van de 19e eeuw waren er veel kritische geleerden die veronderstelden dat de Israëlieten allerlei ideeën van de Babyloniërs overgenomen hadden. Dit heeft ook te maken met een late datering van het boek Genesis, in de tijd van de ballingschap. Die overtuiging duurde voort in de twintigste eeuw, maar langzamerhand kwam er oog voor de vele verschillen. In de vertaling van het Babylonische geschrift ”Enuma Elish” in 1890 staat dat de hemel bestaat uit een harde koepel. Vanaf 1975 is deze onjuiste vertaling losgelaten, omdat blijkt dat de Babyloniërs allerlei verschillende opvattingen over de kosmos hadden.

De Grieken en Romeinen beschouwden de aarde als een ronde bol. Op een munt staat de zoon van keizer Domitianus afgebeeld als een Jupiter gezeten op een globe, met zijn handen opgeheven naar de zeven sterren van de Grote Beer.

De gedachte aan een platte aarde is opgekomen in de negentiende eeuw. Washington Irving beschreef dat de kerkelijke autoriteiten in de vijftiende eeuw in een platte aarde geloofden. Zij zouden Columbus gewaarschuwd hebben dat zijn schip van de aarde af kon vallen, omdat de aarde plat is. Dergelijke voorstellingen zijn echter aantoonbaar onjuist, en moeten bewust geïntroduceerd zijn. De hoogtijdagen van de mythe dat de kerk in een platte aarde geloofde, waren tussen 1870 en 1920, toen darwinisten deze voorstelling gebruikten in hun strijd tegen de kerk over de evolutietheorie.

Uitspansel

Hoe moeten we de Bijbelse uitspraken dan uitleggen? Het woord ”raqia”, dat ”firmament” of ”uitspansel” betekent, is afgeleid van een werkwoord dat ”uitspreiden” betekent. Het is niet nodig om daarbij aan een vaste koepel te denken. In Genesis 1:6 is de functie van het uitspansel de wateren te scheiden. Dit kan goed opgevat worden als de scheiding tussen het water op aarde en het water in de wolken. Het uitspansel is de plaats waar de hemellichamen zichtbaar zijn en de vogels vliegen (vs. 20). De beschrijving is vanuit het gezichtspunt van de waarnemer op aarde. In vers 8 worden het uitspansel en de hemelen gelijkgesteld.

De genoemde tekeningen hebben water onder de aarde. Dit berust op het verbod om beelden te maken van wat boven in de hemel, beneden op de aarde of in de wateren onder de aarde is (Ex. 20:4). De uitdrukking ”onder de aarde”, kan opgevat worden als dat er onder de aarde een zee is. Het verband geeft echter aan dat de Israëlieten die kunnen zien. Zij mogen geen afbeeldingen maken van vogels in de lucht, of van een dier of voorwerp op de aarde, en ook niet van een dier of voorwerp in het water. De Israëlieten konden geen vis zien die onder de aarde zwom, maar wel een vis in de zee en de rivieren (zie ook Deut. 4:16-18).

Aangezien de wateren in Egypte en in het Sinaïgebied zich op een lager niveau bevinden dan het land, liggen ze ‘onder’ de aarde, in de zin van: onder het niveau van het landoppervlak. Dat kan leiden tot een vertaling als ”de wateren onder aan het land” of ”de wateren die lager liggen dan het land”. Iets eerder wordt hetzelfde voorzetsel gebruikt voor de Israëlieten bij de berg. Daar past alleen de vertaling ”onder aan de berg” en niet ”onder de berg” (Deut. 4:11).

Te statisch

Aan de tekeningen van het Israëlitische wereldbeeld liggen diverse onjuiste overtuigingen ten grondslag. Zoals de veronderstelling van de invloed van een Babylonisch wereldbeeld, een late datering van het boek Genesis en de onjuiste aanname dat de volken in de oudheid tot de middeleeuwen toe dachten dat de aarde plat was. Ook strijden de gemaakte tekeningen met alledaagse waarnemingen. De voorstellingen zijn te statisch en doen geen recht aan beeldspraak.

Uit de bespreking van de argumenten blijkt dat de Bijbel geen verouderd wereldbeeld heeft, maar vooral de taal van de waarneming gebruikt. De Bijbel is niet geschreven in onze wetenschappelijke taal, maar wel van belang voor onze wetenschapsbeoefening.

Dit artikel is een samenvatting van de lezing die prof. dr. M.J. Paul hield op het openingscongres van ‘Logos Instituut’ op zaterdag 13 februari 2016 te Utrecht. Mart-Jan heeft dit thema verder uitgewerkt in hoofdstuk 4 van zijn boek ‘Oorspronkelijk’.

Dit artikel is met toestemming overgenomen uit het Reformatorisch Dagblad. De volledige bronvermelding luidt: Paul, M.J., 2016, Aarde is niet plat in de Bijbel, Reformatorisch Dagblad Puntkomma 45 (266): 14-15 (artikel).

Steeds vaker wordt door christenen geaccepteerd dat mensen van dieren afstammen. Er zouden op allerlei plaatsen vormen van mensen of ‘mensachtigen’ ontstaan zijn.

Bioloog en wetenschapsjournalist René Fransen schrijft: ‘Het zou kunnen zijn dat ook Adam en Eva apart zijn gezet uit de vroege steentijdcultuur, om een ontmoeting te hebben met God. Op die manier zou de homo sapiens, de denkende mens, veranderen in de Homo divinus, de goddelijke mens.’ De tuin waarin zij leefden, de Hof van Eden, zou volgens hem een bijzondere plaats zijn, waar regelmatig een ontmoeting met God plaatsvond.

Adam en Eva zijn in deze benadering de eersten van een nieuwe klasse mensen geweest. Hun zondeval betreft niet slechts hun lichamelijk nakomelingen, maar de gehele mensheid. De fout van een koning of gezinshoofd kan immers gevolgen hebben voor het hele volk of het hele gezin (Sterrenstof, hfst.10).

In deze beschouwing worden Genesis 1 tot en met 3 erg vrij geïnterpreteerd. Met name de afstamming van de mens van een dier lijkt mij in onoverkomelijke tegenspraak met Genesis 2:7. God formeerde de mens uit de aardbodem en blies een afzonderlijke levensadem in de neus. Zo werd de mens tot een levend wezen. Ook al heeft God Zich aangepast aan ons taalgebruik en beeldend gesproken in deze hoofdstukken, er staat niet: God nam een rib van een dier (bijvoorbeeld een soort aap) en bouwde daaruit de mens. Het is duidelijk dat God de mens in een afzonderlijke scheppingshandeling maakte en daarbij ‘stof ’ gebruikte. Op deze punten komt de evolutietheorie in strijd met de weergave in Genesis. En als we een afzonderlijke scheppingsdaad aannemen bij de mens, waarom kan dat dan ook niet bij planten en dieren het geval zijn?

Ds. G. Boer

In hervormd-gereformeerde kring heeft ds. G. Boer een halve eeuw geleden zijn boek ‘Ik ben de Alpha’ gepubliceerd (1964). Hij geeft daarin aan dat de wetenschap gerust mag doorgaan om de geheimen van het heelal te ontsluieren. De geologie en paleontologie mogen hun hart ophalen, mits de beoefenaars maar klein genoeg zijn om God in Zijn werk groot te maken. Boer moet echter niets hebben van de mening dat planten overgegaan zijn in dieren of dieren in mensen. ‘De evolutietheorie, dat is die leer die alles uit één oercel laat ontwikkelen, is daarom goddeloos, omdat zij het schepsel prijst boven de Schepper.’ Het is zeker mogelijk dat God ontwikkelingsprocessen gebruikte, maar het is volgens hem altijd nog een onbewezen veronderstelling dat de mens via de weg van ontwikkeling van het dier zou afstammen.

Nieuwe Testament

In de evangeliën blijkt dat Jezus Adam en Eva als het eerste mensenpaar beschouwde (Matth. 19:3-6; Mark. 10:3-9) en dat wordt gedateerd als ‘het begin van de schepping’. In het boek Handelingen wijst de apostel Paulus op de God Die de wereld gemaakt heeft. ‘Hij maakte uit één bloed heel het menselijke geslacht om op heel de aardbodem te wonen’ (17:26).

Petrus noemt de opvatting ‘Want vanaf de dag dat de vaderen ontslapen zijn, blijven alle dingen zoals van het begin van de schepping’ (2 Petr. 3:4). Dit gedeelte gaat uit van een gelijktijdigheid van schepping en mensheid. In Openbaring 22:2 en 3 is sprake van een rivier van Water des levens en van de Boom des levens. ‘En geen enkele vervloeking zal er meer zijn.’ Hier wordt duidelijk dat de paradijselijke situatie hersteld zal worden.

Laat het begin van Genesis om allerlei redenen omstreden zijn, voor christenen behoren deze nieuwtestamentische gedeelten gezag te hebben, niet slechts als een latere interpretatie, maar vooral als een gezaghebbend getuigenis.

Evolutieleer

Wat mij in de recente discussies herhaaldelijk opvalt, is dat onderdelen van de evolutieleer ingepast moeten worden in het christelijke denken. Voor alle duidelijkheid: het evolutionisme als levensbeschouwing wordt door christenauteurs afgewezen en God wordt als Schepper beleden. Bij hen die het begin van Genesis anders willen lezen dan op de klassieke wijze, is vaak een bepaalde teleurstelling in het creationisme te merken (ten minste voor zover men daar kennis van heeft genomen) en die richting wordt vaak op een simplistische manier weggeschreven.

Het is waar dat vanuit creationistische hoek in het verleden onhoudbare uitspraken gedaan zijn, maar de vraag is dan wel: hoe houdbaar is de evolutietheorie? Dat bedoel ik vooral wetenschapstheoretisch: wat zijn legitieme uitspraken in de wetenschap en wat niet? Hoe houdbaar zijn de vooronderstellingen en de resultaten?

Van creationistische kant zijn er vele tientallen bezwaren aangebracht tegen de evolutie. Maar niet alleen van die zijde. Een voorbeeld is Rob van de Weghe. Hij was ongelovig en stond negatief tegenover het christelijk geloof. Op veertigjarige leeftijd had hij zoveel verdiend, dat hij zich kon terugtrekken uit het zakenleven. Nadat hij noodgedwongen een keer een kerkdienst bijwoont, besluit hij de waarheidsclaims van het christelijk geloof te onderzoeken en hij vermoedt dat hij die in korte tijd wel onderuit kan halen.

Toch raakt hij steeds meer onder de indruk van de argumenten vóór het christelijk geloof en op den duur verwerpt hij ook de evolutietheorie. In zijn apologetische boek ‘Gefundeerd geloof. Zinnige argumenten om christen te zijn’ (2008) schrijft hij: ‘Het proces van de evolutie en ook de handeling van de schepping kunnen niet worden geobserveerd of herhaald en daardoor blijven beide modellen onbewezen. (…) Dus, evolutie – net als schepping – is slechts een model dat wordt gebruikt om datgene wat wij waarnemen in de wereld, zoals wij die kennen, uit te leggen. Het is geen feit, geen natuurlijke wet, het is niet eens een wetenschappelijke theorie, maar gewoon een model!’

Wolkenkrabber

Ook de Wageningse hoogleraar Han Zuilhof gaf in zijn inaugurele oratie ‘Alles is altijd ingewikkelder’ (april 2008) stevige kritiek op de evolutietheorie. Hij schetst drie problemen waar hij als organisch chemicus tegenaan loopt: het ontstaan van chiraliteit (louter linksof rechtsdraaiende moleculen), het langdurig behoud van chiraliteit en het gebruik ervan in de zogenaamde RNA-wereld. Hij maakt duidelijk dat de theorieën over het ontstaan van het leven verbijsterend onwaarschijnlijk zijn. In beeldspraak: ‘Het gebouw staat niet op een degelijk fundament, in de wolkenkrabber van de evolutieleer is de begane grond nog geen begaanbare grond. Hier is sprake van een significant probleem, zeker omdat de evolutietheorie zo’n grote rol speelt in de hedendaagse wetenschap. ( …) in de wolkenkrabber van de evolutietheorie kan ik vanaf de eerste verdieping eigenlijk alleen maar toeschouwer zijn. Als je eenmaal binnen bent, bieden al die hoge verdiepingen prachtige vergezichten, maar je kunt er momenteel als wetenschapper niet fatsoenlijk binnen komen.’

Bij velen die schepping en evolutie willen combineren, is een oprechte behoefte om zo min mogelijk struikelblokken voor christelijke wetenschappers op te werpen. Heeft de kerk niet eerder Galilei afgewezen? Voordat we die weg gaan, is het echter wel nodig onderscheid te maken tussen waarnemingen en projecties. Charles Darwin is niet op de evolutietheorie gekomen door waarneming, maar vooral door de publicaties van zijn grootvader Erasmus Darwin, geschriften die mede ingegeven waren door een sterk antichristelijke houding. De waarnemingen door de kleinzoon over de variaties binnen de soorten geven onvoldoende reden om over te gaan op een ontwikkeling van de ene naar de andere soort.

Consequenties
Het is goed te beseffen dat de aanname van een theïstische evolutie tot een andere opvatting over inspiratie van de Bijbel leidt. Waar komt Genesis 1 vandaan? Heeft God Zich zo geopenbaard aan mensen? Dan moeten we het accepteren zoals het tot ons komt, al roept het bericht bij ons veel vragen op, zoals trouwens alle eeuwen van de kerkgeschiedenis al het geval geweest is. De andere mogelijkheid is om het hoofdstuk te beschouwen als het product van menselijk nadenken over de schepping, al of niet met behulp van Gods Geest.

De kerk der eeuwen heeft steeds gekozen voor de eerste benadering. Als we kiezen voor een menselijke beschrijving of een kaderopvatting, heeft dat duidelijk gevolgen voor de inspiratieleer. Dat is ook het geval met de Godsleer: dan is God niet meer Degene Die alles goed geschapen heeft, maar Degene Die door dood en verderf in een lange reeks van talrijke mislukkingen op den duur nieuwe soorten heeft gemaakt. De opvattingen over de schepping, zoals in Genesis 1 tot en met 3 beschreven, vormen een fundament. Wie het fundament verandert, zal moeten beseffen dat het hierop gebouwde huis nooit hetzelfde kan blijven.

De methode om deze hoofdstukken en andere Bijbelgedeelten als een elastiek uit te rekken totdat er enige onderdelen van de evolutiezienswijze in passen, blijft een moeilijke en zeer omstreden werkwijze.

Een andere manier van werken is het accepteren wat er staat, als Gods openbaring, en tevens het aanvaarden van onze beperktheid, dat wij geen oplossing hebben voor allerlei lastige vragen en moeilijke details in die hoofdstukken. We mogen geen evolutionistische of creationistische theorieën inlezen in deze hoofdstukken. Het blijven teksten die ons voorstellingsvermogen te boven gaan.

Maar vanuit de compositie van het boek Genesis is wel duidelijk dat God deze wereld niet al te lang geleden geschapen heeft, in een situatie die ‘goed’ was, dat Adam en Eva de eerste mensen waren, van wie het gehele menselijke geslacht afstamt, en dat door toedoen van deze eerste mensen de schepping in een vervallen positie kwam.

Dit geloof is ook door de kerk der eeuwen beleden, vaak in oppositie tot andere opvattingen. Dat geloof is ook de basis voor het uitzicht dat niet door een geleidelijke evolutie, maar door Gods directe ingrijpen, een nieuwe hemel en aarde zullen ontstaan.

Dit artikel is met toestemming van de auteur overgenomen uit De Waarheidsvriend. De volledige bronvermelding luidt: Paul, M.J., 2009, Verwarring over Genesis [2] Stamt de mens van dieren af?, De Waarheidsvriend 97 (12): 8-9.

Geloof in evolutie lijkt tegenwoordig goed samen te gaan met het geloof in God als Schepper. Maar hoeveel ruimte moeten de natuurwetenschappen krijgen om te bepalen hoe christenen Genesis 1 tot en met 3 lezen?

Dr. René Fransen beargumenteert in zijn recente boek Gevormd uit sterrenstof dat de evolutietheorie zulke sterke papieren heeft, dat we die theorie als christenen maar het beste kunnen accepteren. Dat kan volgens hem gelukkig samengaan met het geloof in God als Schepper. We komen dan uit bij een door God geleide evolutie. Dit standpunt wordt de laatste tijd steeds vaker gepropageerd in christelijke kring. In twee artikelen wil ik hierop ingaan, waarbij verschillende leeswijzen van het begin van de Bijbel de revue passeren.

Manieren van lezen

Prof. dr. Willem Ouweneel onderscheidt in zijn boek De schepping van God heel wat manieren van lezen. Ik noem de meest bekende.

1. Jonge-aardelitteralisme: De ‘letterlijke’ opvatting van Genesis 1, dat de wereld tot ons kwam in zes dagen van 24 uur, is lange tijd, vanaf de latere kerkvaders tot in de achttiende eeuw, de gangbare opvatting van christenen geweest. Daarbij wordt aangenomen dat de aarde ongeveer 6000 jaar oud is. Een deel van het recente creationisme gaat hiervan uit, al dateert men ook wel vroeger. Opvallend is dat Ouweneel kiest voor de aanduiding ‘litteralisme’. Volgens hem is de klassieke opvatting geen ‘letterlijk lezen’, maar een te ver doorgevoerd letterlijk lezen, letterlijker dan de auteur bedoeld heeft.

2. Oude-aardlitteralisme: dezelfde opvatting als de vorige, maar met dit verschil, dat Genesis 1:1 veel verder terug ligt en kan wijzen op gebeurtenissen van miljarden jaren geleden. Bij vers 2 of 3 zijn we echter op strikt historische bodem en gaat het over gebeurtenissen van 6000 of 10.000 jaar geleden.

Reconstructionisme

3. Verwant met de vorige opvatting is het reconstructionisme, ook wel restitutietheorie of gaptheorie genoemd: de aarde werd (in plaats van ‘was’) woest en ledig, namelijk door een gevallen engel, de satan. Na een bestaan van miljoenen jaren was er een zesdaagse scheppingsweek en schiep God de mens zoals wij die nu kennen. In de voorafgaande ‘leemte’ kunnen de astronomische, geologische en paleontologische vondsten geplaatst worden.

Een belangrijk bezwaar tegen deze opvatting is dat de Hebreeuwse woorden tohoe wabohoe geen ‘chaos’ betekenen, maar ‘leegheid’. Net zoals de pottenbakker, wanneer hij een mooie vaas wil maken, eerst een klomp klei pakt en die op een pottenbakkerswiel plaatst om die te kneden zoals hij het wil, zo maakte de Schepper eerst voor Zichzelf het ruwe materiaal van het universum om het daarna te ordenen en leven te geven. Ook het woord tehom voor de waterdiepte heeft geen relatie met demonische, vijandige machten, zoals lange tijd gedacht is.

Literair

4. Dag-tijdperktheorie: dagen worden gezien als aanduidingen van tijdperken. Dit gebeurt immers ook in de boeken Daniël en Openbaring: de dagen symboliseren jaren. Ook geldt één dag voor de Heere als duizend jaar (2 Petr. 3:8). Als bezwaar tegen deze opvatting geldt: wat voor God het geval is, is dat nog niet voor ons. Verder is een scheppingsperiode van 6000 jaar voor niemand een oplossing. Ook is het in dat geval vreemd dat de dagen beschreven worden met een avond en een morgen. In de Tien Geboden wordt een relatie gelegd tussen de scheppingsdagen en de menselijke zevendaagse week. De dagen in Genesis 1 en Exodus 20:11 zijn dus vergelijkbaar. Het is op zichzelf mogelijk dat de dagen in Genesis 1 korter of langer waren dan onze dagen (‘24 uur’ is te precies), maar er zijn zonder meer vergelijkbare dagen bedoeld. Ook corresponderen deze dagen niet met de geologische tijdvakken. Zo verschenen volgens het gangbare evolutiemodel de hogere planten niet voor het laagste dierlijke leven, en was er geen later tijdperk waarin de hemellichamen verschenen.

5. Kadertheorie: Er zijn acht scheppingsdaden van God en de auteur van Genesis heeft deze een literaire vorm (kader) gegeven door ze te verdelen over zes dagen, waaraan de zevende dag als rustdag is toegevoegd. Ook bestaan er opvallende parallellen tussen de eerste en de vierde, de tweede en de vijfde, de vierde en de zesde dag. Dit suggereert dat Genesis 1 een bewuste literaire compositie is en niet letterlijk-historisch gelezen moet worden. Ook zijn er verschillen in chronologie tussen Genesis 1 en 2 die een strikt letterlijk verstaan in de weg staan. Deze benadering is in toenemende mate populair in christelijk Nederland en wordt meermalen gecombineerd met het zogeheten theïstisch evolutionisme, de leer dat God de wereld geschapen heeft door middel van een evolutieproces.

Twee sleutels

De laatste tijd wordt veel aandacht gegeven aan het literaire, kunstzinnige karakter van deze hoofdstukken. De vraag kan gesteld worden wat het literaire genre is. Verhalend proza? Poëzie? Een tussenvorm? Profetische taal of een bijzondere vorm van wijsheidsliteratuur? Het is goed dat deze vragen gesteld worden, want het is waar dat Genesis 1 vaak op een te vanzelfsprekende manier gelezen is. In 2008 is – eindelijk – een bundel opstellen over Genesis gepubliceerd waarin creationistische auteurs grondig ingaan op dergelijke vragen: Coming to Grips with Genesis, onder redactie van Terry Mortenson en Thane H. Ury. Daarin bespreekt Steven Boyd drie karakteristieken van deze tekst: een magistrale literaire compositie, een fundamentele theologische verhandeling en een historisch verslag. Over de eerste twee typeringen zijn de meeste exegeten het wel eens, over de derde bestaat veel minder overeenstemming. Herhaaldelijk is in recente beschouwingen de waarschuwing te lezen dat we Genesis niet natuurkundig mogen lezen, of rationalistisch, of als een wetenschappelijk verslag. Dit is terecht, maar de vraag wordt dan steeds belangrijker hoe we deze hoofdstukken wél moeten opvatten. Het lijkt mij dat er twee belangrijke sleutels zijn: de eerste is hoe de eerste hoofdstukken passen in het geheel van het boek Genesis, en de tweede hoe vroegere, niet-westerse auteurs ze gelezen hebben.

Boodschap van Genesis

Het boek Genesis kan omschreven worden als de vroege geschiedenis van de mensheid, van de schepping tot het ontstaan van het volk Israël. De Schepper van hemel en aarde blijkt Dezelfde te zijn als die het volk Israël tot aanzijn roept. Laat de goden van de andere volken plaatselijke heersers zijn, het is de God van hemel en aarde Die naar Israël omziet! Deze beschrijving is bedoeld om God te loven te prijzen. In Genesis staat geen objectieve, wetenschappelijke en afstandelijk beschouwde geschiedenis. De beschreven gebeurtenissen zijn tot onderwijs, vermaning en bemoediging. Het is waar dat er in de weergave van de schepping enige polemische elementen zitten (monotheïsme, tegen verering van zon en maan), maar dat is niet het hoofddoel, net zo min als dat het hoofddoel van het gehele boek is.

Het gebeurt nogal eens dat lezers onderscheid maken tussen de ‘oergeschiedenis’ in Genesis 1 tot en met 11 en de meer gewone geschiedenis in Genesis 12 tot en met 50, of tussen Genesis 1:1 tot en met 2:4a en de rest van het boek. Toch is dat vanuit de compositie van Genesis moeilijk te verdedigen. Voor de auteur van Genesis was er vermoedelijk geen onderscheid in historiciteit en genre tussen de eerste en de laatste hoofdstukken. Het is overal God Die werkt in schepping en geschiedenis.

Goed

In Genesis 1 beziet God zesmaal wat Hij gemaakt heeft en noemt het ‘goed’, om te eindigen met ‘en zie, het was zeer goed’ (1:31). De oorspronkelijke goedheid van de schepping kunnen we ook opmaken uit de contrasten in de volgende hoofdstukken. Daar verschijnen woorden als: dood, vijandschap, smart, vervloeking, dorens en distels. In de hedendaagse dogmatische bezinning gaan velen echter uit van een evolutietheorie waarbij het kwade en gebrekkige steeds in de schepping aanwezig zijn geweest. Dan is er veel minder duidelijk een breekpunt geweest tussen ‘goed’ en ‘niet meer goed’. Wanneer in een dergelijke bezinning theologen een poging doen om de kernpunten van Genesis 1 tot en met 3 te formuleren die onopgeefbaar zijn voor het christelijk geloof, hoort daar gewoonlijk niet bij dat de dood pas zijn intrede heeft gedaan na de zondeval. Dat is ook begrijpelijk, want wie de evolutietheorie (tot op zekere hoogte) accepteert, moet uitgaan van een vroegere geschiedenis van strijd om te overleven en de aanwezigheid van de dood. Maar wat houdt dan de vervloeking in die door God is uitgesproken over de aarde, zodat die dorens en distels zou voortbrengen? Die waren er volgens de evolutietheorie toch al miljoenen jaren eerder? Ook Romeinen 8:20 is een struikelblok in deze benadering. Het lijden van de schepping wordt daar niet vanaf de begintijd genoemd, maar als iets dat later is gekomen. De schepping is op den duur aan de zinloosheid onderworpen en ziet uit naar het openbaar worden van de kinderen Gods, naar de tijd dat zij bevrijd zal worden van de vergankelijkheid.

Nieuwe Testament

We komen hier op het terrein van het Nieuwe Testament. Welk gezag hebben uitspraken van de Heere Jezus en de apostel Paulus over het begin van de wereld? Het is mogelijk deze opvattingen te relativeren en aan te nemen dat zij ‘kinderen van hun tijd’ waren, maar hier ontstaat wel een spanning met iets dat boven al gesignaleerd is: we mogen Genesis niet westers en rationalistisch lezen, maar moeten die op een Oosterse manier opvatten.

Akkoord, en daarom raadplegen we het Nieuwe Testament, geschreven door Joodse gelovigen, ver voor onze wetenschappelijke tijd. Blijkbaar vatten de auteurs daar het begin van Genesis veel letterlijker op dan veel christenen in onze tijd willen doen. Is de houding van Jezus en de apostelen dan ook litteralisme?

Dit artikel is met toestemming van de auteur overgenomen uit De Waarheidsvriend. De volledige bronvermelding luidt: Paul, M.J., 2009, Verwarring over Genesis [1] Manier van lezen, De Waarheidsvriend 97 (11): 6-7.

Hoe lees je de beschrijving van de schepping in Genesis 1 en 2? En hoe speelt dat mee in je kijk op de actuele discussie rondom duurzaamheid? Mart-Jan Paul, Matthijs de Jong en Mirjam Elbers spreken over het scheppingsverhaal. We lezen onder de video: “Is het een metafoor die ergens anders naar verwijst? Welke consequenties heeft een bepaalde uitleg voor de manier waarop je tegenover duurzaamheid staat? Wat gebeurt er als we die verschillende manieren van lezen met elkaar in gesprek brengen? Sluiten ze elkaar uit of verdiepen ze elkaar?” Dit debat over het scheppingsverhaal is georganiseerd door de Protestantse Theologische Universiteit en Stichting De Nieuwe Bijbelschool en met dank aan de eerstgenoemde geplaatst op het YouTube-kanaal. Mart-Jan Paul vertolkt vooral de visie die we met Fundamentum ook willen uitdragen.